Một cách đơn giản để giúp ai đó tự tin hơn: Hãy xin họ một lời khuyên

Bài viết này là một phần trong chuỗi "Làm sao để trở thành một con người tốt hơn" của TED, mỗi bài đều chứa đựng một lời khuyên hữu ích từ các thành viên trong cộng đồng TED. Bạn có thể đọc toàn bộ chuỗi bài viết tại đây.

Hãy tưởng tượng bạn đang ở buổi họp mặt gia đình. Bạn đang trò chuyện cùng cô của mình thì bất chợt nhìn sang và thấy đứa con ba tuổi của bạn vừa giật món đồ chơi khỏi tay một đứa trẻ khác. Sau khi bạn đưa con vào góc để “nghỉ ngơi” đôi phút, một người anh họ tiến lại gần và nói: “Tớ nghĩ cậu có thể xử lý chuyện đó tốt hơn đấy”, rồi bắt đầu giảng cho bạn một bài về cách dạy con.

Bạn sẽ cảm thấy thế nào? Khả năng cao là bạn sẽ chẳng thấy biết ơn chút nào. Chẳng ai thích bị lên lớp cả.

Điều trớ trêu là: dù ai cũng biết rõ việc nhận một lời khuyên không mời gọi chẳng mấy dễ chịu, thì phần lớn chúng ta vẫn từng làm chuyện ấy với người khác. Việc đưa ra lời khuyên khi thấy ai đó đang gặp khó khăn là điều rất thường gặp.

Ngay cả những nhân viên bán hàng yếu kém, học sinh điểm C hay người tiêu xài hoang phí cũng có thể đưa ra những chiến lược rất thông minh. Họ biết rõ mình cần làm gì để vượt qua vấn đề, chỉ là họ không làm thôi.

Image: Angus Greig

Cách đây vài năm, tôi gặp một nghiên cứu sinh với linh cảm rằng chúng ta đang dùng sai công thức. Lauren Eskreis-Winkler, từng là một nghệ sĩ piano thi đấu và là sinh viên ưu tú ở một trường Ivy League, luôn là người đạt thành tích cao và không khỏi băn khoăn vì sao nhiều người tài năng xung quanh cô lại loay hoay mãi với mục tiêu của mình.

Khi học tiến sĩ ngành tâm lý học, cô muốn hiểu điều gì khiến những người xuất sắc vượt trội hơn phần còn lại, và bắt đầu thu thập dữ liệu. Cô khảo sát những người Mỹ đang vật lộn với việc tiết kiệm tiền, giảm cân, kiểm soát cơn giận và tìm việc làm. Cô phỏng vấn nhân viên bán hàng, học sinh trung học, và hỏi họ điều gì có thể giúp họ có động lực để thành công hơn trong công việc, ở nhà, và trong học tập.

Lauren phát hiện ra một điều đầy bất ngờ: Khi nói đến chuyện làm thế nào để thành công hơn, mọi người đều có rất nhiều ý tưởng hay. Ngay cả những người bán hàng đang sa sút, học sinh trung bình hay người tiêu xài không kiểm soát cũng có những chiến lược thông minh trong chính lĩnh vực mà họ đang gặp khó. Họ biết cần làm gì để vượt qua, chỉ là họ không thực hiện.

Lauren bắt đầu nghi ngờ rằng sự trì hoãn hành động ấy đến từ một cảm giác thiếu tự tin, hay như nhà tâm lý học huyền thoại của Stanford, Albert Bandura, gọi đó là “thiếu năng lực tự chủ” (self-efficacy).

Năng lực tự chủ chính là niềm tin của một người vào khả năng điều khiển hành vi, động lực và các mối quan hệ xã hội của chính mình. Những người theo đuổi mục tiêu đôi khi lại là những người bị nỗi bất an bủa vây; thực tế, chính sự thiếu tự tin ấy có thể khiến ta không dám đặt ra mục tiêu ngay từ đầu.

