10 điều bất kỳ ai cắt đứt với người mẹ độc hại đều có thể sẽ trải qua

Rất nhiều người con gái phải vật lộn với mối quan hệ với mẹ mình — giữa việc cố gắng duy trì hay buông bỏ hoàn toàn.

“Tôi đã không nói chuyện với bà suốt năm năm trời. Rồi bỗng một ngày, bà gọi cho tôi. Chỉ trong vài phút ngắn ngủi, bất chấp bao nhiêu năm trị liệu và hàng đống tiền đổ vào để chữa lành vết thương lòng, tôi như biến thành đứa trẻ 5 tuổi, nhảy cẫng lên vì vui sướng — dù khi đó tôi đã 42 tuổi. Tất cả ký ức về cách bà từng đối xử với tôi bỗng chốc tan biến, và tôi quyết định đến thăm bà vào tuần sau. Chưa đầy 20 phút sau, những lời lẽ cũ mèm lại tuôn ra từ miệng bà. Tôi rời đi trong vòng 40 phút. Giờ thì tôi lại phải bắt đầu lại từ đầu. Thật ngu ngốc, đúng không?”

Áp lực xã hội đè nặng lên vai người con gái dám cắt đứt mối quan hệ với mẹ mình là điều không thể phủ nhận. Xã hội luôn đứng về phía người mẹ; lối mòn văn hóa bao đời nay vẫn nói rằng, bà là người đã sinh ra bạn, hoặc nếu là mẹ nuôi, thì cũng là người đã dang rộng vòng tay đón bạn vào đời, cho bạn chốn nương thân. Trong “phiên tòa” của dư luận, người bị xét xử luôn là đứa con gái — trừ khi người mẹ đó khét tiếng đến mức như một kẻ sát nhân hàng loạt hay điều gì đó ghê gớm không tưởng.

Bởi vì văn hóa vẫn tin rằng mọi người mẹ đều yêu thương con mình, rằng bản năng làm mẹ là điều thiêng liêng và hiển nhiên, nên hễ mối quan hệ mẹ - con bị đổ vỡ, người ta lập tức cho rằng lỗi hẳn là do con gái. Đáng buồn hơn, áp lực ấy có thể khiến chính người con gái cũng bắt đầu hoài nghi bản thân — dù cô đã chọn cách cắt đứt liên lạc để tự cứu lấy chính mình và chút lòng tự trọng còn sót lại — cô vẫn tự hỏi: "Hay là họ nói đúng?"

Tôi cần nói rõ ngay từ đầu rằng, tôi không phải người ngoài cuộc. Tôi đã “ly hôn” với mẹ mình 14 năm trước khi bà qua đời. Tôi không cảm thấy xấu hổ vì quyết định ấy — đó là điều tôi đã suy nghĩ suốt gần 20 năm trưởng thành. Điều khiến mọi thứ trở nên khó khăn hơn là từ khi tôi 15 tuổi, bà đã là người thân duy nhất còn lại. Nhưng dù quyết định đó xuất phát từ nỗi đau sâu sắc và sự cân nhắc cẩn trọng, thế giới ngoài kia vẫn nghĩ rằng tôi đáng phải xấu hổ.

Mỗi khi nhắc đến mẹ mình với một người quen mới, hay thậm chí là một người hoàn toàn xa lạ — như ai đó hỏi tôi có dự định gì cho Ngày của Mẹ, hoặc một y tá đang ghi chép tiền sử bệnh và hỏi về mẹ tôi — câu trả lời thẳng thắn của tôi luôn khiến cuộc trò chuyện lặng đi vài nhịp. Có khi chỉ là một tiếng “À…” khẽ cất lên. Nhưng quan trọng hơn cả, tôi nhận ra ánh nhìn của người đối diện dành cho tôi bỗng đổi khác — và đáng buồn là, chẳng phải theo hướng tốt đẹp gì.

Tuyệt giao: Một bí mật giấu mình giữa chốn đông người

Có thể bạn sẽ ngạc nhiên khi biết rằng, bất chấp áp lực văn hóa và cảm giác xấu hổ đi kèm với việc cắt đứt liên lạc, chuyện tuyệt giao trong gia đình không hề hiếm gặp. Chỉ là, giới nghiên cứu mới bắt đầu thực sự chú ý đến chủ đề này — và thừa nhận rằng số lượng nghiên cứu còn quá ít ỏi.

