Huyền thoại về người đàn ông Alpha

Có rất nhiều quan điểm đối lập – não trái và não phải, tự nhiên và nuôi dưỡng, vân vân. Nhưng có một điều hoang đường lưu truyền bấy lâu nay, có khi còn cướp đi sinh mạng và đời sống con người, về sự khác nhau giữa các chàng trai “alpha” và “beta”.

Người ta thường nói đàn ông có hai loại.

“Alpha” là những người có địa vị ở trên đỉnh xã hội. Họ dễ dàng có được quyền lực, tiền tài, và bạn đời bằng năng lực, sự đe dọa và chi phối. Alpha thường được xem là “đàn ông đích thực”. Ngược lại ta có “Beta”: những chàng trai yếu đuối, dễ phục tùng, lệ thuộc với địa vị thấp, và chỉ có thể tìm được người yêu khi các cô gái quyết định ổn định cuộc sống và tìm một “chàng trai dễ mến”.

Sự khác nhau ấy, thường dựa trên quan sát các loài động vật có tổ chức xã hội khác (như tinh tinh và sói), đã khắc họa một bức tranh rõ nét về tính chất đàn ông. Nó không chỉ đơn giản hóa sự đa chiều của nam tính, và hoàn toàn đánh giá thấp những gì một người đàn ông có thể làm, mà nó còn có ý chỉ điều gì mới thực sự lôi cuốn phái đẹp.

Dân gian có câu, nếu bạn chỉ có cây búa, bạn sẽ chỉ nhìn thấy đinh. Khi ta bó hẹp lại chỉ hai loại đàn ông trên thế giới, chúng ta đã vô tình định hướng sai các chàng trai trẻ đến việc hành sự theo những lối định sẵn. Chúng thực chất không hề có ích trong việc tạo lập và gìn giữ một mối quan hệ lành mạnh và vui vẻ với phái nữ, hay tìm kiếm thành công ở những lĩnh vực khác trong cuộc sống. Vì vậy, việc tìm hiểu mối liên hệ giữa những hành vi “alpha” (ví dụ như chi phối) và sự lôi cuốn, tôn trọng, và địa vị.

KHOA HỌC CỦA SỰ CHI PHỐI (DOMINANCE)

Có thể coi đây là những bước nghiên cứu đầu tiên về mối quan hệ giữa sự thống trị và sự lôi cuốn. Các nhà nghiên cứu cho những người tham gia xem các tình huống bằng chữ viết hoặc video về hai người đàn ông tương tự nhau. Các tình huống thay đổi tùy thuộc vào người đàn ông ấy cư xử “chi phối” hay “không chi phối”. Ví dụ, đây là đoạn trích tình huống người đàn ông được mô tả là thống trị:

John cao 1m78, 75 kg. Anh chơi tennis được một năm và hiện đang học một lớp tennis trung cấp. Dù luyện tập không nhiều nhưng anh chơi khá giỏi, thường chiến thắng trong 60% các trận đấu. Anh ấy giao bóng rất có lực và trả bóng vô cùng mạnh mẽ. Ngoài khả năng thể chất, anh ấy còn có sức mạnh tinh thần để có thể thành công trong tennis. Anh ấy rất thích cạnh tranh, không chịu khuất phục trước bất kỳ đối thủ chơi tennis lâu năm nào. Tất cả các bước di chuyển của anh đều toát ra sự thống trị và uy lực. Anh ấy thường chi phối tâm lý đối phương, buộc họ phải chơi dưới sức và mắc lỗi.

Ngược lại, dưới đây là đoạn trích về người chơi tennis tương tự nhưng được mô tả là “không chi phối” (ba dòng đầu in nghiêng được giữ nguyên):

… Những cú giao bóng và trả bóng của anh ấy kiên định và đúng chỗ. Dù chơi rất tốt, nhưng anh ấy lại thích chơi cho vui hơn là để thắng. Anh ấy không thích tranh đua và thường để thua những đối thủ dày dặn kinh nghiệm chơi tennis. Anh ấy dễ dàng bỏ cuộc trước những đối thủ chơi bóng với đầy uy lực. Những đối thủ mạnh có thể chi phối tâm lý anh, đôi lúc khiến anh phải bỏ cuộc. Anh ấy rất thích tennis nhưng luôn tránh những tình huống mang tính cạnh tranh cao.

