Giao tiếp với con trẻ bằng trí tuệ cảm xúc

Làm cha mẹ đôi khi giống như bị mắc kẹt trong một công viên giải trí hỗn loạn mà không có lối ra. Sự thật là, bạn không chỉ đơn thuần là một bậc phụ huynh. Bạn còn là một nhà đàm phán, một nhân viên dọn dẹp, một siêu anh hùng, và là nghi phạm hàng đầu trong vụ án ly kỳ mang tên “Ai đã đánh cắp sự tỉnh táo của tôi?” Đây là một công việc vừa kiệt quệ vừa đầy phấn khích, vừa vô danh vừa đáng giá.

Những đứa trẻ nhỏ đúng là một thử thách. Chúng tin rằng bùn là một nhóm thực phẩm và có sức hét ngang ngửa cá voi xanh. Với một đứa trẻ, cánh cửa phòng tắm đóng lại chính là tín hiệu mở ra một cuộc trò chuyện sâu sắc về cách loài bướm ăn uống.

Còn tuổi teen ư? Xin mời bạn ngồi xuống. Đây là một giống loài đặc biệt, nổi tiếng với khả năng nghe chọn lọc, niềm đam mê mãnh liệt dành cho những meme khó hiểu và biệt tài biến bất kỳ yêu cầu nào từ người lớn thành một cuộc chiến sinh tử. Tạo hóa thực sự đã xuất sắc vượt ngoài mong đợi. Nuôi một đứa trẻ vị thành niên cũng giống như sống chung với một cỗ máy tạo kịch tính liên tục gặp lỗi hệ thống.

Từ thuở xa xưa, các bậc cha mẹ vẫn luôn thắc mắc: “Bọn trẻ này bị làm sao thế?!” — một câu hỏi đầy tính châm biếm, bởi chỉ vài thập kỷ trước, họ cũng chính là bọn trẻ đó. Không ai sinh ra đã là người trưởng thành, suốt ngày càu nhàu về lãi suất ngân hàng. Thật kỳ lạ khi người ta dễ dàng quên mất cảm giác làm một đứa trẻ hay một thiếu niên là thế nào. Khi bạn bắt đầu biến hình thành một phiên bản rao giảng, chỉ tay đầy nghiêm khắc, hãy nhớ: bạn cũng từng là thị trưởng của thành phố mang tên Những Quyết Định Tồi Tệ.

Quá nhiều bậc phụ huynh thường xuyên xem nhẹ cảm xúc của con, chế giễu suy nghĩ của chúng, chỉ trích phán đoán của chúng và liên tục đưa ra những lời khuyên không ai yêu cầu. Điều này chẳng đem lại kết quả tốt đẹp, đặc biệt là với những tâm hồn non trẻ đang chật vật tìm cách trở thành người lớn một cách vụng về.

“Nhưng tôi là phụ huynh! Chúng phải nghe lời tôi chứ!” Điều này không sai, nhưng bạn có thể giành chiến thắng với ít tổn thất hoặc nhiều tổn thất. Bạn có thể giải quyết trong vài phút hoặc kéo dài hàng giờ. Quyền quyết định nằm ở bạn, thưa ngài chỉ huy. Giao tiếp kiểu độc đoán hiếm khi giúp cha mẹ đạt được điều mình mong muốn. Nó chỉ khiến cơn bão mang tên tuổi teen trở nên khó kiểm soát hơn. Bạn không cần phải nhượng bộ trước mọi yêu cầu của chúng, nhưng nếu muốn mọi chuyện diễn ra suôn sẻ, bạn cần lắng nghe nhiều hơn một chút.

Hôm nay, chúng ta sẽ nói về hai thách thức lớn nhất khi giao tiếp với tuổi teen: làm gì khi chúng nổi điên và làm thế nào để khiến chúng làm điều bạn mong muốn.

