Cách chúng ta khiến kiệt sức trở nên tồi tệ hơn

NHỮNG ĐIỂM CHÍNH

• Khi cảm thấy thiếu thời gian và năng lượng, ta thường cắt bỏ những hoạt động “không thiết yếu”.
• Nhưng chính những hoạt động đó lại tiếp năng lượng cho ta. Trong khi công việc thường tiêu hao năng lượng, khiến tình trạng thêm cạn kiệt.
• Thay vì “thắt chặt năng lượng”, ta cần đầu tư lại vào niềm vui và những điều nuôi dưỡng sinh lực.
• Muốn hồi phục khỏi kiệt sức, ta cần bổ sung những hoạt động phù hợp và biết nghỉ ngơi đúng cách.

Nếu phải gói gọn triết lý của tôi về kiệt sức, thì đó là thế này: Khi ta tụt lại trong công việc, cảm thấy ngập ngụa trong danh sách việc phải làm và lo lắng rằng mình không còn đủ thời gian, đủ sức, ta thường cắt bớt những điều tưởng như không cần thiết. Ta dừng tập thể dục, thôi gặp bạn bè, thôi đi dạo, thôi nghe nhạc, xem triển lãm, đọc sách. Ta dành toàn bộ thời gian và năng lượng, thậm chí vượt quá sức mình, cho công việc.

Có thể ta vẫn duy trì được nhịp làm việc ấy, thậm chí làm tốt. Nhưng cái giá phải trả là cuộc sống dần teo lại, và ta rơi sâu hơn vào trạng thái kiệt quệ năng lượng.

Về lý, cách này nghe có vẻ hợp lý: khi năng lượng hạn chế, ta nên dồn vào điều quan trọng nhất và cắt giảm phần còn lại. Nhưng thực tế, đây là chiến lược tự hủy.

Vì sao? Bởi công việc tiêu hao năng lượng, còn những hoạt động ta cắt bỏ lại chính là nguồn nạp năng lượng. Khi loại bỏ chúng, ta chỉ còn tiêu mà không nạp, tự đóng mọi cánh cửa dẫn đến hồi sinh. Cách sống ấy giống như “chính sách thắt lưng buộc bụng” trong đời sống nội tâm. Khi ta cắt bỏ niềm vui, ta đang thực hành sự khắc khổ năng lượng: cắt giảm, thu hẹp, hợp lý hóa, vì tin rằng mình đang thâm hụt nên phải ngưng “chi tiêu” cho những điều tưởng là phù phiếm.

Nhưng lý lẽ ấy hoàn toàn ngược đời. Ta làm việc để sống, chứ không sống để làm việc. Và ta phải dành chỗ cho những điều khiến ta thấy mình sống thật, thấy vui, thậm chí là say mê.

Sự ngây ngất: đối nghịch thật sự của kiệt sức

Sự ngây ngất mới là đối nghịch thực sự của kiệt sức. Kiệt sức là trống rỗng, cạn kiệt; còn ngây ngất là tràn đầy, dâng trào.

Muốn hồi phục, ta cần tìm lại khả năng cảm nhận sự ngây ngất ấy, cảm giác sống động đến mức tràn ra ngoài, phá tan ranh giới giữa bản thân và thế giới, khiến ta hòa làm một với mọi thứ quanh mình. Nhiều hành vi thiếu lành mạnh, kể cả việc làm việc đến ám ảnh, thật ra chỉ là nỗ lực lạc hướng để tìm lại cảm giác ấy.

Đừng chỉ cắt giảm – hãy đầu tư lại

Giống như việc “thắt chặt chi tiêu” khiến nền kinh tế suy thoái thay vì tăng trưởng, “thắt chặt năng lượng” cũng không thể giúp ta phục hồi. Đúng là ta phải học cách nói “không” với một số thứ, sử dụng nguồn lực khôn ngoan hơn, nhưng ta cũng phải học cách nói “có” với những điều khác. Không thể chỉ tiết kiệm; ta phải đầu tư trở lại để tái tạo năng lượng.

