5 quy tắc để tư duy sáng suốt hơn

1. Để đưa ra lựa chọn tốt hơn, hãy cân nhắc những thực đơn mới mẻ

Tác giả: Karolina Lempert, Ph.D.

Bạn thích McDonald’s hay Chick-fil-A hơn?

Trước khi trả lời, có lẽ bạn sẽ tự mình đánh giá từng thương hiệu đồ ăn nhanh này dựa trên sở thích và khẩu vị của bản thân, so sánh chúng, rồi chọn cái nào có giá trị cao hơn với bạn. Đây chính là kiểu câu hỏi bạn có thể gặp khi tham gia một nghiên cứu về việc ra quyết định dựa trên giá trị. Khoa học đã đạt được nhiều tiến bộ trong việc giải thích cách chúng ta đánh giá và lựa chọn giữa các phương án rõ ràng, và nhiều nghiên cứu đã khiến chúng ta tin rằng mình thường đưa ra quyết định giống như cách chọn món từ một thực đơn.

Thế nhưng, hầu hết các quyết định trong cuộc sống lại không hề như vậy; chúng thường rất mở. Khi bạn quyết định sẽ đáp trả một lời xúc phạm thế nào, không ai đưa cho bạn một tờ giấy với hai phương án phản ứng A hoặc B đã được chuẩn bị sẵn. Cũng tương tự, khi lên kế hoạch cho một buổi tối cuối tuần, bạn thường phải tự mình nghĩ ra hàng loạt phương án. Đây chính là một quá trình quan trọng, đóng vai trò nền tảng cho việc đưa ra lựa chọn.

Lấy ví dụ, một nghiên cứu năm 2021 cho thấy, khi được yêu cầu nêu tên một thương hiệu đồ ăn nhanh, nhiều người sẽ nghĩ đến McDonald’s trước hơn là Chick-fil-A. Và vì vậy, họ có xu hướng trả lời rằng McDonald’s là chuỗi đồ ăn nhanh yêu thích của mình. Tuy nhiên, trong cùng nghiên cứu, khi người tham gia được cung cấp danh sách đầy đủ các thương hiệu để chọn từ đó, họ lại có xu hướng chọn Chick-fil-A hơn. Vì trong thực tế chúng ta không mang theo những danh sách như vậy bên mình, có khả năng chúng ta sẽ ăn ở McDonald’s thường xuyên hơn, đơn giản chỉ vì nó dễ xuất hiện trong tâm trí hơn.

Điều này cho thấy, những gì xuất hiện trong đầu bạn ở thời điểm quyết định có ảnh hưởng rất lớn đến lựa chọn của bạn. Và đôi khi, bạn có thể chọn thứ ít thỏa mãn hơn chỉ vì trong khoảnh khắc ấy, bạn không nghĩ đến một phương án nào tốt hơn.

Các nhà nghiên cứu đã tìm hiểu xem những lựa chọn nào thường xuất hiện trong tâm trí chúng ta và phát hiện rằng chúng thường là sự kết hợp giữa những điều phổ biến và những điều tốt đẹp. Trong một nghiên cứu năm 2020, người tham gia được yêu cầu nêu ra con số đầu tiên xuất hiện trong đầu khi trả lời các câu hỏi chung như: “Số giờ trung bình một người nên xem TV trong ngày là bao nhiêu?” hoặc “Tỷ lệ phần trăm học sinh gian lận trong kỳ thi trung học là bao nhiêu?”.

Một nhóm khác cũng nhận các câu hỏi này nhưng được yêu cầu trả lời bằng con số lý tưởng, trong khi nhóm thứ ba trả lời dựa trên những gì họ nghĩ là mức trung bình. Kết quả cho thấy, những con số xuất hiện trong đầu những người trả lời các câu hỏi mở này thường là sự hòa quyện giữa con số lý tưởng và con số trung bình.