Một nghiên cứu năm 2015 của Richard Conti — dù chỉ tập trung vào một nhóm đối tượng nhất định và phần lớn là nữ — cho thấy gần 56% chưa từng trải qua tuyệt giao, nhưng có đến 43,5% đã từng. Đặc biệt, 26,6% trong số đó nói rằng họ từng cắt đứt trong thời gian dài. Dựa trên kết quả này, ông đưa ra nhận định: tuyệt giao “có lẽ phổ biến ngang với ly hôn trong một số nhóm xã hội.”

Một nghiên cứu khác tại Anh, do Lucy Blake từ Đại học Cambridge thực hiện, khảo sát 807 người từng trải qua tuyệt giao với người thân. Trong số này, 455 người đã tuyệt giao với chính mẹ ruột của mình. Những lý do phổ biến nhất dẫn đến sự đoạn tuyệt này bao gồm: bạo hành tinh thần (77%), kỳ vọng không tương đồng về vai trò và mối quan hệ trong gia đình (65%), khác biệt về tính cách hoặc giá trị sống (53%), bị bỏ bê (45%) và các vấn đề liên quan đến sức khỏe tâm thần (47%).

Đau lòng hơn cả, khi được hỏi về khả năng hàn gắn trong tương lai, phần lớn người tham gia khảo sát đều đồng ý mạnh mẽ với câu: “Chúng tôi không bao giờ có thể có một mối quan hệ lành mạnh trở lại.”

Và cũng chẳng mấy bất ngờ, những điều mà người con gái từng tuyệt giao mong mỏi nơi mẹ mình — có lẽ cũng là điều bất kỳ ai từng ở trong hoàn cảnh tương tự đều thấu hiểu — đó là một người mẹ dịu dàng hơn, yêu thương vô điều kiện, gần gũi và ấm áp hơn; biết chấp nhận và tôn trọng con hơn; bớt soi mói, chỉ trích; và quan trọng nhất, là nhận ra được những điều mình từng làm khiến con tổn thương đến mức nào.

Những điều bạn cần biết khi quyết định “ly hôn” với mẹ mình

“Khi tôi cuối cùng cũng quyết định cắt đứt liên lạc, chẳng ai ủng hộ tôi cả. Ngay cả chồng tôi — người nghĩ rằng trách nhiệm của tôi là phải nhẫn nhịn, phải tiếp tục chịu đựng vì ‘dù sao thì bà ấy cũng là mẹ mình’. Cả cô bạn thân nhất của tôi cũng góp giọng: ‘Bà ấy là người mẹ duy nhất mà cậu có.’ Tôi đã nói chuyện thẳng thắn với cả ba anh chị em ruột và cả bố tôi về quyết định của mình. Tôi không biến mất khỏi cuộc đời mẹ một cách đột ngột; tôi nói rõ lý do trực tiếp với bà, rồi viết một lá thư. Tôi nghĩ mình đã làm điều đó một cách bình tĩnh, tử tế, không hằn học, không đổ lỗi. Nhưng tôi không ngờ rằng, mình vừa vô tình châm ngòi cho Thế chiến thứ ba. Mẹ tôi bắt đầu chiến dịch nói xấu khắp nơi, với bất kỳ ai chịu lắng nghe. Bà ép hai chị gái và em trai tôi phải ‘chọn phe’, nếu không thì bà sẽ đoạn tuyệt luôn. Hai chị tôi mềm lòng, nhưng em trai tôi thì không — và bà đã thật sự cắt đứt với nó. Các cô chú trong gia đình đứng về phía bà. Còn bố tôi thì nói tôi là người khiến cả gia đình tan nát. Đến giờ đã ba năm trôi qua, bà vẫn chưa dừng lại — còn tận dụng cả mạng xã hội để ‘tấn công’ tôi. Lợi ích duy nhất mà tôi nhận được? Cuối cùng, cả chồng và bạn thân tôi đều đã hiểu. Bởi vì bà ấy đã hoàn toàn tháo bỏ lớp mặt nạ trước công chúng.”

