4 cách đã được chứng minh giúp bạn hồi phục sau thất bại

Không ai có thể sống một đời trọn vẹn mà chưa từng một lần vấp ngã, dù là chuyện nhỏ nhặt hay biến cố lớn lao. Thất bại là điều không thể tránh khỏi, từ việc thua một trận tennis, lỡ mất cơ hội thăng chức, cho đến mất đi một người thân yêu, và thực tế là khả năng vượt qua những cơn bão cảm xúc không được chia đều cho tất cả chúng ta. Có người mạnh mẽ hơn, có thể đứng dậy, phủi bụi và bắt đầu lại từ đầu.

Dù ta thường cho rằng việc phục hồi sau thất bại là một nét tính cách bẩm sinh, thì thực ra, điều quan trọng lại nằm ở cách ta đối mặt và xử lý những cảm xúc tiêu cực đi kèm. Một phần là thói quen được rèn luyện, nhưng phần còn lại liên quan đến bản chất con người.

Các nhà tâm lý học phân biệt giữa những người có xu hướng tiếp cận (approach-oriented) và những người chủ yếu bị thúc đẩy bởi sự tránh né (avoidant). Hãy đọc kỹ những mô tả sau và thử xem bạn thuộc nhóm nào, hoặc có thể bạn ở đâu đó giữa hai thái cực ấy:

Người tiếp cận nhìn thấy ngọn núi và quyết tâm chinh phục nó, dù biết rằng chông gai và vấp ngã là điều không tránh khỏi. Họ chuẩn bị tâm thế sẵn sàng, dù bị cản trở tạm thời, phải tìm cách giải quyết mới, hay thậm chí là thất bại hoàn toàn. Khi điều tồi tệ nhất xảy ra, họ vẫn có thể bình tĩnh đón nhận. Không phải thất bại không làm họ đau, dĩ nhiên là có, nhưng chính tư duy tiếp cận giúp họ hồi phục nhanh hơn, sẵn sàng thử lại hoặc mạnh mẽ quyết định buông bỏ để hướng tới điều khác.

Ngược lại, người tránh né nhìn thấy ngọn núi và nghĩ đến một khoảnh khắc vinh quang duy nhất, bị bao vây bởi vô vàn thất vọng và sợ hãi, và đó chính là điều họ muốn né tránh. Chiến lược của họ tập trung vào việc tránh sai lầm hơn là thật sự leo núi, điều này tất yếu làm giảm khả năng thành công. Và nếu chẳng may thất bại, họ dễ buông xuôi, không còn đủ sức để đứng dậy như người tiếp cận.

Hãy thay ngọn núi ấy bằng bất kỳ mục tiêu cá nhân nào bạn đang theo đuổi, rồi tự hỏi: Động lực nào thúc đẩy bạn? Bạn thật sự muốn đạt được điều mình mong muốn, hay chỉ đang cố không thất bại? Câu trả lời sẽ cho bạn một manh mối quan trọng về chính bản thân mình.

Source: Marcos Mesa Sam Wordley/Shutterstock

Dù bạn cảm thấy mình là một “kẻ thất bại” ở cấp độ nhỏ hay lớn, thì dưới đây là bốn điều nên ghi nhớ khi bạn đang tìm cách đứng dậy và học hỏi từ trải nghiệm ấy. Tất cả đều đã được nghiên cứu khoa học chứng thực. Hãy nhớ: Vấn đề ở đây là quản lý cảm xúc tiêu cực, chứ không phải dán đầy mặt cười quanh nhà hay lặp đi lặp lại câu "điều gì không giết chết bạn sẽ khiến bạn mạnh mẽ hơn". Những điều đó chẳng giúp ích gì, cũng như việc cố “vắt chanh làm nước chanh”.

1. Nhìn lại thất bại dưới góc độ mới.

Điều này không có nghĩa là cứ tua đi tua lại ký ức ấy trong đầu, bởi làm vậy chỉ khiến bạn mãi mắc kẹt trong quá khứ. Điều cốt lõi là: Càng khó kiểm soát cảm xúc tiêu cực, bạn càng dễ bị ám ảnh, cứ mãi soi xét từng chi tiết. Và cũng không có nghĩa là bạn phủ nhận thất bại, hay cố gắng tô hồng mọi chuyện bằng suy nghĩ tích cực giả tạo.