Việc những điều phổ biến dễ xuất hiện trong tâm trí là điều hợp lý, nhưng việc những điều có giá trị, hay lý tưởng, cũng dễ dàng được ghi nhớ là một phát hiện mới mẻ. Nghiên cứu này gợi ý rằng chúng ta ưu tiên ghi nhớ những điều tốt đẹp để có thể tìm kiếm chúng vào lần sau. Đồng thời, nó cũng cho thấy rằng, chúng ta thường có xu hướng chọn lại những gì mình đã thích, điều này phần nào giải thích tại sao nhiều người không giỏi trong việc cân nhắc những điều mới lạ.

Tất nhiên, trong nhiều tình huống, việc chọn những gì phổ biến hoặc dễ nghĩ đến là hoàn toàn ổn. Đôi khi, ta không cần hoặc không muốn dành quá nhiều thời gian để nghĩ ra vô số phương án trước khi ra quyết định. Nhưng nếu cứ liên tục dựa vào những gì xuất hiện ngay lập tức trong đầu mà không dừng lại để cân nhắc các lựa chọn khác, ta có thể bỏ lỡ những cơ hội tuyệt vời.

Lần tới, khi bạn đặt đồ ăn tối qua mạng, hãy dành chút thời gian để xem qua tất cả các tùy chọn thay vì chỉ chọn quán ăn quen thuộc. Hoặc khi mua quà, hãy đi dạo quanh trung tâm thương mại trước thay vì đặt mua ngay trên một trang web bạn thường dùng. Ký ức của chúng ta tuy hiệu quả nhưng cũng rất hạn chế; nếu chúng ta chịu khó tạo ra hoặc khám phá thêm những “thực đơn” mới mẻ trước khi đưa ra quyết định, ta có thể cảm thấy hài lòng hơn nhiều.

Karolina Lempert, Ph.D., là trợ lý giáo sư tâm lý học tại Đại học Adelphi.

Andre Da Loba / Used with permission.

2. Muốn lập kế hoạch tốt hơn, hãy tư duy ngược dòng thời gian

Tác giả: Eva Krockow, Ph.D.

Bạn đã từng chơi trò “21” chưa? Trò chơi này bắt đầu với số 0, và hai người chơi lần lượt cộng vào tổng số hiện tại 1, 2 hoặc 3. Trò chơi kết thúc khi tổng đạt hoặc vượt qua 21, và người buộc phải thực hiện lượt cuối cùng sẽ thua.

Nghe có vẻ phức tạp, nhưng nếu tôi nói rằng bạn có thể giành chiến thắng ngay từ nước đi đầu tiên thì sao? Hãy tưởng tượng, người chơi đầu tiên thêm 3 vào số khởi điểm là 0. Giờ đến lượt bạn, và nếu bạn đưa ra những lựa chọn chiến lược, bạn có thể sắp xếp một chuỗi nước đi tối ưu, buộc đối thủ phải là người chạm đến con số 21. Bí quyết nằm ở một phương pháp ra quyết định gọi là tư duy ngược dòng thời gian (backward induction), bắt đầu bằng cách tưởng tượng đến kết quả cuối cùng rồi làm ngược trở lại để tìm ra hướng đi đúng ngay từ đầu.

Hãy quay lại trò chơi. Sau khi đối thủ bắt đầu bằng việc cộng 3, bạn cần quyết định nước đi tiếp theo. Thay vì chỉ tập trung vào tình huống trước mắt, tư duy ngược dòng thời gian sẽ yêu cầu bạn nghĩ đến kết thúc của trò chơi. Cả hai người đều muốn tránh con số 21. Do đó, cách chắc chắn duy nhất để thắng là trở thành người chạm đến số 20, vì khi đó đối thủ không thể làm gì khác ngoài đưa tổng số lên 21.

Làm thế nào để đảm bảo rằng bạn là người chạm đến 20? Hãy lùi lại một bước. Bạn cần phải là người đạt đến 16 ở lượt áp chót, vì bất kể đối thủ chọn cộng 1, 2 hay 3, tổng cao nhất mà họ có thể đạt là 19. Điều này cho phép bạn dễ dàng đưa tổng lên 20 ở lượt tiếp theo.

