10 lời gian dối độc hại về ADHD

Sống với ADHD thường đồng nghĩa với việc bị hiểu lầm—như mắc kẹt trong một mê cung của những định kiến sai lầm mà xã hội cứ mãi lặp đi lặp lại. Những quan niệm sai này không chỉ khiến cuộc sống của người có ADHD trở nên khó khăn hơn, mà còn che mờ đi những điểm mạnh và khả năng đặc biệt mà họ mang đến cho thế giới. Khi nhận thức ngày càng rộng mở và nghiên cứu khoa học ngày càng tiến bộ, đã đến lúc chúng ta gỡ bỏ những lời dối trá độc hại này và đón nhận sự thật.

Dưới đây là 10 hiểu lầm phổ biến nhất về ADHD cùng những phân tích dựa trên khoa học, giúp bạn thoát khỏi sự kỳ thị và vươn lên mạnh mẽ.

Lời dối gian số 1: ADHD không có thật

Một trong những hiểu lầm tai hại nhất chính là cho rằng ADHD không phải là một chứng rối loạn thực sự. Nhưng khoa học đã chứng minh điều ngược lại. ADHD là một rối loạn phát triển thần kinh, đặc trưng bởi sự khác biệt trong cấu trúc và chức năng của não bộ. Các nghiên cứu hình ảnh não bộ cho thấy hoạt động giảm sút ở vùng vỏ não trước trán—khu vực chịu trách nhiệm lập kế hoạch và kiểm soát hành vi. Việc thừa nhận ADHD là một tình trạng có thật chính là bước đầu tiên để hiểu và hỗ trợ những người mắc chứng rối loạn này đúng cách.

Lời dối gian số 2: ADHD là do cha mẹ nuôi dạy kém

Suốt nhiều năm qua, ADHD thường bị đổ lỗi cho cách nuôi dạy con. Nhưng sự thật là, ADHD có nguồn gốc từ di truyền và thần kinh, chứ không phải do phương pháp dạy dỗ. Một nghiên cứu quan trọng trên 116 thanh thiếu niên và người trưởng thành từng được chẩn đoán ADHD từ nhỏ cho thấy yếu tố di truyền chiếm đến 70-80% trường hợp. Mặc dù môi trường gia đình tích cực có thể giúp kiểm soát triệu chứng, nhưng ADHD không phải là hậu quả của cách nuôi dạy con cái.

Lời dối gian số 3: ADHD chỉ ảnh hưởng đến con trai

Dù ADHD thường được chẩn đoán nhiều hơn ở bé trai, nhưng thực tế, rất nhiều bé gái và phụ nữ mắc chứng rối loạn này nhưng lại không được phát hiện. Bé trai có xu hướng thể hiện ADHD bằng các hành vi hiếu động và bốc đồng, trong khi bé gái lại thường gặp khó khăn với sự mất tập trung và đấu tranh nội tâm. Chính sự khác biệt này khiến nhiều phụ nữ chỉ nhận ra mình có ADHD khi đã trưởng thành—thậm chí đến tận tuổi 30 hay 40—sau nhiều năm âm thầm đối mặt với những khó khăn mà không ai thấu hiểu.

image: LightField Studios/Shutterstock

Lời dối gian số 4: ADHD chỉ đơn thuần là quá hiếu động

Nghiên cứu trước đây thường xem tăng động là dấu hiệu đặc trưng của ADHD. Nhưng thực tế, không phải ai cũng có triệu chứng này. Rất nhiều người mắc ADHD chủ yếu gặp khó khăn với sự mất tập trung, kỹ năng tổ chức kém và những vấn đề về điều hành nhận thức như mù thời gian, khó ra quyết định, hay rối loạn kiểm soát cảm xúc. Dạng ADHD “thiên về mất tập trung” thường bị bỏ qua, đặc biệt là ở người trưởng thành và phụ nữ, nhưng nó cũng có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng không kém gì chứng tăng động.

