Cái bẫy đầu tư trong công việc

Không ít lần, viễn cảnh được làm một công việc mình thật sự yêu thích lại trở nên quá đỗi khó khăn – bởi nó thường kéo theo một giai đoạn thụt lùi, đầy những điều khiến ta thấy ngượng ngùng. Sẽ có – ít nhất trong một khoảng thời gian – sự tụt giảm về thu nhập; bạn sẽ phải học lại từ đầu, rèn luyện những kỹ năng mới; có khi còn phải trở về sống với bố mẹ; sẽ có những lúc bạn cảm thấy mình thật vụng về, lạc lõng; những người đồng trang lứa thì đã đi xa hơn rất nhiều trong lĩnh vực mà bạn vừa mới bước chân vào; bạn có thể sẽ phải chấp nhận vài năm với vị thế thấp kém hơn. Tất cả điều đó khiến ta dễ thấy nản, chậm chạp, và… mất mặt – nhất là với những người tham vọng, luôn có sẵn khát khao được bắt tay vào làm ngay, được thấy thành quả sớm, và không ngừng tiến bước. Việc học thêm một lần nữa nghe thật chán nản. Và thế là cái bẫy đầu tư nghề nghiệp xuất hiện: một con đường khác trông có vẻ rất hứa hẹn, rất cuốn hút – nhưng cái giá phải trả bằng thời gian, sự kiên nhẫn, và cả chút lòng tự tôn, lại khiến ta ngại ngần đến mức gạt bỏ tất cả – để rồi sau này phải hối tiếc.

Trớ trêu thay, cái bẫy này lại hoạt động mạnh nhất khi ta còn trẻ. Hãy tưởng tượng một người hai mươi tuổi. Họ đã vạch sẵn con đường trở thành kỹ sư hóa học, đang miệt mài lấy các chứng chỉ cần thiết. Họ đã chọn môn học từ hồi phổ thông, vào đúng chuyên ngành đại học, thực tập đúng chỗ, quen biết vài người đang làm việc trong ngành mà mình nhắm tới. Nghĩa là, họ đã đầu tư rất nhiều. Thế rồi, đến một ngày, họ bắt đầu suy nghĩ nghiêm túc rằng có lẽ mình nên đi theo một hướng hoàn toàn khác. Biết đâu để có được một công việc thực sự khiến mình yêu mến, họ nên theo nghề kiến trúc cảnh quan, hoặc sinh vật biển. Điều đó có thể đồng nghĩa với việc phải đánh đổi ít nhất hai năm cuộc đời.

Mà ở tuổi hai mươi hai, hai năm là một khoảng thời gian rất dài. Nó là 10% tổng thời gian sống tính đến lúc đó. Và trên phương diện tâm lý, nó còn dài hơn thế nhiều. Vì nếu bạn chỉ thật sự cảm thấy mình là mình từ năm mười sáu tuổi – thì trước đó bạn chỉ như đang trôi qua thời thơ ấu và tuổi mới lớn, mông lung không rõ cuộc sống rồi sẽ như thế nào – thì hai năm bỗng chốc chiếm đến… một nửa quãng đời “tự nhận thức” của bạn. Một cam kết lớn khủng khiếp.

Điều khó nhất – mà cũng quan trọng nhất – là hiểu được mọi thứ sẽ trông ra sao khi bạn… năm mươi sáu tuổi. Từ điểm đó nhìn lại, hai năm chỉ là 1/20 – hay 5% – của quãng thời gian bốn mươi năm tính từ tuổi mười sáu (thời điểm ta bắt đầu thật sự quan tâm đến công việc) cho đến đỉnh cao của tuổi trung niên. Càng về sau, cái gọi là “học thêm” càng trở nên nhỏ bé trước bức tranh toàn cảnh của cả một đời làm việc, trong khi hệ quả của việc không chịu học thì lại ngày một lớn dần lên.

Một điều tương tự cũng xảy ra với cái mà ta có thể gọi là cái bẫy đầu tư trong tình yêu. Có thể bạn đã ở bên một người được hai năm – và dù đôi khi mọi thứ cũng khá dễ chịu, bạn vẫn cảm nhận được rằng, nhìn tổng thể, mối quan hệ này không thật sự tốt đẹp. Nhưng bạn vẫn tiếp tục – vì việc chia tay và bắt đầu lại, tìm một người phù hợp hơn, nghe có vẻ quá sức. Hiện tại luôn chiếm trọn tâm trí, còn tương lai dài đằng đẵng – vốn sẽ là phần lớn trong đời ta – lại không có được trọng lượng mà lẽ ra nó nên có.