Không, đây không phải là những câu thần chú giúp con bạn ngay lập tức ngoan ngoãn và nghe lời răm rắp. Nếu tôi nói vậy, hẳn tôi đang nói dối. Nhưng chỉ cần điều chỉnh một chút trong cách giao tiếp, bạn có thể giảm bớt cường độ và thời gian xung đột, giúp con cư xử tốt hơn và cải thiện đáng kể mối quan hệ giữa hai bên.

Chúng ta sẽ lấy cảm hứng từ cuốn sách nổi tiếng “How to Talk So Teens Will Listen and Listen So Teens Will Talk” của Adele Faber và Elaine Mazlish.

Bây giờ, hãy bắt đầu nào…

KHI TUỔI TEEN NỔI ĐIÊN

Phải nói thẳng rằng, mức độ tinh tế của chúng cũng ngang ngửa một chiếc kèn báo động trong thư viện. Những lúc này, làm cha mẹ chẳng khác gì phải dọn dẹp một nhà vệ sinh công cộng bị hỏng.

Bước đầu tiên: Kiểm soát cảm xúc của chính bạn. Đừng khiến tình huống trở nên hỗn loạn gấp đôi. Hãy giữ vững độ cao, đừng rơi vào vòng xoáy của cơn bão.

Tiếp theo: Lắng nghe. Tôi có thể nghe thấy tiếng bạn thở dài ngao ngán từ đây. “Lắng nghe ư? Anh đang bảo tôi phải lắng nghe một sinh vật mà đóng góp lớn nhất cho xã hội tính đến thời điểm này là nuôi mộng trở thành ‘influencer’ sao?” Vâng, chính xác là như vậy.

Đừng biến mình thành Đế chế đối lập với Liên minh nổi dậy của con. Nếu bạn ngay lập tức bắn ra một tràng pháo kích mang tên lời khuyên không ai yêu cầu, mà không chịu khó gửi đi một đoàn ngoại giao trước—tức là chịu khó hiểu góc nhìn của con một chút—thì bạn sẽ chỉ châm ngòi cho một cuộc nổi loạn toàn diện. Và tiếc thay, đây không phải cuộc nổi loạn đáng yêu kiểu Ewoks đâu.

Bạn sẽ có cơ hội để truyền đạt thông điệp của mình. Nhưng bạn có nhiều khả năng được lắng nghe hơn nếu con cảm thấy chúng cũng được lắng nghe trước. Nếu bạn bỏ qua bước “lắng nghe” và nhảy thẳng đến “giảng đạo”, thì xin chúc mừng, bạn vừa trở thành một thứ âm thanh nền nhàm chán trong thế giới vốn đã đầy rẫy sự phi lý của con mình. Hãy thử mà xem, bạn sẽ thấy việc chọc thủng lớp vỏ bọc của một thiếu niên tràn đầy hoài nghi và hormone chẳng khác gì cố gắng nói chuyện với một bức tường gạch.

Vậy nên, trước khi cố gắng điều khiển cảm xúc của con, hãy kiểm soát cảm xúc của chính bạn. Và quan trọng nhất, hãy bắt đầu bằng việc lắng nghe thật sự.

1- THAY VÌ GẠT ĐI CẢM XÚC, HÃY THỬ ĐẶT TÊN CHO CHÚNG

Con bạn đang nói. Hoặc có lẽ đang hét. Bất kỳ câu nào bạn thốt ra lúc này cũng giống như giẫm phải một quả mìn trong cuộc đối thoại. Nếu bạn phớt lờ hay xem nhẹ cảm xúc của con, bạn chỉ đang đổ thêm dầu vào lửa. Điều đó không giúp không khí bớt căng thẳng.

Vậy nên, hãy lắng nghe và thử diễn đạt lại những gì bạn nghĩ con đang cảm thấy. Đừng vội nói về cảm xúc của mình lúc này. Câu tiếp theo của bạn nên bắt đầu bằng: “Có vẻ con đang…”

Nếu bạn đoán đúng, con sẽ cảm thấy được thấu hiểu. Nếu đoán sai, con sẽ tự chỉnh lại cho đúng. Dù thế nào đi nữa, con cũng đang học cách gọi tên cảm xúc của mình, và điều đó sẽ giúp cơn giận hay nỗi buồn dần lắng xuống. Một lợi ích khác: câu phản pháo “Bố/mẹ chẳng bao giờ chịu lắng nghe!” sẽ không còn là vũ khí mà con có thể sử dụng.