Câu chuyện của người phụ nữ 38 tuổi này không hề hiếm gặp. Trên thực tế, điều khá phổ biến là khi một người con gái chọn cách cắt đứt với mẹ mình, cô gần như cũng phải hy sinh luôn mối quan hệ với phần còn lại của gia đình. Người ta gọi đó là “tự khiến mình trở thành trẻ mồ côi” — một nỗi đau âm ỉ nhưng sâu sắc, khó nói thành lời.

Dù trong văn hóa đại chúng, người ta vẫn hay vẽ nên hình ảnh những người con gái bỗng dưng “giận dỗi” mà đoạn tuyệt với mẹ — nhưng trong đời thực, tôi chưa từng gặp ai làm điều đó một cách bồng bột hay nhất thời. Mỗi quyết định tuyệt giao đều là kết quả của nhiều năm suy nghĩ, giằng xé, và thường bắt đầu bằng nỗ lực thiết lập ranh giới hoặc chỉ giữ liên lạc ở mức tối thiểu.

Những quan sát mang tính cá nhân ấy hoàn toàn trùng khớp với kết quả nghiên cứu của Kylie Agllias — một nhân viên xã hội người Úc và là tác giả cuốn Family Estrangement (Tuyệt Giao Gia Đình), cũng như nghiên cứu của Kristina Scharp, người đã đề xuất một “phổ tuyệt giao” với nhiều mức độ khác nhau. Trong hành trình tìm hiểu của tôi, đa số những người con gái đi đến quyết định tuyệt giao là sau khi đã thử đủ mọi cách để đặt ra giới hạn — nhưng khi đối mặt với những người mẹ mang tính cách gia trưởng, kiểm soát, hay có xu hướng ái kỷ (narcissistic), mọi nỗ lực ấy đều trở nên vô vọng.

Trong một nghiên cứu nhỏ của Agllias với 26 người tham gia, bà chỉ ra ba nguyên nhân cốt lõi thường dẫn đến sự đoạn tuyệt giữa mẹ và con: bạo hành, cách nuôi dạy tồi tệ, và sự phản bội.

10 điều bạn nên chuẩn bị tinh thần nếu quyết định cắt đứt liên lạc với mẹ

Những điều dưới đây là những quan sát được đúc kết từ trải nghiệm cá nhân của tôi cùng với lời chia sẻ của rất nhiều người phụ nữ mà tôi đã phỏng vấn trong suốt 14 năm qua, đặc biệt là cho cuốn sách mới nhất của tôi: Daughter Detox: Hồi sinh từ người mẹ thiếu yêu thương để tìm lại chính mình. Tôi không phải là nhà tâm lý học; những điều này xuất phát từ các nghiên cứu hoặc lời kể trực tiếp của người trong cuộc. Tất nhiên, không phải ai cũng sẽ trải qua tất cả những điều này, vì mỗi câu chuyện là một hoàn cảnh riêng biệt. Nhưng có một điều chắc chắn: Bất chấp mọi huyền thoại văn hóa, người con gái khi rời đi chưa bao giờ là người nhẹ gánh nhất.

1. Bạn sẽ nhận ra: cắt đứt không phải là một “giải pháp”

Việc cắt đứt liên lạc mang lại cho người con gái từng không được yêu thương một khoảng thở — một không gian tự do, tránh xa khỏi sự thao túng và tổn thương tinh thần kéo dài. Nhưng điều đó không có nghĩa là bạn đã được chữa lành khỏi tuổi thơ độc hại. Sự hồi phục thực sự chỉ đến khi bạn làm việc cùng một chuyên gia trị liệu có kinh nghiệm, kết hợp với những nỗ lực tự giúp mình. Hành trình chữa lành, với nhiều người, là một con đường dài và đầy kiên nhẫn.

2. Có thể bạn sẽ cảm thấy tệ hơn lúc đầu

Nhiều người nghĩ rằng sau khi rời đi, mình sẽ thấy nhẹ nhõm. Nhưng điều khiến họ bất ngờ là bên cạnh tiếng thở phào ấy, còn có thể là cả một chuỗi cảm xúc hỗn độn: sợ hãi, hối tiếc, cô đơn, và một cảm giác mất mát khôn nguôi. Theo những gì tôi thu thập được, điều này không hề lạ, bởi những người con lớn lên trong tình yêu thương lạnh lùng hoặc thiếu vắng thường mang theo mình thói quen nghi ngờ bản thân, chỉ trích chính mình và không dám tin vào cảm xúc thật của mình.