Lời dối gian số 5: Người mắc ADHD lười biếng

ADHD không liên quan gì đến sự lười biếng. Đây là một quan niệm sai lầm bắt nguồn từ việc thiếu hiểu biết. Nhiều người nghĩ rằng người mắc ADHD chỉ cần “cố gắng hơn.” Nhưng thực tế, họ thường phải nỗ lực gấp nhiều lần để vượt qua các triệu chứng của mình. Sự thiếu động lực mà người khác nhìn thấy thực chất là do sự rối loạn trong hệ thống dopamine của não bộ—một chất dẫn truyền thần kinh đóng vai trò quan trọng trong việc tạo động lực. Khi mức dopamine thấp, việc bắt đầu một công việc trở nên vô cùng khó khăn, đặc biệt là với những nhiệm vụ nhàm chán. Đây là một vấn đề sinh học, không phải một khuyết điểm về nhân cách.

Lời dối gian số 6: ADHD chỉ là cái cớ cho hành vi xấu

Quan niệm cho rằng ADHD chỉ là “cái cớ” để biện minh cho những hành vi bốc đồng hay đãng trí là một sự hiểu lầm nguy hiểm. ADHD có thể khiến người mắc gặp khó khăn trong việc kiểm soát hành vi và cảm xúc, nhưng đây là triệu chứng của một rối loạn thần kinh chứ không phải sự biện hộ. Khi ai đó dũng cảm chia sẻ về ADHD của họ, điều họ cần là sự thấu hiểu và hỗ trợ, chứ không phải sự nghi ngờ hay phán xét.

Lời dối gian số 7: Thuốc là giải pháp duy nhất

Thuốc có thể giúp ích rất nhiều, nhưng đó không phải là lựa chọn duy nhất. Có nhiều cách khác để quản lý ADHD, từ liệu pháp hành vi, cải thiện giấc ngủ, tập thể dục, đến sử dụng công nghệ hỗ trợ. Việc kết hợp nhiều phương pháp khác nhau thường mang lại hiệu quả cao nhất. Quan trọng là mỗi người cần tìm ra cách phù hợp nhất với mình.

Lời dối gian số 8: ADHD sẽ tự hết khi trưởng thành

Nhiều người nghĩ rằng ADHD chỉ tồn tại ở trẻ nhỏ, nhưng thực tế, nó không tự biến mất theo thời gian. Nhiều nghiên cứu cho thấy có khoảng 60% trẻ mắc ADHD vẫn tiếp tục gặp khó khăn khi trưởng thành. Dù một số triệu chứng có thể giảm nhẹ, nhưng những thử thách liên quan đến sự tập trung, tổ chức và kiểm soát hành vi vẫn tiếp diễn suốt đời.

Lời dối gian số 9: Người mắc ADHD không thể thành công

Trái ngược với suy nghĩ này, ADHD không phải rào cản mà đôi khi còn là động lực để tạo ra những thành tựu phi thường. Những người mắc ADHD thường có óc sáng tạo vượt trội, khả năng giải quyết vấn đề và sự kiên trì đáng kinh ngạc. Nhiều nghiên cứu cho thấy người mắc ADHD có khả năng tư duy sáng tạo tốt hơn so với những người không mắc chứng này. Tỷ lệ doanh nhân có ADHD khá cao, và những người nổi tiếng như Richard Branson hay Simone Biles đã biến đặc điểm ADHD của mình thành lợi thế để vươn lên.

Lời dối gian số 10: ADHD đồng nghĩa với việc bạn bị “hỏng hóc”

Có lẽ đây là lời dối gian độc hại nhất. ADHD không phải là một khuyết điểm, mà chỉ là một cách suy nghĩ và tiếp cận thế giới khác biệt. Nhà tâm thần học Edward M. Hallowell từng nói: “ADHD không phải là một khiếm khuyết, mà là một năng lực khác biệt.” Việc trân trọng sự đa dạng thần kinh giúp chúng ta nhận ra rằng những khác biệt này không phải là hạn chế, mà là những sắc màu tô điểm thêm cho thế giới này.

Hướng về phía trước: Sống tốt cùng ADHD

Bỏ lại những lời dối gian này phía sau, bạn sẽ mở ra một cuộc sống tự do và tràn đầy sức mạnh. ADHD có thể mang đến thách thức, nhưng nó cũng đi kèm những “siêu năng lực” như sự sáng tạo, khả năng tập trung cao độ và tinh thần phiêu lưu. Hãy tận dụng các công cụ hỗ trợ, tìm kiếm sự đồng hành, và trân trọng chính mình—vì điều khiến bạn khác biệt cũng chính là điều khiến bạn trở nên đặc biệt.

Nguồn: 10 Toxic Lies About ADHD - Psychology Today