2- THAY VÌ PHỚT LỜ CẢM XÚC, HÃY THỪA NHẬN CHÚNG BẰNG MỘT CỬ CHỈ HOẶC ÂM THANH

Bạn còn nhớ khi mình là một thiếu niên và từng nghĩ “Người lớn chẳng bao giờ hiểu!” không? Giờ đây, bạn chính là “người lớn” trong câu nói đó.

Vậy nên, hãy mở lòng, mở tai và chuẩn bị tinh thần.

Đừng ngắt lời con. Hãy dùng những cử chỉ nhỏ để khuyến khích con tiếp tục nói: “Ồ…”, “Ừm…”, “Ra vậy…”

Cứ để con biến những cơn sóng cảm xúc thành lời nói. Khi chúng có thể diễn đạt bằng từ ngữ, cảm xúc cũng sẽ dần nguội đi.

3- THAY VÌ PHẢN CÔNG, HÃY NÓI VỀ CẢM XÚC CỦA BẠN

Giờ thì đến lượt bạn lên tiếng. Nhưng đừng để cảm xúc bùng nổ như một chai rượu sâm-panh vừa bị bật nắp, kẻo làm đổ vỡ hết những gì vừa vun đắp.

Đừng nói rằng con sai hay vô lễ. Hãy bình tĩnh nói về cảm xúc của bạn hoặc điều bạn mong muốn.

Khi bạn lắng nghe trước, lời giảng giải của bạn sẽ biến thành cuộc đối thoại thực sự. Những câu nói của bạn không còn là mệnh lệnh áp đặt, mà giống như một buổi trò chuyện có qua có lại. Trong mắt con, bạn không còn là “Nhà Độc Tài Bắt Phải Rửa Chén”, mà trở thành “Nhà Vua Hiền Minh Đáng Để Lắng Nghe”. Cơn cãi vã có thể biến thành một cuộc trò chuyện bình thường.

Nhưng nếu điều đó không xảy ra…

4- THAY VÌ LÝ LẼ VÀ GIẢI THÍCH, HÃY TRAO CHO CON ĐIỀU CHÚNG MUỐN – TRONG TƯỞNG TƯỢNG

Đây là khoảnh khắc mọi chuyện dễ rơi vào vòng lặp vô tận, khi con dường như miễn nhiễm với logic. Nếu bạn cứ cố lao thẳng vào bằng lý trí, cuộc tranh luận sẽ kéo dài mãi và ngày càng căng thẳng.

Vậy nên, hãy thay đổi góc tiếp cận. Thay vì khăng khăng bắt con hiểu lý do tại sao không thể làm điều gì đó, hãy cùng con tưởng tượng: “Ước gì bài tập về nhà có thể tự làm nhỉ?”

Nghe có vẻ ngớ ngẩn, nhưng thực ra điều quan trọng không nằm ở nội dung mà ở cách tiếp cận. Câu nói này làm nhẹ bớt tình huống, gửi đi thông điệp rằng bạn vẫn đứng về phía con, thay vì chống lại chúng. Nó giúp chuyển hướng thay vì đẩy mâu thuẫn lên cao. Bạn vẫn giữ vững lập trường nhưng không trở nên lạnh lùng hay cứng nhắc.

Cuộc trò chuyện có thể dịu lại. Nhưng nếu không…

5- THỪA NHẬN CẢM XÚC NHƯNG HƯỚNG HÀNH VI THEO CHUẨN MỰC

Bạn có thể chọn cách nhượng bộ. Đổi lại, bạn sẽ đánh mất uy quyền làm cha mẹ.

