9 dấu hiệu cho thấy bạn có một người mẹ độc hại, theo nhận định của các chuyên gia tâm lý

Lớn lên trong một gia đình an toàn và tràn đầy yêu thương là điều mà ai cũng xứng đáng có được. Tiếc thay, không phải ai cũng may mắn như vậy. Rất nhiều đứa trẻ đã phải lớn lên trong vòng tay của những người, dù mang danh cha mẹ, nhưng lại không đủ khả năng hay sự trưởng thành để thật sự làm tròn vai trò ấy. Thay vì vun đắp những mối quan hệ lành mạnh, họ tạo ra môi trường đầy rối ren, ngột ngạt và độc hại. Những kiểu tương tác như vậy thường không dừng lại khi ta trưởng thành, mà kéo dài, âm ỉ, đeo bám đến tận tuổi trưởng thành.

Vậy, một người mẹ “độc hại” thực sự là như thế nào? Chúng tôi đã tham khảo ý kiến từ các chuyên gia sức khỏe tâm thần để hiểu rõ hơn về khái niệm này, cũng như những dấu hiệu cảnh báo mà bạn nên nhận biết. Mời bạn cùng đọc để hiểu thêm về bản chất thực sự của sự độc hại, và làm thế nào để nhận diện nó từ chính người đã sinh ra mình.

Thế nào là một người mẹ độc hại?

Để nhận diện được những dấu hiệu của một người mẹ độc hại, trước tiên, ta cần hiểu rõ khái niệm ấy là gì.

Theo bác sĩ tâm thần Carole Lieberman, hiện làm việc tại Beverly Hills và cũng là tác giả nhiều cuốn sách về tâm lý, thì “một người mẹ độc hại là người luôn đặt mong muốn và nhu cầu của bản thân lên trên con cái.”

Tiến sĩ tâm lý lâm sàng Maya Weir bổ sung: “Đó là kiểu người mẹ sống thiên về bản thân, thiếu sự trưởng thành trong cảm xúc, nên không thể thật sự hiện diện bên con, thậm chí không thể nhìn thấy con mình là ai, hay con đang cần gì.”

Người mẹ độc hại ảnh hưởng đến con cái ra sao?

Một người mẹ độc hại không chỉ đơn thuần là ích kỷ. Trên thực tế, hành vi của họ “gây ảnh hưởng tiêu cực đến cảm xúc, tâm lý, và đôi khi cả sức khỏe thể chất của đứa trẻ,” theo lời nhà trị liệu hôn nhân và gia đình Rachel Goldberg.

“Khi ai đó nói về việc có một người mẹ độc hại, họ thường ám chỉ đến những khuôn mẫu hành vi như thao túng, kiểm soát, thờ ơ hoặc lạm dụng,” cô giải thích. “Theo thời gian, những kiểu ứng xử ấy có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến lòng tự trọng, cảm giác an toàn, các mối quan hệ bên ngoài và cả sức khỏe tâm thần tổng thể của đứa trẻ.”

Đi sâu hơn, chuyên gia trị liệu hôn nhân và gia đình Sophie Cress, với hơn tám năm kinh nghiệm trong lĩnh vực này, cảnh báo rằng hậu quả của việc lớn lên cùng một người mẹ độc hại “rất lớn và kéo dài.”

“Một người mẹ độc hại là người mà hành vi và cách giao tiếp với con luôn mang tính tổn thương, thao túng hoặc bỏ mặc, từ đó tạo ra một môi trường không lành mạnh, thậm chí gây tổn hại lâu dài,” cô chia sẻ. “Chính những hành vi đó làm gián đoạn sự phát triển tự nhiên của mối quan hệ mẹ – con, khiến đứa trẻ phải đối mặt với nhiều vấn đề tâm lý và cảm xúc.”

Những hệ quả đó có thể bao gồm: lòng tự trọng thấp, cảm giác vô giá trị, nỗi lo âu kéo dài, trầm cảm, mất niềm tin vào cảm xúc và nhận thức của chính mình, cảm giác không xứng đáng được yêu thương, rối loạn trong việc hình thành bản sắc cá nhân và luôn mang trong mình cảm giác “mình không đủ tốt”, theo phân tích của Cress.

Image: Shutterstock

9 dấu hiệu cho thấy mẹ bạn là người độc hại

Dù việc thừa nhận mẹ mình là người độc hại có thể khiến bạn cảm thấy đau đớn và giằng xé, nhưng theo chuyên gia trị liệu Sophie Cress, vẫn có những dấu hiệu rất rõ ràng cho thấy điều đó. Thực tế, cô cho rằng những dấu hiệu này thường không chỉ xuất hiện đơn lẻ. Dưới đây là những biểu hiện bạn nên lưu ý, vì chúng có thể chính là lời cảnh báo cho mối quan hệ mẹ – con không lành mạnh.