Và để đảm bảo bạn là người chạm đến 16? Hãy lùi lại thêm một bước nữa: bạn cần đạt đến 12 trước đó. Cứ thế, nếu bạn tính ngược từ cuối trò chơi, bạn sẽ thấy một giải pháp rõ ràng: Để thắng, bạn cần đạt được các bội số của 4 (4, 8, 12, 16, 20) trong mỗi lượt. Sau nước đi đầu tiên của đối thủ là cộng 3, phản ứng tối ưu của bạn là thêm 1.

Tư duy ngược dòng thời gian không hề đơn giản. Nó đòi hỏi khả năng phân tích, nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ và khả năng tưởng tượng ra tình huống trong tương lai. Các nhà tâm lý học đã nghiên cứu kỹ năng này thông qua những câu đố và trò chơi được thiết kế đặc biệt nhằm đo lường tư duy phân tích. Kết quả cho thấy những người được đào tạo bài bản hoặc những chuyên gia tư duy phân tích, chẳng hạn các kỳ thủ cờ vua chuyên nghiệp, thường sử dụng tư duy ngược dòng, trong khi phần lớn mọi người hoặc không nhận ra sự tồn tại của chiến lược này, hoặc không đủ động lực, hay không đủ khả năng, để thực hiện quá trình suy nghĩ ngược dòng nhiều hơn một hoặc hai bước. Vì vậy, hoàn toàn có lý khi đề xuất rằng tư duy ngược dòng nên được phổ biến và giảng dạy rộng rãi hơn.

Tư duy ngược dòng có thể được áp dụng trong nhiều tình huống ra quyết định, nơi kết quả phụ thuộc vào chuỗi các lựa chọn liên kết chặt chẽ với nhau. Một ví dụ điển hình là trong bộ phim sitcom nổi tiếng Friends, khi Rachel bước sang tuổi 30 và bắt đầu suy ngẫm về tương lai, đặc biệt là cách để đạt được mục tiêu có ba đứa con.

Bằng cách suy nghĩ ngược dòng, Rachel xác định rằng cô cần sinh đứa con đầu tiên trước tuổi 35, nghĩa là phải mang thai ở tuổi 34. Vì cô coi việc kết hôn là điều kiện tiên quyết để có con và muốn có ít nhất một năm kết hôn trước khi mang thai, cô cần kết hôn ở tuổi 33. Giả sử mất 1,5 năm để tìm hiểu đối phương trước khi đính hôn, cộng thêm 1,5 năm để chuẩn bị đám cưới, cô kết luận rằng ngay tại thời điểm đó, ở tuổi 30, là lúc cô cần gặp được người chồng tương lai của mình. Ngay sau đó, cô quyết định chia tay bạn trai hiện tại, Tag, người kém cô 6 tuổi và chưa sẵn sàng cho một cam kết nghiêm túc.

Ví dụ của Rachel cho thấy, việc sử dụng mục tiêu tương lai làm điểm tham chiếu có thể giúp bạn suy nghĩ ngược lại và tìm ra chiến lược hợp lý nhất cho hiện tại. Nhờ tư duy ngược dòng, bạn có thể tiếp cận những mục tiêu dài hạn vốn tưởng chừng xa vời.

Tất nhiên, cuộc sống luôn chứa đựng những điều bất ngờ có thể khiến những kế hoạch tốt nhất trở nên lỗi thời. Như những người hâm mộ Friends đều biết, Rachel đã trở thành mẹ sớm hơn nhiều so với dự định, và bằng một cách hoàn toàn không lường trước. Nhưng, điều đó có lẽ sẽ không xảy ra nếu cô không đi đến kết luận rằng mình cần chia tay với Tag.

Eva Krockow, Ph.D., là trợ lý giáo sư tâm lý học tại Đại học Leicester.

Andre Da Loba / Used with permission.

3. Để giảm tải áp lực, hãy tư duy linh hoạt hơn

Tác giả: Ellie Xu và Darby Saxbe, Ph.D.

Hãy tưởng tượng bạn đang tổ chức một buổi tiệc tối tại nhà. Cả ngày bạn tất bật chuẩn bị món ăn, háo hức chờ đón 5 người bạn thân nhất để cùng nhau chia sẻ những câu chuyện cuộc sống. Bàn tiệc đã được bày biện tươm tất, nến lung linh tỏa sáng, và chai champagne sắp được bật nắp. Nhưng rồi, một tin nhắn đến: Hai người bạn không thể tham dự.