Thay vào đó, khi bạn đã đi đến giới hạn của sự kiên nhẫn, hãy thể hiện sự đồng cảm nhưng vẫn giữ vững nguyên tắc: “Mẹ biết con cảm thấy ______. Nhưng vấn đề là con vẫn cần phải ______.”

Điều này có phải là cây đũa thần giúp mọi chuyện được giải quyết êm đẹp không? Dĩ nhiên là không. Nhưng ít nhất, nó sẽ giúp tình huống trôi qua nhẹ nhàng hơn, và số đồ đạc bị đập vỡ trong nhà sẽ giảm đáng kể. Bạn không phải là kẻ độc tài tàn nhẫn. Vẫn có chỗ cho cả tình yêu lẫn sự tôn trọng – mà không cần bạn phải nhún nhường đến mức đánh mất vị thế của mình. Và đôi khi, bạn thậm chí có thể tìm ra một giải pháp hòa bình.

Vậy là chúng ta đã bàn về cách đối phó khi con muốn điều gì đó. Nhưng nếu ngược lại – khi bạn cần con làm điều gì đó thì sao?

KHI BẠN CẦN CON LÀM GÌ ĐÓ

Có thể con bạn đang bật nhạc to đến mức bạn có thể nghe thấy nó xuyên qua tường – và xuyên cả vào tâm hồn đầy tuyệt vọng của mình. Đây chính là cách vũ trụ giúp bạn trân trọng những khoảnh khắc yên tĩnh hiếm hoi. Nhưng làm sao để khiến con vặn nhỏ âm lượng mà không biến phòng khách thành chiến trường ác liệt?

1- THAY VÌ RA LỆNH, HÃY MÔ TẢ VẤN ĐỀ

Tuổi teen sống trong một thực tại hoàn toàn khác, nơi mọi yêu cầu của phụ huynh không chỉ bị phớt lờ mà còn bị phản kháng như thể đó là một cuộc tấn công cá nhân.

Ra lệnh chỉ khiến con chống đối và khó chịu. Thay vào đó, hãy đơn giản mô tả vấn đề: “Nhạc hơi to đấy con.”

Con sẽ hiểu. Có thể chúng sẽ tự đề xuất một giải pháp nào đó phù hợp cho cả hai bên.

Nhưng khả năng cao là chúng sẽ không làm vậy, và khi đó…

2- THAY VÌ CÔNG KÍCH, HÃY DIỄN TẢ CẢM XÚC CỦA MÌNH

Bạn đang rất muốn ra lệnh hay thuyết giảng, đúng không? Tôi biết mà. Bạn đương nhiên đúng, nhưng điều đó không có nghĩa là con bạn sẽ lắng nghe. Trong mắt con, bạn không phải là một bậc hiền triết đang gánh trên vai một khoản thế chấp, mà chỉ đơn giản là chướng ngại vật giữa chúng và thế giới Snapchat bất tận.

Nếu bạn công kích, con sẽ phản công, và rồi mọi chuyện sẽ trở thành một mớ hỗn độn. Thay vì thế, hãy mô tả cảm xúc của mình:

“Nhạc to quá, làm mẹ đau tai.”

Câu nói này ít có nguy cơ châm ngòi cho Thế Chiến III hơn. Và sau đó…

3- THAY VÌ RA LỆNH HAY ĐE DỌA, HÃY ĐƯA RA LỰA CHỌN

Tuổi teen luôn khao khát sự tự chủ. Vậy nên, hãy trao cho con một lựa chọn—một cách mà dù con chọn thế nào, kết quả vẫn đáp ứng được nhu cầu của bạn.

“Con thích cách nào hơn—vặn nhỏ nhạc xuống thật nhiều hay giảm bớt một chút và đóng cửa phòng lại?”

Điều này khiến con cảm thấy mình có tiếng nói, được tôn trọng, thay vì bị ép buộc. Hoặc nếu muốn, bạn có thể cùng con tìm ra một giải pháp mà cả hai bên đều hài lòng.