1. Bà ấy liên tục chỉ trích bạn

Một trong những dấu hiệu dễ nhận thấy nhất ở một người mẹ độc hại, theo chuyên gia tâm lý Rachel Ann Dine (làm việc tại miền Nam California), chính là những lời chê bai, chỉ trích dồn dập không dứt.

“Những lời lẽ hạ thấp có thể xuất phát từ chuyện nhỏ nhặt như bạn gọi món gì cho bữa trưa, đến việc bạn nuôi dạy con cái ra sao, và thường xoay quanh con người bạn hoặc những lựa chọn tích cực mà bạn đã đưa ra cho cuộc đời mình,” cô giải thích.

Việc liên tục bị cha mẹ chỉ trích có thể khiến đứa trẻ “sinh ra nhiều hoài nghi với chính bản thân mình”, và dần đánh mất khả năng đưa ra những quyết định lành mạnh cho cuộc sống, Dine cho biết.

2. Bà ấy luôn đem bạn ra so sánh với người khác

Nếu không công khai chỉ trích, một người mẹ độc hại có thể chọn cách tinh vi hơn, đó là liên tục so sánh bạn với anh chị em, bạn bè, hoặc thậm chí là người lạ, theo chuyên gia Rachel Goldberg.

“Họ sẽ làm điều đó theo cách khiến đứa trẻ cảm thấy mình không đủ tốt,” cô nói. “Ví dụ, một người mẹ có thể buông lời như: ‘Sao con không ăn mặc đàng hoàng như bạn con?’, những câu nói tưởng chừng vô hại ấy có thể làm tổn thương lòng tự trọng của trẻ và khiến trẻ tin rằng mình phải cạnh tranh để giành lấy sự quan tâm tích cực.”

3. Bà ấy không cho bạn cơ hội được cất tiếng nói

Vì người mẹ độc hại luôn đặt nhu cầu của bản thân lên trước con cái, nên bạn sẽ cảm thấy mình hầu như không có không gian để chia sẻ hay bộc lộ chính mình. Ngược lại, bạn có thể thấy rằng bà ấy “nói không ngừng trong mọi cuộc trò chuyện” mà chẳng hề dành thời gian để lắng nghe con, theo nhận định của tiến sĩ Maya Weir.

“Một người mẹ đúng nghĩa sẽ quan tâm đến trải nghiệm của con và cố gắng đáp ứng nhu cầu cảm xúc của con trong khả năng của mình,” cô nói. “Vì vậy, khi người mẹ không hề tò mò hay để tâm đến cảm xúc của con mà chỉ bận tâm đến bản thân, thì đó là một dấu hiệu rõ ràng cho thấy sự độc hại trong vai trò làm mẹ.”

4. Bà ấy luôn tìm cách gạt bỏ cảm xúc của bạn

Ngay cả khi bạn có cơ hội được chia sẻ, thì điều đó cũng chưa chắc đã mang lại sự an ủi, vì một người mẹ độc hại thường “lạnh nhạt về mặt cảm xúc, thờ ơ hoặc phủ nhận cảm xúc và nhu cầu của con cái,” theo Goldberg.

Hãy tưởng tượng một đứa trẻ tìm đến mẹ, tâm sự rằng mình bị bắt nạt ở trường và cảm thấy sợ hãi mỗi khi phải quay lại lớp. Một người mẹ độc hại có thể trả lời: “Cuộc sống mà, con phải mạnh mẽ lên, nếu chuyện nhỏ thế này mà con không chịu được thì sau này khổ lắm đấy.”

Theo Goldberg, câu trả lời này gửi đi thông điệp rằng cảm xúc và nỗi sợ hãi của đứa trẻ không có giá trị. Nó còn gieo vào lòng trẻ niềm tin rằng không ai sẽ giúp mình vượt qua khó khăn, khiến chúng mất dần động lực tìm kiếm sự hỗ trợ trong tương lai.

5. Bà ấy rất giỏi thao túng cảm xúc

Dằn vặt bằng cảm giác tội lỗi, hành xử kiểu thụ động, gây hấn, hoặc đóng vai nạn nhân, đều là những “chiêu bài” quen thuộc mà người mẹ độc hại thường dùng để kiểm soát hành vi và cảm xúc của con, theo phân tích của Goldberg.

“Chẳng hạn, một người mẹ độc hại có thể nói: ‘Mẹ vừa nấu món con thích nhất, mà giờ con lại đi chơi với bạn, để mẹ ở nhà một mình cả buổi tối sao?’” Goldberg chia sẻ. “Thông điệp ẩn sau câu nói ấy là: cảm xúc của người khác phụ thuộc vào hành động của con, và con phải chịu trách nhiệm cho điều đó.” Lâu dần, điều này có thể khiến đứa trẻ hình thành niềm tin sai lệch rằng để tránh bị đổ lỗi, tốt nhất là giữ khoảng cách với mọi người xung quanh.