Lúc này, bạn sẽ đối diện với cảm xúc tiêu cực như thế nào? Câu trả lời của bạn có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần của chính mình.

Bạn có cố gắng nhìn sự việc theo hướng tích cực hơn, chẳng hạn cảm thấy biết ơn vì vẫn còn ba người bạn đến chung vui? Nếu vậy, bạn đang áp dụng tái cấu trúc nhận thức – một cách để nhìn nhận vấn đề theo hướng sáng sủa hơn. Hoặc bạn có cố gắng phớt lờ hay đè nén cảm giác thất vọng, buồn bã? Đây chính là sự kìm nén cảm xúc. Hay bạn chọn ngồi suy đi nghĩ lại, tự hỏi tại sao hai người bạn thân lại không thể đến dự, để rồi những suy nghĩ ấy cứ lặp lại trong đầu? Đây được gọi là sự dằn vặt nội tâm.

Tái cấu trúc nhận thức, kìm nén cảm xúc, và dằn vặt nội tâm chỉ là một vài trong số các chiến lược mà con người dùng để quản lý cảm xúc. Các nghiên cứu cho thấy, một số cách kiểm soát cảm xúc có lợi cho sức khỏe tinh thần hơn so với những cách khác. Chẳng hạn, tái cấu trúc nhận thức thường dẫn đến sự hạnh phúc và sức khỏe tinh thần tốt hơn, trong khi kìm nén cảm xúc và dằn vặt nội tâm lại có tác động ngược lại.

Trong những tình huống bạn không thể kiểm soát được, như việc khách hủy tiệc vào phút chót, tái cấu trúc nhận thức thường là giải pháp hữu ích nhất. Nhưng nếu bạn rơi vào một tình huống có thể kiểm soát, phương pháp này đôi khi không còn hiệu quả. Ví dụ, bạn làm bài thi vật lý giữa kỳ không tốt và cảm thấy buồn. Bạn cố gắng tái cấu trúc cảm xúc bằng cách nghĩ: “Đề thi này chỉ chiếm 40% điểm tổng, mà điểm môn vật lý thì cũng chẳng quyết định cả cuộc đời mình.” Điều này có thể đúng, nhưng nếu bạn chỉ tập trung vào việc an ủi bản thân, bạn có thể đánh mất động lực để cố gắng ôn tập tốt hơn cho kỳ thi cuối kỳ.

Sự linh hoạt trong quản lý cảm xúc – tức là thay đổi cách ứng phó cảm xúc để phù hợp với từng tình huống cụ thể – chính là chìa khóa để đối mặt với những thử thách trong cuộc sống.

Một nhóm nghiên cứu đã phát triển khái niệm về "ngưỡng tư duy" – điểm mà tại đó bạn không còn khả năng suy nghĩ rõ ràng vì bị cảm xúc tiêu cực quá mạnh chi phối, chẳng hạn cảm giác choáng ngợp, hoảng loạn, tuyệt vọng, kiệt quệ, hoặc buồn bã đến mức mất kiểm soát.

Khi cảm xúc của bạn bị đẩy qua ngưỡng tư duy – như lúc bạn biết hai người bạn thân không thể đến dự bữa tiệc tối – những chiến lược điều chỉnh tập trung vào cơ thể có thể giúp bạn vượt qua. Chẳng hạn, bạn có thể thử thiền chánh niệm hoặc các kỹ thuật thư giãn thông qua hơi thở. Hoặc, bạn có thể thử kích hoạt hành vi, tức là tham gia vào các hoạt động như tập thể dục hoặc một sở thích yêu thích, để cải thiện tâm trạng. Khi tâm trí đã ổn định hơn, bạn sẽ dễ dàng đối diện với những cảm xúc tiêu cực.