Còn về cảm giác mất mát — một người con gái từng nói với tôi trong nghẹn ngào:

“Đó là cái chết của hy vọng, chị ạ. Chính điều đó mới khiến việc cắt đứt này đau đớn đến thế. Là cái chết của niềm hy vọng rằng một ngày nào đó, mình sẽ giống như bao người khác. Rằng bà sẽ thật sự yêu mình.”

3. Bạn phải chủ động chữa lành cho chính mình

Một lần nữa, trị liệu chuyên sâu chính là chìa khóa. Và khi nói đến “chữa lành”, tôi không chỉ muốn nói đến việc hồi phục sau những tổn thương từ mẹ — mà còn là việc bạn cần nhìn lại cách bản thân đã từng thích nghi với sự tổn thương đó như thế nào. Bởi vì, nhiều hành vi vô thức mà người con gái ấy hình thành từ thuở ấu thơ, rồi mang theo suốt thời thanh xuân — chính chúng mới là thứ khiến cô ấy không thể sống trọn vẹn, không thể vươn lên hay cảm thấy đủ đầy trong chính cuộc đời mình.

4. Bạn cần chuẩn bị tinh thần cho những hệ lụy sau đó

Một lần nữa, điều quan trọng cần nhớ là việc cắt đứt liên lạc không phải là giải pháp trọn vẹn, mà chỉ là lựa chọn cuối cùng để tự cứu mình khỏi nỗi đau kéo dài. Trong khi một số người mẹ có thể âm thầm chấp nhận việc con rời đi — như chính mẹ tôi từng làm — thì phần lớn lại không dễ dàng buông tay như vậy.

Tôi sẽ không bao giờ biết được vì sao mẹ tôi chọn im lặng, chỉ nói xấu tôi khi bị người khác hỏi tới. Nhưng tôi linh cảm rằng, có lẽ bà thấy nhẹ nhõm khi tôi rút lui khỏi cuộc đời bà. Bởi lẽ, tôi chính là tấm gương phản chiếu những thất bại mà bà không muốn đối diện.

Tuy vậy, đa số các bà mẹ khác lại chọn cách phản công — như một cách để tự bảo vệ bản thân khỏi những lời chỉ trích, đồng thời đẩy mọi lỗi lầm sang phía con gái, một cách công khai, mạnh mẽ và đầy giận dữ. Họ có thể lôi kéo những người thân khác, thậm chí cả người ngoài, để kể câu chuyện theo góc nhìn của riêng mình.

Điều đáng nhớ là: các bà mẹ cũng bị trói buộc trong chính những huyền thoại về tình mẫu tử. Họ thường sững sờ, câm lặng không khác gì — thậm chí có khi còn nhiều hơn — so với những đứa con gái rời bỏ họ. Một người mẹ sẽ rất khó có thể thừa nhận rằng mình không yêu hoặc không thích chính đứa con mình sinh ra. Bởi điều đó, với họ, mang theo một nỗi xấu hổ sâu sắc — ai mà là người phụ nữ “bình thường” lại có thể cảm thấy như vậy chứ?

Chính vì không thể chấp nhận hoặc đối diện với cách mình từng đối xử với con, nên họ buộc phải bào chữa, hoặc phủ nhận tất cả. Và từ đó, những phản ứng kịch liệt bùng lên.

5. Có thể bạn sẽ thấy mình lạc lõng và khó được cảm thông

Một chiến dịch bôi nhọ từ mẹ — tất nhiên — là điều không dễ chịu chút nào. Nhưng tệ hơn thế, bạn có thể còn cảm nhận được sự thiếu thốn sự ủng hộ từ chính những người bạn thân thiết, hay những người mà bạn từng nghĩ sẽ đứng về phía mình. Bởi lẽ, việc tuyệt giao với người thân, nhất là mẹ ruột, không phải là điều khiến số đông cảm thấy thoải mái hay dễ chấp nhận. Tôi tin rằng, điều này xuất phát từ nhu cầu rất con người: muốn tin rằng tình yêu của mẹ là thứ không bao giờ phai nhạt, là tình yêu vĩnh hằng giữa một thế giới đầy biến động. Người ta muốn tin rằng nếu có một thứ tình cảm không bao giờ phản bội ta, thì đó phải là tình mẫu tử.

