Hiệu ứng IKEA trong tình yêu

Tác giả: Tiến sĩ Gurit E. Birnbaum 

NHỮNG ĐIỂM CHÍNH

• Giả vờ “xa mà gần” chỉ hiệu quả khi bạn tỏ ra vừa giá trị, vừa có thể chạm tới, chứ không phải hoàn toàn dửng dưng.
• “Hiệu ứng IKEA” mô tả cách con người trở nên gắn bó hơn khi họ phải bỏ công sức chinh phục một ai đó.
• Mục tiêu nên là sự hòa hợp có chủ ý: xây dựng kết nối từng bước một, đồng thời khơi gợi cảm giác mong chờ.

Bạn vừa có buổi hẹn đầu tiên với một người khiến bạn tò mò. Một lúc sau, điện thoại rung. Là họ. Họ bảo đã có khoảng thời gian tuyệt vời và muốn gặp lại bạn. Tim bạn khẽ nhảy lên một nhịp. Bạn hào hứng định nhắn lại ngay: “Mình cũng vậy! Thứ Sáu gặp nhé?” Nhưng rồi, một giọng nói nhỏ vang lên từ góc khuất trong đầu: “Khoan! Đừng có vồ vập quá!”

Và thế là cuộc tranh đấu nội tâm bắt đầu. Liệu bạn nên trả lời ngay, thể hiện sự hứng thú chân thành? Hay nên để tin nhắn ngủ yên trong 24 tiếng, tạo một chút bí ẩn và chứng tỏ rằng bạn còn có cuộc sống riêng không xoay quanh tin nhắn của họ?

Một mặt, sự quan tâm thật lòng luôn là điều tươi mới và cuốn hút. Ai trong chúng ta cũng dễ mến những người thích mình, ít nhất là khi không nằm trong vòng xoáy hẹn hò. Mặt khác, con người thường ít trân trọng những gì đã nắm chắc trong tay, nên nếu bạn tỏ ra sẵn sàng hoàn toàn và lập tức, rất có thể bạn sẽ bị nhìn như đang “ế nặng” hoặc thiếu sự chọn lọc, điều khiến người ta chán. Ngược lại, nếu “tỏ ra lạnh lùng” đến mức vô cảm, thì khả năng lớn là bạn sẽ dập tắt cả tia lửa đầu tiên. Không ai muốn đuổi theo một hy vọng hão huyền hay phải đón nhận cảm giác bị từ chối.

Tất cả những khả năng mâu thuẫn này khiến ta rối trí, và điều đó được phản ánh rõ qua những lời khuyên trái ngược từ bạn bè: “Cứ là chính mình! Đừng chơi trò tâm lý!” – một phe khuyên thế. “Đừng dễ dãi quá, mất đi sự bí ẩn đấy! Phải giữ lại vài quân bài!” – phe kia lại hét lên.

Vậy rốt cuộc điều gì mới thật sự hiệu quả? Hãy cùng xem nghiên cứu nói gì.

Source: Everett Collection/Shutterstock 

Điểm  ngọt ngào: giá trị nhưng có thể với tới

Chiêu “xa gần” thật sự có thể khiến bạn hấp dẫn hơn, nhưng chỉ khi có một điều kiện then chốt: Người kia phải cảm thấy rằng, nếu nỗ lực đủ, họ sẽ có cơ hội thành công. Nếu bạn tỏ ra hoàn toàn không hứng thú, thì chiêu này rất dễ phản tác dụng. Ai cũng muốn tránh cảm giác bị từ chối. Nhưng nếu bạn quá nhiệt tình, bạn cũng có thể khiến đối phương cảm thấy bạn không có tiêu chuẩn chọn lựa rõ ràng, điều này cũng khiến bạn kém hấp dẫn đi.

Mấu chốt của việc “xa gần” hiệu quả là khiến đối phương cảm nhận rằng bạn là người được nhiều người theo đuổi, nhưng vẫn nằm trong tầm với. Cách tiếp cận này khiến họ nghĩ nhiều hơn về bạn, cảm thấy bạn xứng đáng để theo đuổi, và sẵn lòng bỏ công sức để chinh phục bạn.