Việc xác định ngưỡng tư duy của riêng mình không phải là điều dễ dàng – nó có thể cần đến quá trình thử nghiệm và học hỏi. Nhưng khi bạn nhận ra được ngưỡng này và chuẩn bị sẵn sàng các chiến lược điều chỉnh phù hợp, bạn có thể biến những suy nghĩ của mình thành động lực thay vì để chúng làm tê liệt bản thân.

Ellie Xu là nghiên cứu sinh ngành tâm lý học lâm sàng tại Đại học Nam California. Darby Saxbe, Ph.D., là giáo sư tâm lý học tại Đại học Nam California.

Andre Da Loba / Used with permission.

4. Muốn Tăng Cường Sáng Tạo, Hãy Nghĩ Đến Những Điều Đối Lập

Tác giả: Albert Rothenberg, M.D.

Sáng tạo là khả năng tạo ra những điều vừa mới mẻ vừa có giá trị. Sự mới mẻ ở đây là chưa từng có tiền lệ, còn giá trị có thể nằm ở tính hữu ích, độ chính xác hay sự tiên phong. Sáng tạo chính là cốt lõi của những thành tựu quan trọng nhất và có tầm ảnh hưởng sâu rộng nhất trong các lĩnh vực nghệ thuật, văn học, khoa học, âm nhạc, kinh doanh và nhiều lĩnh vực khác. Một trong những chiến lược sáng tạo quan trọng được gọi là quy trình Janusian, lấy cảm hứng từ vị thần La Mã hai mặt Janus, vị thần có khả năng nhìn cùng lúc về hai hướng đối lập. Quy trình này yêu cầu con người phải chủ động hình dung đồng thời hai hoặc nhiều ý tưởng, khái niệm hay hình ảnh đối lập hoặc mâu thuẫn nhau – một bước đi có thể dẫn đến việc tạo ra những nhận thức hoàn toàn mới.

Dù thoạt nhìn có vẻ phi lý và tự mâu thuẫn, nhưng những người sáng tạo thường xây dựng những quan niệm này trong trạng thái tỉnh táo, lý trí để đạt được những hiệu quả đột phá. Ví dụ, Einstein từng mô tả “suy nghĩ hạnh phúc nhất” của mình trong quá trình phát triển Thuyết Tương Đối Tổng Quát, khi ông hình dung rằng một người rơi từ mái nhà đồng thời vừa ở trạng thái nghỉ ngơi (tương đối) vừa chuyển động cùng lúc. Hoặc nhà viết kịch Eugene O’Neill, ngay từ khi mới bắt đầu, đã khắc họa nhân vật chính Hickey trong vở kịch The Iceman Cometh với động lực mâu thuẫn: vừa mong muốn vợ mình chung thủy vừa không chung thủy.

Tính đồng thời của những điều đối lập hoặc tương phản là cốt lõi của quy trình Janusian. Những người sáng tạo xem xét các giả thuyết về tự nhiên, cách vận hành của con người và xã hội, hoặc các đặc tính thẩm mỹ của âm thanh và hình ảnh như vừa đúng, vừa sai. Họ tiếp nhận cả những điều đối lập và những quy luật mâu thuẫn nhau như cùng lúc vận hành: một hạt vật chất vừa quay quá nhanh vừa quá chậm; một chất hóa học vừa sôi vừa đóng băng; lòng tốt và sự tàn nhẫn cùng tồn tại.

Những khái niệm đối lập này thường chỉ là những điểm dừng trên hành trình sáng tạo. Chúng tương tác và kết hợp với những ý tưởng hoặc cảm xúc khác để tạo nên những sản phẩm vừa mới mẻ vừa giá trị. Quy trình Janusian ban đầu phá vỡ những nhận thức đã có sẵn. Những người như Einstein có khi vừa bất ngờ, vừa vui mừng khi họ hình thành những ý tưởng như thế, đôi khi cảm giác như chúng bất ngờ “rơi xuống” từ hư không. Ý nghĩ rằng điều ngược lại hoặc đối lập với một thực tế, lý thuyết hay quy luật đã được công nhận có thể đồng thời đúng cũng có thể khiến ta kinh ngạc, thậm chí khó tin. Nhưng chính sự phá vỡ này cho phép những hệ thống ý tưởng cũ bị chia tách, đập vỡ, hoặc thậm chí hoàn toàn bị hủy bỏ. Và sự gián đoạn này chính là tiền đề để tạo nên một kết quả sáng tạo: một điều gì đó vừa mới mẻ vừa giá trị.