Chúng ta thường cho rằng điều ngăn cản người khác thay đổi là do họ thiếu hiểu biết, nên ta đưa ra lời khuyên. Nhưng nếu vấn đề thực sự là ở chỗ họ thiếu niềm tin vào chính mình thì sao?

Nghiên cứu đã xác nhận điều tưởng chừng hiển nhiên này: Khi ta không tin rằng mình có khả năng thay đổi, thì ta ít có tiến bộ trong quá trình thay đổi. Một nghiên cứu chỉ ra rằng những người có niềm tin cao hơn vào khả năng thay đổi thói quen ăn uống và vận động sẽ giảm cân hiệu quả hơn. Một nghiên cứu khác cho thấy sinh viên ngành khoa học và kỹ thuật có năng lực tự chủ cao hơn thì đạt điểm số cao hơn và ít bỏ học hơn.

Sự nhận ra ấy đã mở ra cho Lauren một ý tưởng. Chúng ta quá thường xuyên nghĩ rằng điều cản trở người khác thay đổi là họ thiếu kiến thức, nên ta đưa cho họ lời khuyên. Nhưng nếu họ không thiếu hiểu biết, mà là thiếu tự tin, thì những lời khuyên không được mời gọi của ta có khi chẳng giúp ích gì, thậm chí còn khiến mọi chuyện tồi tệ hơn?

Với tư cách là một nhà tâm lý học, Lauren hiểu rằng con người rất nhanh chóng “đọc vị” những thông điệp ngầm trong hành vi của người khác. Khi ta đưa lời khuyên, ta có thể vô tình phát đi tín hiệu rằng: “Tôi không nghĩ bạn có thể tự mình làm được.” Cô bắt đầu tự hỏi: Nếu ta lật ngược kịch bản thì sao?

Nếu việc đưa ra lời khuyên có thể làm tổn hại đến sự tự tin, thì có lẽ việc mời người đang gặp khó khăn đóng vai người chia sẻ kinh nghiệm thay vì người nhận lời khuyên lại là một cách tiếp cận hiệu quả hơn. Khi khuyến khích ai đó đưa ra lời khuyên, ta đang gửi đến họ một thông điệp: Họ là người thông minh, đủ khả năng giúp đỡ người khác, và là kiểu người có thể thành công. Việc ấy cho thấy: Ta tin ở họ.

Lauren đã thực hiện hàng loạt khảo sát với người Mỹ đang gặp khó khăn trong việc đạt được mục tiêu của mình, như tiết kiệm tiền, kiềm chế cơn giận, cải thiện thể lực hay tìm kiếm công việc mới. Cô phát hiện rằng phần lớn mọi người đều tin rằng việc nhận lời khuyên sẽ giúp họ có động lực hơn là cho lời khuyên, và đó cũng là lý do khiến chúng ta thường xuyên trở thành “nạn nhân” của những lời khuyên không được mời gọi. Nhưng khi Lauren kiểm tra niềm tin này qua các thí nghiệm có kiểm soát, cô phát hiện nó hoàn toàn sai. Đúng như cô nghi ngờ, khi được yêu cầu đưa ra lời khuyên, những người đang theo đuổi mục tiêu cảm thấy có động lực hơn hẳn so với khi họ chỉ được nhận lời khuyên.

Chiến lược ấy đã phát huy tác dụng: Những học sinh từng dành ra chỉ vài phút để đưa ra lời khuyên đã có kết quả học tập tốt hơn so với các bạn khác!

Tất nhiên, vẫn có khả năng rằng ý tưởng của Lauren sẽ không thực sự giúp người ta đạt được mục tiêu của mình. Vì vậy, vào năm 2018, tôi đã hợp tác với Lauren, Angela Duckworth và Dena Gromet để thực hiện một thí nghiệm quy mô lớn nhằm giúp học sinh đạt được mục tiêu học tập.

