Bản tình ca của thời gian: khi ta chỉ là một hạt bụi trong lịch sử

Nhưng thực ra, suốt phần lớn lịch sử nhân loại, chúng ta có một nhận thức rất mơ hồ về tuổi của hành tinh này. Trước khi khoa học hiện đại lên tiếng, những trí thức hàng đầu của thế giới phương Tây đã dựa vào Kinh Thánh để tính toán rằng có 76 thế hệ từ Adam đến Chúa Jesus. Họ tự tin cho rằng Trái Đất chỉ khoảng 4.000 năm tuổi.

Rồi đến cuối thế kỷ XVIII và đầu thế kỷ XIX, con người bắt đầu nhìn thế giới xung quanh bằng một ánh mắt khác – và họ suy nghĩ lại. Khi nghiên cứu núi non, hẻm vực, hóa thạch và những sinh vật nhỏ bé bị mắc kẹt trong các tầng địa chất, họ đi đến một kết luận hoàn toàn khác. Một cảm giác chóng mặt ập đến: lịch sử có lẽ dài hơn rất nhiều so với bất kỳ ai từng tưởng tượng. Con người chỉ là một cái chớp mắt trong dòng thời gian vĩ đại. Trước khi ta xuất hiện, đã từng có những thế giới khác – những đại dương nằm ngay nơi ta đang sống, những khu rừng nhiệt đới phủ đầy những vùng đất giờ đây chỉ còn là băng giá. Những sinh vật kỳ quái không tưởng đã từng lang thang trên hành tinh này: therizinosaurus, một loài khủng long khổng lồ với bộ vuốt dài như lưỡi hái; chalicotherium, một loài thú ăn thực vật đi bằng khớp ngón tay, trông giống ngựa nhưng có móng vuốt cong để kéo cành cây xuống; hay deinocheirus, một con quái vật gù lưng, bụng phệ với chiếc mỏ vịt kỳ lạ.

Một mẫu đá gneiss từ khu vực sông Acasta, Canada, có niên đại 4,03 tỷ năm.

Càng nghiên cứu, các nhà khoa học càng thấy mọi thứ cổ xưa và kỳ dị đến mức nào. Năm 1650, Tổng giám mục James Ussher tuyên bố Trái Đất được tạo ra vào đúng năm 4004 TCN. Đến năm 1779, nhà tự nhiên học Comte de Buffon, dựa vào tốc độ nguội của đá nóng chảy, ước tính hành tinh này đã 75.000 năm tuổi. Năm 1830, nhà địa chất Charles Lyell, dựa trên quá trình xói mòn và trầm tích, nâng con số lên 4 triệu năm. Năm 1862, nhà vật lý Lord Kelvin tính toán nó phải là 400 triệu năm. Đến năm 1907, nhờ phương pháp xác định tuổi bằng đồng vị phóng xạ, giới khoa học đã nâng mức tối thiểu lên 2 tỷ năm. Và giữa thế kỷ XX, với kỹ thuật hiện đại hơn, con số cuối cùng được chốt: 4,5 tỷ năm – ít nhất là cho đến hiện tại.

Một thế giới từng bị nhầm tưởng là trẻ trung và bất biến nay hiện ra như một thực thể cổ đại khôn lường. Và nhận thức này vừa khiến con người nhỏ bé lại, vừa mang đến một sự an ủi kỳ lạ. Ta nhận ra rằng mình chẳng là gì trong dòng chảy vĩ đại của thời gian. Bao nhiêu kiêu ngạo, đau khổ, thất vọng của con người bỗng trở nên tầm thường. Những thất bại tình cảm của ta liệu có đáng để bận lòng khi siêu lục địa Pangaea từng bao phủ gần như toàn bộ mặt đất trước khi bắt đầu vỡ ra cách đây 200 triệu năm? Một cơn ghen tuông nơi công sở có đáng gì khi hơn 100 triệu năm trước, Nam Cực từng phủ đầy rừng thông? Một tin đồn nhảm liệu có đáng làm ta mất ngủ khi 90% lịch sử Trái Đất đã trôi qua trước khi bông hoa đầu tiên nở rộ?

Ngày xưa, tôn giáo từng nhắc nhở con người về sự nhỏ bé của mình bằng những bức tượng Đức Mẹ hay Phật Tổ trong nhà. Ngày nay, để tiếp nối tinh thần ấy, ta có thể đặt trong bếp một mảnh đá sắt kết dải được hình thành 2,5 tỷ năm trước, khi những vi khuẩn đầu tiên tạo ra oxy và biến đại dương thành màu đỏ. Hoặc treo một bức ảnh của tảng đá Acasta Gneiss, hơn 4 tỷ năm tuổi – một chứng nhân của thời kỳ Trái Đất chỉ là một địa ngục rực lửa, bị bắn phá bởi thiên thạch.

Khi khoa học nói rằng một con chim không chỉ đơn thuần là một con chim, mà còn là tiếng vọng xa xưa của loài khủng long đã tuyệt chủng; khi ta biết rằng một con mắt đã mất nửa tỷ năm tiến hóa trong tăm tối để nhìn thấy ánh sáng, thì mọi lẽ thường tình của con người bỗng lung lay. Những kế hoạch, tham vọng, nỗi lo lắng hàng ngày bỗng trở nên buồn cười. Những móng tay ta cắt bỏ mỗi ngày thực ra là dấu tích của móng vuốt mà tổ tiên xa xưa từng cần đến. Những đám mây trên trời là các phân tử nước cổ đại được mang đến từ những tiểu hành tinh. Và rồi, tất cả chẳng còn ý nghĩa gì nữa.

Khó có thể giữ mình khỏi vòng quay nhỏ bé của nhân loại quá lâu. Như những phi hành gia trong chuyến đi bộ ngoài không gian, ta chỉ có thể rời khỏi thế giới quen thuộc trong chốc lát trước khi phải quay về. Nhưng có một bài học mà ta cần ghi nhớ mãi: không có điều gì quan trọng đến mức ta từng nghĩ.

Hoặc, như một câu kinh đã vang vọng qua bao thế hệ:
"Điều này rồi cũng sẽ qua."

Nguồn: THE CONSOLATIONS OF DEEP TIME | The School Of Life