Qua bốn nghiên cứu, họ nhận thấy rằng tình huống chi phối được cho là lôi cuốn phái nữ hơn, mặc dù John chi phối lại ít được yêu thích và không phải là người chồng lý tưởng. Nhìn chung thì nghiên cứu này có vẻ ủng hộ ý kiến đàn ông alpha chi phối thu hút phụ nữ nhiều hơn là đàn ông beta nhu nhược.

Nhưng mọi chuyện không dừng lại tại đó.

Trong một thực nghiệm tiếp theo đó, các nhà nghiên cứu tách riêng một vài đặc điểm để xác định miêu tả nào thực sự lôi cuốn phái nữ hơn. Họ nhận thấy rằng “chi phối” được người khác giới xem là cuốn hút, nhưng “hung hăng” và “độc đoán” lại không làm tăng sức hút, dù là nam hay nữ. Có vẻ như còn nhiều thứ đáng lưu tâm hơn là chi phối và phục tùng

Có một thực nghiệm tiến hành bởi Jerry Burger và Mica Cosby. Các nhà nghiên cứu cho 118 sinh viên nữ đọc hai bản miêu tả người chơi tennis tên John như trên (một chi phối và một phục tùng), nhưng họ đã thêm một trường hợp hạn chế quan trọng khác là người tham gia chỉ đọc ba câu đầu của đoạn miêu tả (ba câu in nghiêng phía trên). Kết quả vẫn nhất quán với thực nghiệm trước đó, phái nữ cho rằng John chi phối quyến rũ hơn John phục tùng. Tuy nhiên, chàng John trong trường hợp hạn chế lại là phiên bản có mức độ quyến rũ cao nhất!

Chuyện gì đã xảy ra vậy? Tất nhiên điều này không có nghĩa là ba dòng miêu tả sơ lược về John trong trường hợp hạn chế có nét gì lôi cuốn. Thay vào đó, rất có thể là việc chỉ có những miêu tả về hành vi chi phối hay phục tùng mà không kèm theo bất kỳ thông tin nào khác khiến chàng trai ấy trở nên kém hấp dẫn hơn trong mắt người khác giới. Các nhà nghiên cứu đã kết luận: “Tóm lại, nếu chỉ dùng hai khái niệm chi phối-phục tùng thì việc xác định xu hướng lựa chọn bạn đời của phái nữ có thể sẽ bị hạn chế.”

Tiếp theo, các nhà nghiên cứu thay đổi một bản miêu tả John đi một chút. Bên “chi phối”, người tham gia đọc một miêu tả ngắn về John và được cho biết rằng trong một bài kiểm tra tính cách gần đây, năm đặc tính nổi bật nhất của anh ta là hung hăng, quyết đoán, tự tin, khắt khe, và chi phối. Đoạn miêu tả về John “không chi phối” cũng tương tự nhưng năm đặc tính là hòa đồng, trầm tính, nhạy cảm, nhút nhát và phục tùng. Những người ở trường hợp hạn chế thì chỉ đọc miêu tả và không có thông tin về đặc điểm tính cách của John.

Sau đó các nhà nghiên cứu yêu cầu các cô gái chọn ra những tính từ miêu tả John mà họ cảm thấy lý tưởng cho một người để hẹn hò hoặc bạn đời. Kết quả cho thấy chỉ 1 trên 50 sinh viên tìm kiếm một người bạn trai hay bạn đời có tính “chi phối”. Trong các đặc tính còn lại trong phiên bản chi phối, hai đặc tính được lựa chọn nhiều nhất là tự tin (72% lựa chọn để hẹn hò, 74% lựa chọn cho bạn đời lý tưởng) và quyết đoán (48% lựa chọn để hẹn hò, 36% lựa chọn cho bạn đời lý tưởng). Không một cô gái nào muốn một chàng trai khắt khe, và chỉ có 12% muốn có một nửa kia hung hăng.