Vào ngày thực hiện thí nghiệm, ngay sau khi năm học mới bắt đầu, gần 2.000 học sinh tại bảy trường trung học ở Florida bước vào phòng máy tính. Một số em điền vào các bảng khảo sát ngắn trên máy tính, trong khi những em khác thì làm một việc hoàn toàn khác, các em được xin lời khuyên.

Nhóm học sinh này được mời đưa ra những lời khuyên cho các em lớp dưới thông qua một bảng khảo sát trực tuyến kéo dài 10 phút. Các em được hỏi những câu như: “Làm sao để bạn tránh trì hoãn việc học?”, “Bạn thường học ở đâu để có thể tập trung cao độ?”, và “Bạn có lời khuyên nào dành cho những ai muốn cải thiện kết quả học tập không?”

Sau khi hoàn tất khảo sát, các em tiếp tục học hết học kỳ như bình thường. Và đến cuối kỳ, chúng tôi thu thập điểm số của các em trong môn học mà các em cho là quan trọng nhất, cùng với điểm môn Toán. Kết quả: Những học sinh từng đưa ra lời khuyên chỉ trong vài phút đã có điểm số tốt hơn so với các bạn còn lại!

Nói rõ thêm, việc cho lời khuyên không biến học sinh trung bình thành thủ khoa, nhưng nó đã cải thiện thành tích của học sinh ở mọi tầng lớp. Học sinh giỏi, học sinh yếu, học sinh thuộc diện hỗ trợ bữa ăn, và cả học sinh đến từ gia đình khá giả, tất cả đều có sự cải thiện nhỏ về điểm số sau khi đưa ra lời khuyên cho người khác.

Về mặt cảm xúc, chúng tôi cũng nhận được phản hồi rằng việc đưa ra lời khuyên khiến học sinh cảm thấy vui vẻ. Nhiều em chia sẻ với giáo viên rằng chưa từng có ai hỏi ý kiến các em như thế trước đây và các em rất thích. “Chừng nào mình được làm lại việc này?”, các em hỏi với ánh mắt đầy hy vọng.

Càng suy ngẫm về nghiên cứu của mình, Lauren càng cảm thấy điều này thật hợp lý. Khi được ai đó hỏi xin lời khuyên, con người có cảm giác rằng người khác kỳ vọng nhiều hơn ở mình, điều đó giúp họ tự tin hơn. Và dựa trên những cuộc phỏng vấn từng thực hiện, Lauren cũng biết rằng mọi người hoàn toàn có khả năng đưa ra những lời khuyên hữu ích cho những mục tiêu mà chính họ cũng đang vật lộn, hãy nhớ lại những lời khuyên hay mà cô từng nhận được từ các nhân viên bán hàng kém hiệu quả hay những người đang gặp khó khăn. Đây chính là lý do cốt lõi khiến việc cho lời khuyên lại giúp ích cho chính ta.

Trong tâm lý học, hiện tượng này được gọi là hiệu ứng "nói là tin". Khi bạn nói điều gì đó với người khác, bạn cũng sẽ có xu hướng tin vào điều đó nhiều hơn.

Một lý do khác: chúng ta thường đưa ra lời khuyên dựa trên chính trải nghiệm cá nhân. Nếu được hỏi về cách ăn kiêng, một người ăn chay sẽ đưa ra lời khuyên dựa trên chế độ thực vật. Nếu được hỏi về cách giữ gìn vóc dáng, một doanh nhân bận rộn có thể sẽ gợi ý một lịch trình tập luyện hiệu quả và tiết kiệm thời gian. Nói cách khác, khi được xin lời khuyên, chúng ta sẽ chia sẻ điều gì đó mà chính mình cũng thấy hữu ích. Và sau khi nói ra, nếu ta không làm theo, ta sẽ cảm thấy... hơi đạo đức giả. Hiệu ứng "nói là tin" khiến ta muốn sống đúng với điều mình vừa khuyên người khác.

Bạn có thể đang tự hỏi: “Nếu chẳng ai hỏi tôi lời khuyên thì sao? Làm cách nào để áp dụng khám phá của Lauren để giúp chính mình, khi nó lại phụ thuộc vào người khác?”