6. Bà ấy có những cơn thay đổi cảm xúc thất thường

Việc để ý đến những thay đổi tâm trạng của mẹ cũng có thể giúp bạn nhìn rõ hơn về mối quan hệ giữa hai người. Bởi vì, theo chuyên gia trị liệu Michael Anderson, Giám đốc lâm sàng tại Healing Pines Recovery, “một trong những đặc điểm nhận diện dễ thấy nhất ở người mẹ độc hại chính là sự thay đổi cảm xúc thất thường, dữ dội và khó đoán.”

“Trong tình huống này, đứa trẻ sẽ rất khó đoán được phản ứng của mẹ trong những hoàn cảnh khác nhau,” ông lý giải. “Sự khó lường đó có thể khiến trẻ rơi vào trạng thái dao động cảm xúc dữ dội, thường xuyên phải sống trong lo âu, sợ hãi hoặc luôn cảnh giác cao độ.”

Không chỉ vậy, Anderson còn nhấn mạnh rằng điều này khiến trẻ có cảm giác như mình phải “đi trên vỏ trứng” khi ở cạnh mẹ, luôn dè chừng, luôn lo lắng không biết mình sẽ vô tình chạm vào cơn giận lúc nào.

7. Bà ấy xen vào những mối quan hệ khác trong cuộc sống của bạn

Một dấu hiệu thường thấy ở những người mẹ độc hại, theo chuyên gia tâm lý GinaMarie Guarino, chính là thói quen “can thiệp vào các mối quan hệ cá nhân của con cái.”

“Bà ấy có thể gây gổ với người yêu của bạn, chỉ trích họ, hạ thấp họ hoặc cố tình kéo bạn đi vào những thời điểm không thích hợp, nhằm tạo ra khoảng cách giữa hai người,” Guarino giải thích.

Một người mẹ độc hại thường chen ngang vào chuyện tình cảm của bạn, vượt qua ranh giới riêng tư của hai người, rồi sau đó lại tỏ ra ngạc nhiên khi bị chỉ ra hành vi của mình là không ổn.

“Tất cả những hành động ấy đều xuất phát từ mong muốn kiểm soát và chiếm giữ con cái như một tài sản,” Guarino nói thêm.

8. Bà ấy kiểm soát quá mức cả những khía cạnh khác trong đời bạn

Một người mẹ độc hại không chỉ muốn thao túng các mối quan hệ của con, mà còn can thiệp sâu vào những quyết định lớn khác trong đời, như nghề nghiệp, với lý do quen thuộc: “Vì mẹ biết điều gì là tốt nhất cho con.”

Theo chuyên gia trị liệu Sophie Cress, kiểu kiểm soát này khiến đứa trẻ lớn lên trong tâm thế luôn bất an, thiếu quyết đoán, và không tin vào năng lực lựa chọn của chính mình.

Không chỉ dừng lại ở việc áp đặt, người mẹ độc hại còn có xu hướng “trút lên con những kỳ vọng chưa thành, những ước mơ dở dang và nỗi thất vọng chưa được giải tỏa của chính mình,” Cress nói.

“Hệ quả là đứa trẻ lớn lên trong hoang mang về bản sắc cá nhân, cảm thấy mình sống thay cho ai đó chứ không phải là chính mình, và mang trong lòng cảm giác cay đắng, thiệt thòi.”

9. Tình yêu của bà ấy có điều kiện

Tình yêu vô điều kiện là một nền tảng thiết yếu trong bất kỳ mối quan hệ cha mẹ – con cái nào. Nhưng với người mẹ độc hại, tình yêu lại thường đi kèm điều kiện – theo chuyên gia Becca Reed, một nhà trị liệu chuyên về sức khỏe tâm thần chu sinh và chấn thương tâm lý với gần 15 năm kinh nghiệm.

“Điều này có nghĩa là: bà ấy chỉ thể hiện tình cảm khi con cư xử theo đúng kỳ vọng, hoặc làm hài lòng bà theo cách nhất định,” Reed giải thích. “Lâu dần, điều này khiến đứa trẻ hình thành cảm giác không xứng đáng, luôn bất an và hoài nghi về giá trị bản thân.”

Làm sao để hàn gắn vết thương khi lớn lên cùng cha mẹ độc hại?

Có thể bạn sẽ mất nhiều năm mới nhận ra rằng mối quan hệ giữa mình và mẹ không thật sự lành mạnh. Nhưng theo chuyên gia Goldberg, việc nhận diện các dấu hiệu độc hại và can đảm thừa nhận điều đó chính là “bước đầu tiên để bắt đầu quá trình chữa lành.”

