6 tư tưởng từ triết học phương Tây

Triết học là một môn học dành trọn tâm huyết để giúp chúng ta sống khôn ngoan hơn và bớt khổ đau. Dưới đây là sáu ý tưởng từ triết học phương Tây có thể truyền cảm hứng và mang lại sự an ủi.

1. “Cớ gì phải khóc cho một phần của cuộc đời? Cả cuộc đời đều đáng khóc.”

Câu nói đầy hài hước chua cay này là của nhà triết học La Mã Seneca, người đã dùng nó để an ủi bạn bè – và chính mình. Đây cũng là tinh thần cốt lõi của trường phái Khắc kỷ (Stoicism), nơi Seneca là một trong những người đặt nền móng.

Theo triết lý Khắc kỷ, ta không chỉ buồn bã và tức giận vì những kế hoạch của mình thất bại, mà còn vì ta đã quá tin rằng chúng sẽ không thất bại. Do đó, nhiệm vụ của triết học, theo Seneca, là nhẹ nhàng làm ta vỡ mộng trước khi cuộc đời kịp làm điều đó một cách tàn nhẫn hơn. Càng kỳ vọng ít, ta càng bớt đau khổ.

Triết học Khắc kỷ khuyến khích ta ôm lấy một sự bi quan mang tính xoa dịu, biến những cơn giận dữ hay nước mắt thành một cảm xúc ít mãnh liệt hơn: nỗi buồn tĩnh lặng. Seneca không muốn chúng ta chìm trong tuyệt vọng, mà chỉ muốn cứu ta khỏi những hy vọng quá mức – những thứ, khi tan vỡ, dễ biến thành cay đắng hay những trận la hét mất kiểm soát.

2. Peccatum Originale (Tội tổ tông)

Vào cuối thế kỷ IV, khi đế chế La Mã khổng lồ đang trên bờ sụp đổ, nhà triết học hàng đầu thời ấy, Thánh Augustine, đã suy ngẫm sâu sắc về nguyên nhân của sự hỗn loạn và bi kịch trong thế giới loài người. Một ý tưởng nổi bật của ông là Peccatum Originale, hay còn gọi là Tội tổ tông.

Augustine cho rằng bản chất con người vốn đã bị tổn thương và hoen ố từ khi bà tổ mẫu của chúng ta, Eva, ăn trái cấm từ Cây tri thức trong Vườn Địa Đàng, phạm tội chống lại Chúa. Tội lỗi đó được truyền xuống cho toàn bộ con cháu bà – tức chúng ta. Vì vậy, mọi nỗ lực của loài người đều dễ thất bại, bởi nó xuất phát từ một tinh thần sai sót và hư hỏng từ cốt lõi.

Ý tưởng này, dĩ nhiên, không cần phải là sự thật theo nghĩa đen. Nhưng như một phép ẩn dụ, nó mang vẻ đẹp thơ mộng và đúng đắn đến lạ kỳ, phù hợp cả với người vô thần lẫn tín đồ. Augustine ngụ ý rằng có lẽ, ta không nên kỳ vọng quá nhiều vào nhân loại. Ngay từ đầu, chúng ta đã mang trong mình một chút thất bại. Và trong một số khoảnh khắc, nhận thức ấy lại mang tính cứu rỗi, giúp ta nhẹ nhõm hơn.

3. “Vua chúa và triết gia đều đi vệ sinh, phụ nữ thanh lịch cũng vậy.”

Câu nói thẳng thừng này xuất hiện trong một bài tiểu luận của nhà triết học Pháp thế kỷ XVI, Michel de Montaigne. Nhưng Montaigne không hề có ý mỉa mai, mà ngược lại, ông muốn dùng sự thật này để giúp ta cảm thấy gần gũi và bớt e ngại trước những người mà vẻ bề ngoài có thể khiến ta ngưỡng mộ hoặc cảm thấy thấp kém.

Và ông có thể đã bổ sung thêm: những người ấy cũng cảm thấy tự ti, cũng sợ bị từ chối, và cũng thất bại trong chuyện tình cảm. Ngày nay, ta có thể thay ví dụ của Montaigne bằng các CEO, doanh nhân thành đạt, hay người bạn học giỏi giang mà ta từng ghen tị.