Cách này thường có hiệu quả. Nhưng nếu không…

4- THAY VÌ MỘT BÀI DIỄN THUYẾT DÀI DÒNG, HÃY TÓM GỌN TRONG MỘT TỪ

Đừng giảng giải lê thê. Con sẽ bỏ ngoài tai nhanh không khác gì cách khán giả bỏ dở mùa cuối của Game of Thrones. Lời bạn nói sẽ chỉ như tiếng vo ve trong nền—luôn hiện diện nhưng chẳng ai để tâm.

Thay vì thế, hãy dùng một từ duy nhất, vừa đủ để thu hút sự chú ý, vừa truyền tải được thông điệp mà không khiến tình hình căng thẳng hơn:

“Âm lượng.”

Và nếu điều đó cũng không hiệu quả?

5- THAY VÌ CHỈ RA CÁI SAI, HÃY NÓI VỀ KỲ VỌNG CỦA MÌNH

Đừng chỉ trích. Đừng tấn công. Chỉ cần bình thản nói lên mong đợi của bạn, không kèm theo phán xét hay một bài giảng đạo lý:

“Mọi người trong nhà đều cần tôn trọng giới hạn chịu đựng âm thanh của nhau.”

Bạn vẫn giữ được bình tĩnh. Nhưng đáng tiếc là, với những đứa trẻ có máu nổi loạn, điều này đôi khi vẫn có thể châm ngòi cho một trận chiến…

6- THAY VÌ QUÁT MẮNG, HÃY LÀM MỘT ĐIỀU KHÁC BIỆT

Một lần nữa, thay vì đối đầu trực diện, hãy tìm một cách tiếp cận khéo léo hơn. Đừng làm một kẻ độc tài, mà hãy là một con người có cảm xúc. Đừng đối chọi, hãy hài hước.

Đặt tay lên tai, nhăn mặt vì đau đớn, rồi làm động tác vặn nhỏ âm lượng trong không khí. Sau đó, chắp hai tay, nở nụ cười thật tươi và cúi đầu cảm ơn.

Chơi đùa một chút có thể giúp cả hai thoát khỏi vòng xoáy của sự bực dọc và oán giận.

Vậy là chúng ta đã đi qua rất nhiều điều. Hãy cùng tổng kết lại. Và sắp tới, chúng ta sẽ bàn về một chủ đề thú vị hơn: Làm thế nào để khen ngợi con một cách đúng đắn…

Tóm Lại

Khi con mất kiểm soát…

• Lắng nghe. Sau đó gọi tên suy nghĩ và cảm xúc của con: Lắng nghe một đứa trẻ tuổi teen cũng giống như lạc vào một lễ hội văn hóa mà bạn chẳng hiểu ngôn ngữ. Câu nói kỳ diệu để mở cánh cửa giao tiếp chính là: “Có vẻ như con đang…”
• Công nhận cảm xúc của con bằng một từ hay một âm thanh: Hãy để con tiếp tục nói để cảm xúc dần lắng xuống. Đáp lại bằng những tín hiệu đơn giản: “Ồ… Ừm… Mẹ hiểu.”
• Nói lên cảm xúc của chính mình: Đừng công kích. Hãy diễn đạt cảm xúc một cách trung lập và bình tĩnh.
• Trao cho con điều con muốn trong tưởng tượng nếu không thể trong thực tế: Nghe có vẻ kỳ quặc, nhưng đây là một cách tiếp cận nhẹ nhàng, tinh tế, giúp giảm căng thẳng. “Sẽ tuyệt biết bao nếu bài tập về nhà có thể tự làm nhỉ?”
• Chấp nhận cảm xúc của con nhưng vẫn giữ nguyên nguyên tắc: Hãy kiên định, nhưng đồng thời tôn trọng cảm xúc của con. Là người lớn trong phòng nghĩa là hành xử như một người lớn thật sự.