James Merrill, nhà thơ từng giành giải Pulitzer, đã có lần hồi tưởng về một sự kiện trong chuyến du hành của mình: một con ngựa bất ngờ xuất hiện ở một nơi hoang vắng giữa sa mạc. Ý nghĩ chợt lóe lên rằng ngựa là loài vật “từ bỏ bản chất của chúng để sống cuộc đời của con người.” Ý tưởng này – rằng ngựa vừa là thú hoang, vừa không phải thú hoang, đồng thời vừa mang tính người, vừa không phải người – đã truyền cảm hứng để ông sáng tác bài thơ In Monument Valley. Bài thơ tập trung vào mối quan hệ mãnh liệt và vui vẻ giữa một người trẻ và con ngựa, cùng với sự chia ly buồn bã nhưng đầy chấp nhận.

Quy trình Janusian diễn ra qua bốn giai đoạn chính:

1. Khát vọng sáng tạo: Sự thôi thúc tìm kiếm điều mới mẻ.
2. Sự tách rời khỏi những quan niệm thông thường: Thách thức và phá vỡ các ý tưởng hoặc quy trình quen thuộc.
3. Sự đồng thời của đối lập: Hình dung hai (hoặc nhiều) điều mâu thuẫn cùng đúng hoặc cùng vận hành.
4. Xây dựng điều mới: Hình thành lý thuyết, khám phá, tác phẩm hoặc phương pháp mới.

Để áp dụng quy trình này, đừng chỉ dừng lại ở việc nghĩ đến những điều đối lập hoặc “chơi” với các ý tưởng mâu thuẫn. Hãy tạo ra vô số danh sách những điều đối lập, thay vì chỉ tập trung vào những điều quan trọng hay phù hợp nhất. Đừng chỉ đơn giản đảo ngược ý tưởng hay đi theo hướng ngược lại.

Hãy chủ động hình dung hai (hoặc nhiều) điều đối lập là đúng hoặc có tác dụng đồng thời, dù là về lý thuyết, cơ chế hay thẩm mỹ. Ví dụ, trong địa chính trị, bạn có thể vừa yêu thương vừa ghét bỏ một đối thủ. Hay trong kinh doanh, bạn có thể đồng thời giúp đỡ và cạnh tranh với một đối thủ của mình.

Albert Rothenberg, M.D., là giáo sư danh dự về tâm thần học tại Trường Y Harvard.

Andre Da Loba / Used with permission.

5. Muốn Giữ Vững Sự Tập Trung, Hãy Luyện Tập "Lờ Đi Có Phê Phán"

Tác giả: David Ludden, Ph.D.

Để tư duy một cách sâu sắc và có phê phán, bạn cần biết cách tìm kiếm các nguồn thông tin, đọc kỹ lưỡng, đánh giá độ tin cậy của các nguồn đó và tự mình suy luận để rút ra kết luận. Trong thời đại chưa có internet, tư duy phê phán từng là kỹ năng trí tuệ quan trọng nhất mà những công dân có hiểu biết cần sở hữu.

Ngày nay, dù tư duy phê phán vẫn giữ vai trò quan trọng, nhưng theo nhà tâm lý học Anastasia Kozyreva cùng các đồng nghiệp tại Viện Phát Triển Con Người Max Planck, một kỹ năng khác còn cần thiết hơn trong kỷ nguyên số: lờ đi có phê phán. Họ lập luận rằng, trước sự tràn ngập của thông tin như hiện nay, chúng ta cần khả năng phân biệt “hạt lúa” với “rơm rạ” – tức quyết định đâu là thông tin đáng để ta chú ý, đâu là thứ không đáng.