Nếu bạn đang cố gắng xây dựng lại mối quan hệ lành mạnh hơn với mẹ trong quá trình hồi phục, Goldberg khuyên nên thiết lập ranh giới rõ ràng và kiên định.

“Chẳng hạn, bạn có thể nói với mẹ rằng: nếu bà bắt đầu chỉ trích, bạn sẽ rời khỏi bàn ăn và dùng bữa trong phòng,” cô gợi ý. Dĩ nhiên, cô cũng thừa nhận rằng: “Điều này chỉ khả thi khi bạn đã trưởng thành và không còn bị ràng buộc bởi các quy tắc của mẹ.”

Goldberg cũng khuyến khích bạn tìm kiếm thêm sự hỗ trợ trong hành trình chữa lành của mình.

“Một nhà trị liệu có thể giúp bạn nhìn lại những trải nghiệm trong quá khứ, xây dựng chiến lược ứng phó và học cách nhận biết những mối quan hệ lành mạnh,” cô chia sẻ. “Nếu bạn còn nhỏ, hãy thử tâm sự với cố vấn học đường hoặc xem xét các lựa chọn trị liệu gia đình, điều đó cũng rất hữu ích.”

Khi nào thì nên rời xa một người mẹ độc hại?

Chuyên gia Reed cho biết: “Cần hiểu rằng, khi nói một người ‘độc hại’ không có nghĩa là họ là người xấu, mà là hành vi của họ gây tổn hại.” Phần lớn những hành vi ấy thường bắt nguồn từ “vấn đề chưa được giải quyết trong quá khứ và sự non nớt trong cảm xúc của người mẹ.”

Tuy nhiên, nếu bạn đã cố gắng cải thiện mối quan hệ nhưng mẹ bạn lại không hề thay đổi, thì có lẽ đã đến lúc bạn nên cân nhắc việc tạo ra khoảng cách. Nhưng làm sao biết liệu quyết định ấy có đúng đắn?

Theo Goldberg: “Dù việc rời xa mẹ là một lựa chọn rất riêng, vẫn có một số nguyên tắc giúp bạn đánh giá liệu đây có phải là bước đi phù hợp hay không.” Ví dụ: nếu sự hiện diện của mẹ ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống hằng ngày của bạn, đến mức việc cắt đứt liên lạc có thể cải thiện đáng kể sức khỏe tinh thần, cảm xúc hoặc thể chất, và bạn không còn thấy lối thoát nào khác, thì đó có thể là lúc bạn nên bước đi.

Một số tình huống cụ thể có thể bao gồm: lạm dụng cảm xúc kéo dài, bạo lực thể chất hoặc vi phạm ranh giới nghiêm trọng – theo cảnh báo của Goldberg.

“Sau cùng, nếu mối quan hệ đó gây hại nhiều hơn là mang lại điều tốt đẹp, và bạn không còn cách nào khác để cải thiện nó, thì việc rời xa để chữa lành là hoàn toàn chính đáng,” cô nói. “Quyết định này cũng có thể được xem xét lại sau, nếu bạn cảm thấy đã đến lúc mở lòng cho một cơ hội mới.”

Làm sao để chính bạn không trở thành một người mẹ độc hại?

Sự độc hại đôi khi mang tính di truyền trong các mối quan hệ gia đình. Nếu mối quan hệ giữa bạn và mẹ là một kiểu mẫu không lành mạnh mà chính con cái bạn đang chứng kiến mỗi ngày, thì rất có thể bạn đang lặp lại chính điều bạn từng đau đớn trải qua, và việc tạm cắt đứt để chăm sóc cho bản thân có thể trở thành một thông điệp quý giá.

Vậy làm sao để chắc chắn rằng bạn sẽ không trở thành một người mẹ độc hại? Theo Goldberg, hai yếu tố then chốt chính là: tự nhận thức và tự phản tỉnh.

“Hãy thường xuyên soi lại hành vi và thái độ của mình với con cái, thiết lập và tôn trọng các ranh giới lành mạnh, và học cách chấp nhận khi con bạn đặt ra giới hạn, nếu điều đó là hợp lý,” cô khuyên. “Khi cảm thấy hoang mang, bạn có thể tham khảo cách xử lý tình huống từ những người mẹ khác, không phải vì họ chắc chắn đúng, mà vì bạn sẽ có thêm góc nhìn.”

Đồng thời, Goldberg cũng nhấn mạnh: “Không ai hoàn hảo, đặc biệt là khi bạn không được lớn lên trong một môi trường có những hành vi lành mạnh làm gương.” Nhưng điều quan trọng nhất chính là: bạn dám nhìn nhận sai lầm, dám xin lỗi, và sẵn sàng thay đổi để tốt hơn.

Nguồn: https://bestlifeonline.com/toxic-mother/