Mục đích của Montaigne là giải thoát chúng ta khỏi sự tự ti và rụt rè, vốn sinh ra từ cảm giác phóng đại sự khác biệt giữa bản thân và người khác. Trước những khoảnh khắc lo âu, như khi chuẩn bị phát biểu hay gặp ai đó đặc biệt, hãy nhớ đến câu nói của Montaigne. Nó nhắc nhở rằng, bất kể vẻ ngoài tự tin đến đâu, không ai có thể thoát khỏi những giây phút yếu đuối và giản dị rất con người.

4. “Mọi nỗi bất hạnh của chúng ta đều bắt nguồn từ việc không thể ngồi yên trong căn phòng của mình.”

Câu nói của nhà triết học Pháp thế kỷ XVII Pascal dĩ nhiên không đúng theo nghĩa đen. Nhưng như mọi câu châm ngôn triết học hay khác, nó cường điệu để làm bật lên một chân lý sâu sắc.

Pascal nhận ra rằng ta thường không chịu nổi sự yên tĩnh của chính mình. Ta lao vào những cuộc vui chóng tàn, xen vào chuyện người khác mà chẳng giúp được gì, khao khát danh tiếng nhưng lại bị hiểu lầm bởi những người chẳng quen biết.

Ngồi yên trong phòng không có nghĩa là nằm dài trên giường, mà là dành thời gian yên tĩnh để kết nối với chính mình: thưởng thức những niềm vui nhỏ bé, lắng nghe những góc khuất trong tâm hồn, suy ngẫm trước khi hành động.

Pascal muốn nhắc nhở chúng ta rằng, trong khi xã hội không ngừng thôi thúc ta bận rộn, tìm kiếm kịch tính, hay chinh phục thế giới, thì đôi lúc, hạnh phúc lại nằm trong những phút trầm lặng, ngồi bên cửa sổ, lặng nhìn những đám mây trôi qua bầu trời.

5. Sub specie aeternitatis

Cụm từ này, dịch từ tiếng Latin, nghĩa là “dưới góc nhìn của vĩnh cửu”. Nó xuất phát từ cuốn Đạo đức học (1677) của triết gia Hà Lan Baruch Spinoza.

Spinoza cho rằng nhiệm vụ của triết học là dạy ta nhìn mọi chuyện – đặc biệt là khổ đau và thất vọng – dưới góc nhìn của vĩnh cửu. Nghĩa là, hãy tưởng tượng ta đang quan sát trái đất từ một vì sao xa xôi.

Dưới góc nhìn ấy, mọi điều khiến ta phiền lòng sẽ trở nên nhỏ bé hơn. Ly hôn hay mất việc là gì khi nhìn từ mặt trăng? Một lần thất tình có là gì so với 4,5 tỷ năm lịch sử của trái đất?

Dẫu bản năng khiến ta phóng đại hiện tại, lý trí cho phép ta tiếp cận một góc nhìn khác, nơi ta tham gia vào cái mà Spinoza gọi là “tổng thể vĩnh hằng”. Từ đó, ta học cách chấp nhận dòng chảy sự kiện với sự bình thản và sáng suốt.

6. “Từ gỗ cong, không thể dựng nên thứ gì hoàn toàn thẳng thớm.”

Đây là câu nói của nhà triết học Đức thế kỷ XVIII Immanuel Kant, đầy sức mạnh và mang tính cứu rỗi.

Kant nhấn mạnh rằng bản chất con người vốn không hoàn hảo, bởi chúng ta không chỉ sống bằng lý trí mà còn bị chi phối bởi cảm xúc và bản năng sai lầm. Những người khôn ngoan đối diện thực tế này mà không kỳ vọng vào sự hoàn hảo.

Khi thiết kế chính quyền, họ không cho rằng lý trí sẽ luôn thắng thế, mà lập nên những cấu trúc để hạn chế sai lầm. Khi kết hôn, họ không kỳ vọng bạn đời sẽ là tất cả mọi thứ, và cũng không trách móc khi điều đó không xảy ra.

Sự chấp nhận bản chất cong vẹo của loài người không làm ta bi quan, mà mở ra sự hào phóng và hài hước sâu sắc. Bởi lẽ, như Kant gợi ý, trong tay một người thợ mộc tài ba, những thanh gỗ cong lại có thể tạo nên những sàn nhà đẹp đẽ.

Nguồn: SIX IDEAS FROM WESTERN PHILOSOPHY - The School Of Life