Trong phần lớn lịch sử loài người, chúng ta sống trong những cộng đồng nhỏ, nơi những thông tin đầy cảm xúc thường báo hiệu mối đe dọa hoặc cơ hội. Trong bối cảnh đó, việc để cảm xúc dẫn dắt sự chú ý thường là một chiến lược hiệu quả. Nhưng ngày nay, nếu bạn nhấp vào tất cả những tiêu đề giật gân trên màn hình, không chỉ lãng phí thời gian quý báu mà còn có nguy cơ tiếp thu rất nhiều thông tin sai lệch.

Để bảo vệ bản thân, chúng ta cần những cách tiếp cận thông tin mới mẻ hơn. Theo Kozyreva và các cộng sự, điều này có nghĩa là thực hành lờ đi có phê phán – một kỹ năng bổ trợ cho tư duy phê phán, trong đó chúng ta chủ động kiểm soát môi trường xung quanh để giảm thiểu sự tiếp xúc với những thông tin kém chất lượng.

Ba chiến lược lờ đi có phê phán

1. Tự điều chỉnh:
   Để tránh xa những thông tin kém giá trị và giữ lại nhiều thời gian chất lượng hơn cho bản thân, hãy cố gắng loại bỏ những yếu tố gây xao nhãng ra khỏi môi trường của mình. Điều này tương tự như cách những người ăn kiêng thành công tránh để thức ăn không lành mạnh trong nhà, giúp họ khỏi bị cám dỗ. Tương tự, nếu bạn thiết lập môi trường số của mình bằng cách loại bỏ các yếu tố gây chú ý hoặc đặt giới hạn thời gian khi duyệt web, bạn sẽ dễ thành công hơn so với chỉ dựa vào ý chí.
2. Đọc theo chiều ngang:
   Để đánh giá tính xác thực của thông tin, hãy mở một tab khác để kiểm tra nguồn gốc của nó. Nhiều trang web có những mục đích riêng – họ muốn tác động đến bạn nhiều hơn là cung cấp thông tin chân thực. Tiêu đề của họ có thể gây hiểu lầm, thậm chí đi ngược lại với sự thật. Một lần kiểm tra nguồn gốc thông tin sẽ giúp bạn phơi bày những sự thật ẩn sau.
3. Đừng “cho ăn” các troll trên mạng:
   Tất cả chúng ta đều biết rằng có những kẻ ác ý trên mạng, chỉ muốn lan truyền thông tin sai lệch và những lời đồn ác ý. Thật khó cưỡng lại sự thôi thúc đáp trả họ để làm sáng tỏ vấn đề, nhưng các troll không quan tâm đến sự thật. Điều họ muốn chỉ là khơi gợi cảm xúc của bạn. Thay vì "thưởng" cho họ sự chú ý, hãy phớt lờ hoặc chặn họ.

Lờ đi có phê phán là yếu tố then chốt trong các chức năng nhận thức như giải quyết vấn đề và ra quyết định. Khi tiếp xúc quá nhiều thông tin, chúng ta dễ bị choáng ngợp, dẫn đến nguy cơ để những thông tin không liên quan khiến bản thân bị lạc hướng. Giải quyết vấn đề và ra quyết định hiệu quả đòi hỏi chúng ta sử dụng các quy tắc đơn giản – những nguyên tắc giúp thu hẹp lượng thông tin cần thiết xuống mức vừa đủ để tìm ra giải pháp tốt nhất có thể.

Chúng ta đang sống trong thời đại mà thông tin luôn sẵn có trong tầm tay. Nhưng phần lớn thông tin đó lại không mấy giá trị. Tệ hơn, một phần không nhỏ trong đó có thể dẫn dắt suy nghĩ của chúng ta đi sai hướng. Hơn một thế kỷ trước, trong cuốn Nguyên lý Tâm lý học, William James đã nhấn mạnh một quan điểm quan trọng: “Nghệ thuật của sự khôn ngoan chính là nghệ thuật biết điều gì nên bỏ qua.”

Ngày nay, nhận định ấy càng trở nên đúng đắn hơn bao giờ hết. Trong thời đại tràn ngập thông tin, khía cạnh quan trọng nhất của tư duy phê phán có lẽ không phải là học cách phân tích mà chính là học cách lờ đi.

Nguồn: 5 Rules for Better Thinking – Psychology Today