Có hai lý do lớn. Thứ nhất, là vì tương lai dài rộng thường gắn liền với một câu chuyện mang sắc màu suy tàn. Việc già đi không phải là điều khiến ta hào hứng hay mong đợi. Chúng ta e dè khi nghĩ đến tuổi tác. Hiếm ai vui vẻ hướng đến năm năm mươi sáu hay sáu mươi bảy – và thế nên, ta dễ dàng, thậm chí có phần thích thú, khi phớt lờ những nhu cầu và mối quan tâm của chính mình trong những giai đoạn tương lai ấy. Ta đang sống trong một nền văn hoá tôn thờ tuổi trẻ. Mỗi ngày, ta được nhắc nhở vì sao tuổi trẻ lại đáng quý, nhưng rất hiếm khi được khuyến khích nghĩ về những điều thú vị, đáng yêu có thể đến khi ta già đi. Bởi thế, ta ít khi dành tâm trí để hình dung xem điều gì sẽ giúp mình sống thật tốt trong tuổi trung niên. Để kháng lại xu hướng này, ta nên tự vẽ ra một dòng thời gian – như một cách ép bản thân nhìn nhận rằng khoảng từ 16 đến 24 tuổi thực ra rất ngắn ngủi nếu so với quãng đời từ 24 đến 48, hay từ 48 đến 72. Trong một xã hội lý tưởng, khi ta 22 tuổi, ta sẽ thường xuyên xem phim và đọc sách kể về cuộc sống của người trung niên. Ta sẽ nhắc bản thân đều đặn rằng, độ tuổi ngoài năm mươi thường là đỉnh cao trong sự nghiệp của một con người – là lúc họ làm nên thành tựu và có được thu nhập lớn nhất. Ta làm điều này không phải vì hoài niệm hay mơ mộng, mà để xây dựng cho mình một mối liên kết tưởng tượng với chính tương lai của mình – để từ đó, những khoản đầu tư của hôm nay không còn được cân nhắc dựa trên những trải nghiệm mới nhất, mà trong ánh sáng của một bức tranh đầy đủ hơn về cả cuộc đời.

Lý do lớn thứ hai – và cũng là điều khiến ta dễ dàng lơ là tương lai dài hạn – là bởi ta thường sống trong những “vùng giờ” khép kín. Suốt đời, ta vây quanh mình bởi những người gần như cùng lứa tuổi. Vì thế, ta thiếu đi trải nghiệm giữa các thế hệ. Ta hiếm khi bước vào thế giới nội tâm và trải nghiệm sống của những người lớn tuổi hơn mình nhiều – nên cũng không thật sự cảm nhận được thực tại của giai đoạn đời ấy.

Ta cần có một chiến lược chủ động hơn. Ta phải khơi gợi người khác chia sẻ với mình về những trải nghiệm sống của họ. Ta cần đặt câu hỏi gợi mở, biết tò mò đúng cách, và kiên trì theo đuổi câu chuyện. Ta nên hỏi thật cụ thể về việc cách họ nhìn đời đã thay đổi ra sao theo năm tháng – họ đã nhìn nhận điều gì khác đi, và tại sao lại như vậy. Điều này không chỉ nên thực hiện với một người duy nhất, mà nên trở thành một thói quen, một việc làm đều đặn. Nghe thì có vẻ lạ – nhưng nghĩ kỹ thì lại rất hợp lý và thiết thực – khi cho rằng, để tìm được một công việc khiến ta yêu mến thật sự, có thể ta cần bắt đầu từ việc xây dựng mối quan hệ với những người lớn hơn ta khá nhiều tuổi. Không nhất thiết họ phải làm công việc ta đang nhắm đến. Điều quan trọng không nằm ở ngành nghề, mà ở sự đồng hành. Ta đang đi tìm sự trợ giúp để có thể nghiêm túc suy ngẫm về một điều vô cùng quan trọng – nhưng lại dễ bị ta bỏ qua đến ngạc nhiên: đó là hiện thực của chính những thập kỷ dài phía trước trong cuộc đời mình.

Ta đang đi tìm những cách giúp bản thân suy nghĩ đầy đủ và thực tế hơn về tương lai – để từ đó, ta có thể đưa ra những quyết định lớn với một cái nhìn sáng suốt hơn. Có lẽ, chỉ khi ấy, ta mới có thể thực sự đánh giá đúng giá trị của một khoản đầu tư tuy vất vả nhưng quan trọng – một khoản đầu tư mà cái giá phải trả, cuối cùng, có thể sẽ trở nên rất đáng – vì nó giúp ta tìm được một con đường sự nghiệp mà ta thực sự tin tưởng và muốn gắn bó.

Nguồn: THE JOB INVESTMENT TRAP | The School Of Life