Ngay cả những người có ý tốt nhất cũng có thể vô tình làm bạn tổn thương khi nói:

“Thôi bỏ qua đi,”
“Chuyện gì qua rồi thì cho nó qua,”
“Làm hòa đi, dù sao cũng là mẹ mình mà.”

6. Bạn có thể sẽ vật lộn với cảm giác tội lỗi và xấu hổ

Câu hỏi mà tôi thường xuyên nhận được từ những người con gái đang cân nhắc việc cắt đứt hoàn toàn là:

“Nếu mình sai thì sao?”
“Lỡ đâu mình quá nhạy cảm, đúng như bà nói, hoặc mình đang phóng đại mọi chuyện?”
“Có khi nào những lời bà mỉa mai chỉ là... đùa mà mình không hiểu?”

Hoặc ở một hướng khác, họ lại day dứt về “bổn phận làm con” — về những gì mà họ nợ mẹ:

“Chẳng lẽ mình không có nghĩa vụ chịu đựng, vì dù sao bà cũng từng nuôi mình?”
“Dù bà có không giỏi giang gì, thì chẳng phải Kinh Thánh cũng dạy rằng con phải hiếu kính cha mẹ sao?”

Một phần của cảm giác tội lỗi và xấu hổ này đến từ áp lực văn hóa, nhưng phần lớn lại bắt nguồn từ sự bất an sâu kín của chính người con gái — cùng nỗi sợ hãi thường trực rằng mình đang mắc một sai lầm không thể sửa chữa.

Ngay cả khi đã dành ra nhiều năm trời để cố gắng hàn gắn mối quan hệ ấy, cô ấy vẫn có thể cảm thấy có lỗi vì quyết định cuối cùng của mình.

7. Những mất mát bạn trải qua có thể rất phức tạp

Việc cắt đứt liên lạc đôi khi không chỉ đơn thuần là một quyết định — mà còn là sự xác nhận rõ ràng cho cảm giác chưa từng thực sự thuộc về gia đình ruột thịt mà người con gái ấy luôn âm thầm mang theo. Và từ đó, những cảm xúc sâu thẳm, rối bời có thể ùa về — dữ dội hơn cả những gì cô từng chuẩn bị tinh thần để đón nhận.

Có người sẽ cảm thấy sự cô lập quá đáng sợ, đến mức quay lại liên lạc với mẹ, chỉ để níu giữ mối gắn kết còn lại với cha, với anh chị em, hay với đại gia đình. Có người, sau khi rời xa, lại thấy cuộc sống mình trở nên bình yên, gọn gàng, không còn bị xáo trộn — và nỗi mất mát chỉ như một phần tất yếu trong bước chuyển mình. Nhưng cũng có những người khác, cảm giác mất mát ấy cứ lởn vởn mãi không dứt, bám theo cả tội lỗi, khiến họ không biết đâu là đúng, đâu là sai.

Một người con gái từng viết cho tôi thế này:

“Nhỡ đâu bà đã thay đổi suy nghĩ về tôi, mà tôi lại không biết vì cứ giữ khoảng cách. Tôi biết điều đó khó xảy ra, nhưng... liệu có hoàn toàn là không thể?”

Câu hỏi ấy không phải vì cô không hiểu chuyện — mà bởi khao khát được yêu thương và chấp nhận từ mẹ chưa bao giờ nguôi trong lòng cô.

Một nghiên cứu có tên Missing Family của Kylie Agllias, thực hiện với 40 người từng tuyệt giao, cho thấy: dù họ tin rằng việc cắt đứt là con đường duy nhất để chữa lành và trưởng thành, và họ thật sự cảm thấy nhẹ nhõm, thì song song đó vẫn luôn tồn tại cảm giác mất mát sâu sắc, thậm chí là sự tổn thương mong manh không thể gọi tên.