Nghiên cứu của Ethan Kross và cộng sự chỉ ra rằng: Khi bạn có thể nhìn lại trải nghiệm từ một khoảng cách nhất định, thay vì tập trung vào mình đã cảm thấy gì, bạn nghĩ về vì sao mình cảm thấy như vậy, thì bạn sẽ kiểm soát cảm xúc tốt hơn, đồng thời hiểu rõ phản ứng của chính mình. Hãy thử tưởng tượng chuyện đó xảy ra với ai khác, không phải bạn, để tránh bị cuốn vào cơn xoáy cảm xúc.

Một chiến lược hữu ích khác là tư duy phản thực (counterfactual thinking). Nghe có vẻ lạ, nhưng thực ra đó là cách suy nghĩ “Nếu mình làm X thì Y đã có thể xảy ra”, được thực hiện một cách có hệ thống và thực tế, chứ không phải kiểu mơ mộng “giá như”. Ví dụ, nếu bạn vừa bị sa thải, thay vì dồn hết cảm xúc vào việc trách móc ông sếp bất công, hãy thử nghĩ: Nếu mình chủ động hơn khi bị phê bình, liệu mọi chuyện có khác đi không?

Tư duy phản thực đòi hỏi bạn phải khách quan, nhưng một khi làm được, nó sẽ giúp bạn hành động khác đi trong lần sau, và quan trọng hơn, chịu trách nhiệm thay vì đổ lỗi. Dù trong tình yêu hay công việc, nguyên tắc này đều đúng.

2. Hãy chú ý đến những gì bạn đã bỏ lỡ.

Tìm hiểu nguyên nhân khiến bạn thất bại không chỉ giúp bạn nguôi ngoai nỗi buồn, mà còn cho bạn cơ hội nhận diện những điều bạn đã vô tình góp phần tạo nên kết cục ấy. Có phải bạn đã bỏ qua một vài dấu hiệu nhỏ, khiến bạn cứ ngỡ mình đang đi đúng hướng trong khi thực tế lại không phải vậy? Có phải bạn quá chú tâm vào những điều tích cực, những lời khen từ sếp, những khoảng lặng yên trong các cuộc cãi vã với người yêu, đến mức không nhận ra những lời phê bình về thái độ làm việc, hay sự lạnh nhạt, xa cách dần của người ấy?

Một vấn đề lớn với sự tập trung, dù là do ý chí tiến lên hay nỗi sợ thất bại dẫn dắt, đó là ta có thể vô tình bỏ qua những tín hiệu hiển nhiên nhất trong hoàn cảnh. Điều này được gọi là “mù chú ý” (inattentional blindness), và từng được minh chứng trong một thí nghiệm nổi tiếng: Người tham gia được xem một đoạn video trong đó một nhóm người chuyền bóng và rê bóng rổ. Nhiệm vụ của họ là đếm số lần chuyền hoặc rê bóng. Trong lúc video phát, chỉ 9 giây trong tổng số gần 60 giây, có một cô gái mặc bộ đồ khỉ gorilla bước vào giữa khung hình, đập ngực nhìn thẳng vào máy quay, rồi rời đi. Kết quả khiến ai cũng ngạc nhiên: một nửa số người tham gia đã không hề nhìn thấy “cô khỉ” vì quá tập trung vào việc đếm bóng. Các thí nghiệm khác với những bối cảnh tương tự cũng cho ra kết quả như vậy. Có thể lúc này bạn đang thầm nghĩ “mình chắc chắn sẽ thấy cô khỉ đó”, nhưng điều gì khiến bạn tin như vậy?

Điều quan trọng hơn cả là: sự tập trung quá hẹp có khi lại không hề tốt. Người ta vẫn thường bảo “hãy chăm chăm vào mục tiêu cuối cùng”, nhưng như thế có thể khiến bạn “chỉ thấy cây mà không thấy rừng”. (Xin lỗi, tôi không cưỡng lại được câu nói ấy.) Hãy nhớ rằng, con người vốn dĩ có xu hướng lạc quan thái quá và chỉ chú ý đến những gì tốt đẹp, những điều đang tiến triển, mà quên mất những lần trật nhịp, vụt mất cơ hội. Thậm chí, con người còn có xu hướng nhìn nhận một thất bại rõ ràng như thể đó là một “suýt thành công”, điều này có thể là động lực tuyệt vời nếu bạn đang chơi thể thao, như bắn cung hay đánh golf, nhưng trong những lĩnh vực khác, nó dễ dẫn bạn vào con đường mộng tưởng.