Tin vui là bạn hoàn toàn có thể tận dụng sức mạnh của việc cho lời khuyên để giúp chính bản thân. Một cách là tạo ra một “nhóm chia sẻ lời khuyên”, nơi mọi người thường xuyên tham khảo ý kiến lẫn nhau. Tôi đã làm điều đó, từ rất lâu trước khi biết đến nghiên cứu của Lauren.

Năm 2015, tôi được nhà kinh tế học Linda Babcock chia sẻ rằng phụ nữ thường phải gánh vác những công việc văn phòng ít danh tiếng, như tổ chức tiệc cuối năm, ghi biên bản cuộc họp hay tham gia các hội đồng không mấy quan trọng. (Điều này xảy ra ở hầu hết các ngành nghề và nền văn hóa.) Để tự cứu mình khỏi viễn cảnh đó, Linda đã lập ra một nhóm chia sẻ lời khuyên cùng bốn nữ đồng nghiệp, để họ giúp nhau học cách nói “không” với những công việc như vậy.

Tôi thấy ý tưởng đó quá tuyệt, nên đã rủ hai người bạn trong giảng viên, Modupe Akinola và Dolly Chugh, lập một nhóm tương tự với tôi. Chúng tôi cam kết sẽ hỗ trợ nhau trong việc đưa ra quyết định khó khăn khi một trong ba người được mời tham gia một việc nào đó tốn thời gian nằm ngoài trách nhiệm giảng dạy và nghiên cứu. Bây giờ, khi một trong chúng tôi được đề nghị phát biểu, viết bài blog hay trả lời phỏng vấn, chúng tôi sẽ hỏi ý kiến nhóm “Câu lạc bộ Từ chối” để xem liệu cơ hội ấy có thực sự đáng giá hay không và học cách từ chối nếu cần.

Những lời khuyên mà tôi nhận được từ nhóm là vô giá, nhưng điều đặc biệt hơn là: tôi đã thu được rất nhiều lợi ích từ việc đưa ra lời khuyên cho người khác. Việc hỗ trợ đồng nghiệp đã giúp tôi tự tin hơn vào khả năng đánh giá đúng thời điểm để nói “không”, nhờ đó tôi ngày càng ít phải dựa vào nhóm. Tôi cũng nhận được lợi ích từ hiệu ứng "nói là tin": Sau khi khuyên ai đó đừng lãng phí thời gian cho một bài thuyết trình chẳng liên quan gì đến chuyên môn của họ, tôi cũng sẽ cảm thấy thật kỳ cục nếu chính mình lại nhận lời mời tương tự.

Bạn cũng có thể cân nhắc lập một “nhóm chia sẻ lời khuyên” với những người bạn đang theo đuổi mục tiêu tương tự như mình. Khi cùng nhau trao đổi những lời khuyên được yêu cầu, bạn sẽ tiếp thêm sự tự tin cho nhau, và vô tình khám phá ra những ý tưởng giúp giải quyết chính vấn đề của bản thân.

Một gợi ý đơn giản khác là: khi bạn đang gặp khó khăn, hãy đảo ngược vai trò của việc đưa ra lời khuyên. Hãy tự hỏi: “Nếu một người bạn hay đồng nghiệp rơi vào hoàn cảnh như mình bây giờ, thì mình sẽ khuyên họ điều gì?” Cách tiếp cận này có thể giúp bạn nhìn rõ vấn đề với ánh mắt bình tĩnh hơn, sáng suốt hơn và đầy tự tin hơn. 

Adapted from the new book How to Change: The Science of Getting from Where You Are to Where You Want to Be by Katy Milkman; foreword by Angela Duckworth, in agreement with Portfolio, an imprint of Penguin Publishing Group, a division of Penguin Random House LLC. Copyright © Katherine L. Milkman 2021.

Nguồn: One simple way to build someone’s confidence: Ask for their advice | https://ideas.ted.com/