8. Bạn cần học cách để tiếc thương những điều đã mất

Nghe có vẻ trái ngược, nhất là khi chính bạn là người chủ động rời đi. Nhưng dù là ai lựa chọn, thì nỗi đau vẫn cần được tiếc thương đúng cách. Đây chính là bước chấp nhận rằng: hy vọng đã khép lại. Rằng tình yêu của mẹ — và cảm giác “bình thường như mọi người” — có thể sẽ mãi mãi là điều ngoài tầm với. Bạn cần để cho mình được khóc thương không chỉ cho những gì bạn đã thiếu vắng và từng khao khát — như sự chăm sóc ổn định, lòng tôn trọng, tình yêu thương, sự ủng hộ và thấu hiểu — mà còn cho người mẹ mà bạn đáng lẽ đã có thể có. Một phần quan trọng trong hành trình chữa lành chính là việc bạn thật sự nhận ra — và tin tưởng — rằng: Mình luôn xứng đáng được yêu thương.

9. Có thể bạn sẽ quay lại và nối lại liên lạc

Chuyện này xảy ra thường xuyên đến mức tôi đã đặt cho nó một cái tên: quay lại cái giếng cạn. Dù lý trí bạn hiểu rõ rằng cái giếng ấy đã khô từ lâu — có lẽ là chưa từng đầy — và rằng bạn đã rời xa người mẹ của mình vì những lý do rất chính đáng, nhưng trái tim bạn vẫn chưa sẵn sàng chấp nhận điều đó.

Có thể đó là vì bạn nghi ngờ chính mình. Vì thói quen tự trách móc. Vì sợ rằng sau này sẽ hối hận. Hay đơn giản là vì một lý do nào đó âm thầm, mơ hồ, không gọi tên được. Thế là bạn cầm điện thoại lên, hoặc gửi một dòng tin nhắn, một email. Bởi hy vọng là thứ cuối cùng rời bỏ con người.

Một nghiên cứu tại Anh do tiến sĩ Lucy Blake thực hiện cho thấy: việc đi – rồi lại quay về trong mối quan hệ tuyệt giao là điều rất phổ biến.

Tôi hiểu rất rõ cảm giác ấy — vì chính tôi cũng từng lặp đi lặp lại vòng tròn đó suốt gần 20 năm, trong những năm tháng tuổi 20 và 30: rời đi rồi quay lại, rồi lại rời đi. Tôi chỉ thực sự cắt đứt khi gần 39 tuổi, và chỉ đủ can đảm làm điều đó vì tôi đang mang thai đứa con duy nhất của mình. Tôi biết mình không thể để độc dược từ mẹ lan đến đứa bé ấy.

Nhưng phải đến gần 60 tuổi, khi viết cuốn Mean Mothers (Những người mẹ cay nghiệt), tôi mới nhận ra một điều khiến mình chợt lặng người: mẹ tôi chưa bao giờ là người chủ động, chưa từng một lần cố gắng hàn gắn với tôi. Bà hoàn toàn chấp nhận sự cắt đứt ấy, như thể... chẳng hề có gì để tiếc nuối.

10. Trong khủng hoảng, bạn có thể sẽ lung lay

Tôi thường xuyên nghe những lời tâm sự từ các người con gái đã nối lại liên lạc trong những lúc gia đình có biến cố — và rồi phải trả giá bằng những tổn thương sâu sắc về tinh thần và cảm xúc. Có khi là mẹ bệnh, cha yếu. Có khi họ là con một. Có khi đơn giản là không ai khác chịu đứng ra gánh vác trách nhiệm. Họ quay về vì lòng trắc ẩn, vì cảm giác tội lỗi, vì nghĩa vụ làm con, hay thậm chí là để cảm thấy rằng mình vẫn là người tốt. Tôi ước gì có thể kể cho bạn nghe những câu chuyện đoàn tụ cảm động, những khoảnh khắc tỉnh ngộ đầy yêu thương. Nhưng đáng tiếc, những chuyện như thế hiếm lắm. Không có nhiều đoạn kết kiểu Hollywood đâu. Chỉ có những câu chuyện thật — và đau. Cánh cửa của chiếc tủ nơi gia đình cất giấu bí mật bao năm đang dần được mở ra. Đó là điều đáng mừng. Nhưng thử thách lớn nhất vẫn còn ở phía trước: làm sao để dẫn dắt những người con gái chưa từng được yêu thương bước ra khỏi bóng tối một cách an toàn và trọn vẹn.

Nguồn: 10 Things Anyone Separating From a Toxic Mother Can Expect | Psychology Today