Và khi bạn cần con làm điều gì đó…

• Thay vì ra lệnh, hãy mô tả vấn đề: Chỉ cần trình bày sự việc. Con không ngốc, chỉ hơi… “quái” một chút thôi. Ra lệnh chỉ làm con chống đối thêm.
• Thay vì tranh cãi, hãy diễn tả cảm xúc của mình: Càng tranh luận, con càng phản kháng. Nhưng con hiểu cảm xúc—vì chúng có thừa.
• Thay vì ra lệnh, hãy đưa ra lựa chọn: Dù lựa chọn có phần “mang tính ép buộc”, nó vẫn giúp con cảm thấy mình có quyền quyết định. “Con muốn vặn nhỏ nhạc xuống hay đóng cửa lại?”
• Thay vì một bài diễn văn dài lê thê, hãy nói gọn trong một từ: Tôi biết, bạn có cả kho bài học cuộc sống nóng hổi muốn truyền đạt, nhưng hãy kiềm chế. Một từ thôi là đủ: “Âm lượng.”
• Thay vì nhấn mạnh điều sai trái, hãy nói lên giá trị gia đình: Đừng dạy đời. Đừng mở sách “Hồi xưa bố/mẹ thế này…” Hãy đơn giản nêu lên cách mọi thứ được vận hành trong gia đình mình.
• Thay vì trách mắng, hãy làm điều bất ngờ: Đừng cằn nhằn hay buộc tội. Điều đó chỉ dẫn đến một nhận thức đáng sợ: “Trời ơi, mình đang trở thành kiểu phụ huynh mà mình từng ghét.” Hãy làm gì đó hài hước để nhắc con về điều bạn mong muốn.

Tuổi teen là một giai đoạn mong manh. Tâm trạng của con thay đổi nhanh hơn cả thời tiết ở Boston. Thậm chí, ngay cả lời khen cũng có thể dẫn đến xung đột. Hoặc con sẽ gạt đi, không đón nhận. Vậy làm thế nào để con hiểu rằng bạn tự hào về con?

Con người có xu hướng kháng cự những lời khen mang tính đánh giá. Nhưng một sự miêu tả chân thật và đầy cảm xúc sẽ dễ chạm đến trái tim hơn.

Thay vì nói: “Con thật là có trách nhiệm!”, hãy thử: “Con đang bận đi chơi với bạn bè nhưng vẫn nhắn tin báo mẹ biết con sẽ về trễ. Điều đó giúp mẹ yên tâm hơn rất nhiều.”

Cách nói này giúp vượt qua rào cản tâm lý và đi thẳng vào lòng con.

Và cuối cùng, đây chính là nghịch lý lớn nhất trong cái trò đùa vũ trụ mang tên “làm cha mẹ”:

Bạn yêu con. Yêu theo cách mà bạn chưa từng nghĩ mình có thể yêu bất cứ điều gì. Con có thể làm vỡ món đồ bạn yêu thích nhất, cướp trắng giấc ngủ của bạn, và hút cạn tài khoản ngân hàng của bạn. Nhưng rồi, khi nhìn con ngủ say, bạn vẫn thì thầm: “Mình sẽ làm lại tất cả, không do dự.”

Đó là một sự điên rồ. Một trạng thái ngây ngất. Một tình yêu mãnh liệt đến mức có lẽ là bất hợp pháp ở một số bang.

Và món quà lớn nhất mà hành trình làm cha mẹ ban tặng chính là: khả năng tha thứ cho cha mẹ của chính mình vì tất cả những sai lầm họ từng mắc phải. Vì rốt cuộc, ai có thể trách họ được, khi giờ đây, chính chúng ta cũng đang đối diện với những “cuộc nổi loạn di truyền” của riêng mình?

Vậy nên, hãy lắng nghe. Đừng công kích. Hãy nói về cảm xúc. Hãy giữ mọi thứ nhẹ nhàng và vui vẻ.

Và nếu mọi cách đều thất bại… chỉ cần nói với con rằng nếu con không rửa chén, bạn sẽ đổi mật khẩu Wi-Fi. 

Nguồn: This Is The Emotionally Intelligent Way To Communicate With Kids – Bakadesuyo