Chỉ cần nhớ lấy “cô khỉ vô hình” ấy…

3. Hãy tự hỏi: có phải chính nỗi sợ thất bại đã góp phần dẫn đến thất bại?

Đôi khi ta thất bại đơn giản vì ta chưa đủ kỹ năng để đạt được mục tiêu. Và ta không nhận ra điều đó. Nhưng cũng có khi, vì nỗi sợ thất bại quá lớn, và xã hội không ngừng nhắc ta rằng “kẻ bỏ cuộc không bao giờ chiến thắng”, ta đặt niềm tin mù quáng vào sự kiên trì, bền bỉ bởi vì ta không nhìn thấy lựa chọn nào khác. Điều này đặc biệt đúng với những người có động lực tránh né, như được chỉ ra trong nghiên cứu của Heather G. Lench và Linda J. Levine.

Trong nghiên cứu đầu tiên, những người tham gia tự nhận định xem mình thuộc nhóm tiếp cận hay tránh né, sau đó được giao ba bộ câu đố anagram (tráo chữ), mỗi bộ gồm bảy câu, và phải giải trong một khoảng thời gian giới hạn. Họ buộc phải hoàn thành hoặc bỏ cuộc một bộ trước khi chuyển sang bộ tiếp theo. Điều họ không biết là: bộ đầu tiên hoàn toàn không thể giải được. Những người có xu hướng tiếp cận nhanh chóng nhận ra điều đó, chấp nhận bỏ qua và tiếp tục. Ngược lại, những người mang tâm lý tránh né cứ mãi vật lộn với bộ đầu tiên, và tất nhiên, kết cục là thất bại.

Trong thí nghiệm thứ hai, mọi chuyện còn rõ ràng hơn. Thay vì để người tham gia tự xác định động lực, lần này các nhà nghiên cứu trực tiếp đưa ra yêu cầu. Một nhóm được giao nhiệm vụ “đạt được thành công”, và được thông báo rằng bài kiểm tra đo lường trí tuệ ngôn ngữ. Nhóm còn lại được yêu cầu “tránh thất bại”, với lời giải thích rằng bài kiểm tra sẽ chỉ ra điểm yếu về ngôn ngữ. Tất cả mọi người đều cảm thấy thất vọng vì không giải được bộ đầu tiên. Nhưng nhóm mang động lực “tránh thất bại” không chỉ tức giận, bực bội hơn, họ còn kiên trì với bộ không thể giải được lâu hơn. Các nhà nghiên cứu đã rút ra một điều trớ trêu: càng sợ thất bại, người ta càng dễ rơi vào thất bại. Một sự cứng nhắc nào đó sẽ xuất hiện và kéo cả quá trình xuống vực thẳm.

Bạn có thấy điều này quen thuộc không?

4. Tìm lấy niềm vui (nhưng đừng tô hồng mọi thứ).

Hãy tìm “dòng chảy” của chính mình, như cách Mihaly Csikszentmihalyi từng nói. Hãy vượt qua thất bại bằng cách sống lại với những gì thực sự khiến bạn thấy hạnh phúc. Làm điều gì đó khiến bạn được cuốn vào, trọn vẹn cả thể chất lẫn tinh thần. Làm điều gì đó đánh thức niềm say mê, sự hài lòng, niềm vui sâu sắc trong bạn. Điều đó nên là điều khiến bạn hạnh phúc, không phải điều làm cha mẹ bạn vui lòng, không phải điều khiến người yêu hay bạn đời bạn mỉm cười, cũng không phải điều khiến con cái bạn ngưỡng mộ. Chỉ cần là bạn. Điều này không có nghĩa bạn trở nên ích kỷ, vị kỷ hay tách biệt khỏi thế giới. Chỉ là lời nhắc nhở nhẹ nhàng rằng: sau một cú ngã lớn, bạn cần được trở về với chính mình. Thêm một lần nữa.

Cuối cùng, thất bại không phải là bước bắt buộc phải đi qua để đến với thành công. Dù đó là một niềm tin phổ biến và an ủi, nhưng không vì thế mà nó đúng. Học hỏi về bản thân sau một thất bại là điều nên làm. Hiểu được phần mình đã góp vào thất bại ấy cũng quan trọng. Nhưng món quà quý giá nhất chính là khả năng quản lý cảm xúc tiêu cực. Và chính điều ấy hơn bất cứ điều gì khác, mới là chiếc chìa khóa mở lối cho con đường phía trước.

Tác giả: Peg Streep

Nguồn: 4 Proven Ways to Bounce Back From Failure | Psychology Today