Hãy nghĩ đến những công ty chỉ biết cắt giảm mà không tái đầu tư, không có tầm nhìn tích cực cho tương lai. chúng sớm sụp đổ. Khi kiệt sức, cách ta suy nghĩ về thời gian, năng lượng, về việc thế nào là “lãng phí” hay “đầu tư khôn ngoan”, chính là một dạng tư duy méo mó, như một hệ tư tưởng sai lệch.

Tái sinh là một quá trình chủ động

Để bù đắp sự thiếu hụt năng lượng, ta cần tái đầu tư vào những hoạt động nuôi dưỡng và khơi mở sự phát triển. Bởi lẽ, tái sinh không phải là quá trình thụ động. Tái sinh nghĩa là thêm vào cuộc sống những hoạt động đúng đắn: những điều nuôi dưỡng, những điều dẫn ta đến trạng thái ngây ngất. Tái sinh có thể cần nghỉ ngơi, nhưng không chỉ là nghỉ ngơi.

Thật ra, ta thường hiểu sai về “nghỉ”. Ta nghĩ đó là trạng thái bị động, thụ hưởng, như việc nằm xem phim hàng giờ trên Netflix. Nhưng nghỉ ngơi thật sự phức tạp và tinh tế hơn nhiều.

Bảy loại nghỉ ngơi

Gần đây, tôi gặp một mô hình hữu ích về khái niệm nghỉ ngơi. Trước khi nghỉ, ta nên tự hỏi: “Mình đang cần phục hồi khỏi điều gì?” Ta cần nghỉ ngơi thể chất, tinh thần, cảm xúc, hay một thứ khác? Vì nếu tâm trí ồn ào, phán xét bản thân khắc nghiệt, thì chỉ nghỉ về thể xác thôi cũng chẳng khiến ta an yên.

Trong cuốn Sacred Rest: Recover Your Life, Renew Your Energy, Restore Your Sanity (2017), Saundra Dalton-Smith đưa ra bảy loại nghỉ ngơi. Bà phản bác quan điểm rằng “chỉ cần ngưng làm gì” là đủ, và cho thấy sự kiệt sức có nhiều tầng lớp, đòi hỏi một cách tiếp cận tinh tế và chủ động hơn.

Bảy loại nghỉ ngơi gồm:

1. Nghỉ thể chất: Giấc ngủ, chợp mắt, massage, những khoảng dừng để thân thể hồi phục sau gắng sức.
2. Nghỉ tinh thần: Cho tâm trí quá tải được thư giãn bằng viết nhật ký, ghi xả suy nghĩ, thiền có hướng dẫn, hoặc nghe âm thanh thôi miên.
3. Nghỉ giác quan: Cho những ai bị quá tải bởi ánh sáng, âm thanh, màn hình, hãy tạm ngắt kết nối, tìm đến sự yên tĩnh, bóng tối, hoặc thiên nhiên.
4. Nghỉ sáng tạo: Khi kiệt quệ vì liên tục giải quyết vấn đề, viết lách, dạy học, hãy tìm lại cảm giác kinh ngạc, thưởng thức cái đẹp, nghệ thuật mà không cần tạo ra gì cả.
5. Nghỉ cảm xúc: Dành cho những người luôn làm vui lòng người khác, nín lặng cảm xúc của mình, hãy thử sống chân thật hơn, dám mong muốn, dám đặt ranh giới.
6. Nghỉ xã hội: Khi bị vắt kiệt bởi quá nhiều tương tác, hãy chọn lọc mối quan hệ nuôi dưỡng bạn, hoặc tìm về sự cô tịch dễ chịu.
7. Nghỉ tâm linh: Khi kiệt sức vì thiếu ý nghĩa và kết nối, hãy quay lại với thiền, thiên nhiên, cộng đồng tinh thần, hành động tử tế, hoặc sống đúng với giá trị của mình.

Kết lại

Để hồi phục khỏi kiệt sức, ta cần vừa đưa trở lại những hoạt động đúng đắn, vừa tìm cách nghỉ ngơi phù hợp. Điều “đúng” với mỗi người là duy nhất, như nhịp thở, như nhịp sống riêng của chính ta.

Tác giả: Anna Katharina Schaffner Ph.D.

Nguồn: How We Make Burnout Worse | Psychology Today