Chúng ta gọi đó là “hiệu ứng IKEA”: Khi bạn tự tay lắp ráp một món đồ nội thất, như cái bàn chẳng hạn, bạn sẽ trân trọng nó hơn nhiều so với việc chỉ cần mua sẵn. Điều này đúng với đồ nội thất và đúng cả trong tình yêu. Khi ai đó bỏ công sức, thời gian và cả sự suy nghĩ để chinh phục bạn, giá trị họ đặt lên mối quan hệ đó cũng tăng lên. Họ sẽ gắn bó hơn.

Nhưng không phải ai cũng hợp với chiến lược này.

Nghiên cứu cho thấy, hiệu ứng này phát huy khác nhau tùy vào người sử dụng, và cả người được hướng đến. Đàn ông có xu hướng theo đuổi những đối tượng “khó chinh phục” nhiều hơn phụ nữ, có thể vì định kiến lâu đời rằng đàn ông là người chủ động trong tình yêu.

Những người có xu hướng gắn bó lo âu, tức là những ai luôn sợ bị bỏ rơi và cần được trấn an, cũng thường bị thu hút bởi kiểu theo đuổi này. Như thể nỗi bất an ăn sâu rằng mình không xứng đáng được yêu đã khiến họ quen với việc phải tranh đấu vì tình cảm.

Đây không phải trò chơi, mà là nghệ thuật hòa hợp chiến lược

Vậy có nên “giả vờ khó” hay không? Câu trả lời không đơn giản là “có” hay “không”.

Thay vì nghĩ đây là một trò chơi, hãy nhìn nó như một sự hòa hợp chiến lược. Mục tiêu không phải là để thao túng người khác, mà là để xây dựng mối liên kết một cách chậm rãi và vững chắc. Bạn có thể thể hiện sự quan tâm mà không cần phải trút hết cả câu chuyện đời mình. Bạn có thể tạo cảm giác mong chờ và khiến họ muốn tìm hiểu thêm, mà không cần phải tỏ ra lạnh lẽo.

Điều đó có nghĩa là: việc chia sẻ cảm xúc qua lại, từng chút một, có giá trị hơn rất nhiều so với một màn tuôn trào cảm xúc thiếu kiểm soát. Đó là sự khác biệt giữa một tin nhắn trả lời chậm rãi, tinh tế, cho thấy bạn bận rộn nhưng vẫn dành thời gian cho người khiến bạn hứng thú, với ba ngày im lặng hoàn toàn, như thể bạn chẳng hề quan tâm.

Rốt cuộc, chiến lược hiệu quả nhất vẫn là: cho thấy bạn là một người tuyệt vời, nhưng đồng thời cũng cho người kia cảm giác rằng họ thực sự có cơ hội để “nắm bắt” bạn. 

Tài liệu tham khảo

1. Birnbaum, G. E., & Muise, A. (2025). The interplay between sexual desire and relationship functioning. Nature Reviews Psychology, 4(3), 193–206.
2. Birnbaum, G. E., Zholtack, K., & Reis, H. T. (2020). No pain, no gain: Perceived partner mate value mediates the desire-inducing effect of being hard to get during online and face-to-face encounters. Journal of Social and Personal Relationships, 37(8-9), 2510–2528.
3. Birnbaum, G. E., Kanat-Maymon, Y., Mizrahi, M., Barniv, A., Shir, N., Govinden, J., & Reis, H. T. (2018). Are you into me? Uncertainty and sexual desire in online encounters and established relationships. Computers in Human Behavior, 85, 372-384.
4. Finkel, E. J., & Eastwick, P. W. (2009). Hard-to-get phenomenon. In H. T. Reis & S. Sprecher (Eds.), Encyclopedia of human relations (pp. 788–790). Sage.
5. Whitchurch, E. R., Wilson, T. D., & Gilbert, D. T. (2011). “He loves me, he loves me not . . .”: Uncertainty can increase romantic attraction. Psychological Science, 22(2),172–175.
6. Bowen, J. D., & Gillath, O. (2020). Who plays hard-to-get and who finds it attractive? Investigating the role of attachment style. Personality & Individual Differences, 162, 109997.
7. Siegel, K., & Meunier, É. (2019). Traditional sex and gender stereotypes in the relationships of non-disclosing behaviorally bisexual men. Archives of Sexual Behavior, 48(1), 333–345.

Nguồn: The IKEA Effect in Dating | Psychology Today