Bộ não của bạn có cần được “đánh giá năng lực” hàng năm?

Nếu một ngày nào đó, chúng ta tiến hành “đánh giá hiệu suất” của bộ não con người – tương tự như một buổi họp xét giữa năm tại văn phòng – thì kết quả nhận được sẽ rất lẫn lộn.

Một mặt, sẽ có những điểm sáng đáng khen ngợi. Chúng ta biết ơn bộ não vì dòng tin nhắn đầy chân thành và ấm áp gửi đến người bạn giữa lúc họ đang vật lộn trong một cuộc chia tay nặng nề. Chúng ta cũng không thể không dành lời tán thưởng cho ý tưởng sáng suốt đã thúc đẩy ta nhanh chóng ký một thỏa thuận vay thế chấp mới trước khi lãi suất tăng vọt.

Nhưng bên cạnh đó, sẽ có không ít dấu đỏ: những “điểm yếu” cần cải thiện. Bộ não trong chiếc hộp sọ của chúng ta chính là thủ phạm đã đẩy ta vào vô số giờ lãng phí vì lướt mạng xã hội, trong khi cuốn sổ tay xinh xắn vẫn đang bám bụi nơi đầu giường. Chính bộ não đó cũng là thủ phạm của những lời nói thiếu suy nghĩ, những lần cáo buộc không đáng có, các lựa chọn đồ ăn vặt không mấy lành mạnh, hay thói quen trì hoãn những việc khiến ta hối hả vào phút chót.

Hieronymus Bosch, Ship of Fools

Dĩ nhiên, điều này không mấy tích cực đối với môi trường làm việc. Khác với máy móc, bộ não không thể bật lên hay tắt đi một cách đều đặn như chiếc đồng hồ chấm công. Rất nhiều người trong chúng ta khao khát có thể sử dụng thời gian một cách hiệu quả hơn, tận dụng trọn vẹn những giờ ban ngày đầy tiềm năng để hành động và quyết định.

Vậy, trong cuộc sống vốn luôn thiếu thốn thời gian này, chúng ta phải làm thế nào để khai thác tốt nhất những gì mình có?

Chiếc tàu của những kẻ khờ

Bộ não, dù đã trải qua bao nhiêu năm giáo dục và khích lệ kiên nhẫn, vẫn thường không muốn suy luận một cách logic về những vấn đề của nó. Đây vẫn chủ yếu là một công cụ của bản năng. Những nếp gấp sâu bên trong của bộ não hoạt động với sự mãnh liệt gần như của loài bò sát hay chuột; nó phản ứng tức thì trước các mối đe dọa hay cám dỗ – dựa trên bản năng tích lũy suốt 200.000 năm tiến hóa. Nhưng thật khó để nó chịu ngồi yên, cầm một cây bút và nghiền ngẫm cảm xúc hay mong muốn của chính mình.

Dưới sự dẫn dắt của bộ máy còn nhiều khuyết điểm này, chúng ta đôi khi cảm thấy mình chẳng khác gì chiếc “Tàu của những kẻ khờ” – hình ảnh nổi tiếng mà Plato đã ví von trong Cộng hòa. Ở đó, ông mô tả một đám thủy thủ vụng về, hay cãi vã, tượng trưng cho sự lãnh đạo yếu kém. Vào thời Trung Cổ, hình tượng này trở thành phép ẩn dụ phổ biến cho sự yếu đuối và dễ tổn thương của con người.

Họa sĩ Hieronymus Bosch đã tái hiện hình ảnh này trong bức tranh cùng tên vào cuối thế kỷ 15. Trong tranh, một con tàu chất đầy những kẻ ngốc nghếch đang say sưa tiệc tùng khi chiếc thuyền của họ trôi dạt trên dòng sông. Họ nhàn nhã ngồi đó, cốc rượu thay mái chèo, vừa ăn uống vừa mặc cho dòng nước đẩy con thuyền ra biển lớn. Người xem không cần phải đoán cũng biết họ sẽ đối mặt với điều gì khi bước vào đại dương bao la ấy.

Hình ảnh này mang đến một bài học đáng suy ngẫm: để không trở thành một con tàu mất lái, trôi dạt giữa đại dương cuộc đời, chúng ta cần đánh giá lại nguồn lực của mình và vạch ra một kế hoạch rõ ràng. Và không nơi nào tốt hơn để bắt đầu bằng chính bộ não.

Kiểm toán bộ não

Năm 1978, một nhóm nhà khoa học do Hugh Clow và Ian Robert Young dẫn đầu tại phòng thí nghiệm EMI (Anh) đã lần đầu tiên hé lộ hình ảnh mặt cắt ngang của bộ não con người qua máy quét MRI. Những bức ảnh đen trắng đơn giản đó đánh dấu một bước đột phá trong việc nghiên cứu các tín hiệu thần kinh và hoạt động phức tạp của ý thức.

Ngày nay, chúng ta đã đến gần hơn với việc hiểu được cách bộ não hoạt động. Để khai thác tối đa khả năng của nó, ta không thể đối xử với bộ não như một cỗ máy. Một nghiên cứu gần đây của bệnh viện Pitié-Salpêtrière ở Paris chỉ ra rằng sự kiệt quệ tinh thần kéo dài sẽ dẫn đến sự tích tụ độc tố ở vỏ não trước trán. Về lâu dài, điều này làm suy giảm khả năng ra quyết định và gây ra những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng hơn.

Ý tưởng về một buổi “đánh giá giữa năm” cho bộ não nghe có vẻ kỳ lạ, nhưng lại có những lợi ích nhất định. Để sử dụng thời gian hiệu quả, chúng ta phải tận dụng tối đa những thời điểm mà bộ não ở trạng thái tỉnh táo và sẵn sàng tập trung. Việc đánh giá hàng năm những thói quen tư duy có thể giúp ích rất nhiều: lập danh sách những quyết định tốt nhất và tệ nhất, kèm theo phân tích về các yếu tố tác động như sự mệt mỏi, lòng tham hay tính bốc đồng, sẽ cho ta một bộ “hướng dẫn” hữu ích cho tương lai.

Bộ não là một cơ quan nhạy cảm. Khi được sử dụng đúng cách, nó có sức mạnh to lớn; nhưng khi làm việc quá sức hoặc quá mệt mỏi, nó có thể trở thành một gánh nặng. Để khai thác món quà tuyệt vời này của sự tập trung và phân tích, chúng ta cần hiểu rõ giới hạn của bộ não – điều gì nó có thể làm và điều gì nó không thể làm.

Nguồn: DOES YOUR BRAIN NEED AN ANNUAL PERFORMANCE REVIEW? – The School of Life