Trong số các đặc tính trong phiên bản phục tùng, đặc tính được lựa chọn nhiều nhất là hòa đồng (68% chọn để hẹn hò, 64% chọn làm bạn đời) và nhạy cảm (76% chọn để hẹn hò và làm bạn đời). Không một cô gái nào muốn một chàng trai phục tùng để hẹn hò hay làm bạn đời. Những đặc tính ít được lụa chọn khác bao gồm nhút nhát (2% chọn để hẹn hò, 0% chọn làm bạn đời) và trầm tính (4% chọn để hẹn hò, 2% chọn làm bạn đời).

Số liệu trên rất có giá trị vì chúng cho thấy sự chi phối có thể có nhiều dạng. Một chàng trai chi phối có tính khắt khe, bạo lực và tự phụ không được coi là hấp dẫn đối với đa số phụ nữ, trong khi đó chàng trai chi phối có tính quyết đoán và tự tin mới thật sự quyến rũ. Các nhà nghiên cứu cho rằng, “Những người đàn ông chi phối người khác dựa trên khả năng lãnh đạo hay các khả năng vượt trội khác và những người có thể và sẵn sàng chu toàn cho gia đình được coi là người bạn đời lý tưởng hơn so với những ai thiếu các điều kiện trên.”

Kết quả trên cũng cho thấy nhạy cảm và quyết đoán không phải là hai khái niệm đối lập. Trên thực tế, các thực nghiệm sâu hơn đã chỉ ra rằng sự kết hợp giữa tử tế và quyết đoán là cặp đôi quyến rũ nhất. Qua ba thực nghiệm, Lauri Jensen-Campbell và các đồng nghiệp nhận thấy không chỉ riêng chi phối, mà sự dung hòa giữa khả năng chi phối và những hành vi vị tha mới là điều phái đẹp cho là quyến rũ thật sự. Nói cách khác, sự chi phối chỉ tăng sức hấp dẫn khi chủ thể là một người vốn đã hòa nhã và có lòng vị tha.

Tương tự, Jeffrey Snyder và các đồng nghiệp cho biết chi phối chỉ hấp dẫn phái nữ (áp dụng cho cả mối quan hệ ngắn và dài hạn) trong bối cảnh có sự cạnh tranh giữa nam và nam. Cụ thể, phụ nữ không có thiện cảm với những người đàn ông sử dụng sự chi phối hung hãn (vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực) khi cạnh tranh trong những tình huống đời thường. Điều này có nghĩa phái nữ tìm kiếm dấu hiệu cho thấy người đàn ông tỏ ra mạnh mẽ trước mặt mình, đồng thời sự chi phối từ người đàn ông ấy nên được đặt lên đối thủ thay vì bạn bè hay đồng minh. Lấy ví dụ trong thực tế, chàng trai trung học mà bất kỳ bạn nữ nào trong trường cũng “chết đứ” là người có thể chi phối cầu thủ của trường khác trong một trận đấu bóng đá vào tối thứ sáu, nhưng lại dễ mến và thân thiện với các bạn cùng lớp vào ngày đi học.

Phân biệt những sắc thái khác nhau của chi phối, và cách chúng liên hệ với sự tử tế, không chỉ quan trọng trong việc hiểu được sự quyến rũ lẫn nhau giữa người với người. Điều đó còn có ý nghĩa sâu sắc trong quá trình tiến hóa địa vị xã hội.

“NHƯNG MÀ KHOAN ĐÃ…KHÔNG PHẢI PHỤ NỮ THÍCH TRAI HƯ SAO? TÔI THẤY HOÀI MÀ!”

Dù các thực nghiệm cho thấy đa số phụ nữ thích có mối quan hệ ngắn và dài hạn với những người đàn ông tốt tính, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, khi được lựa chọn, một số phụ nữ vẫn sẽ chọn anh chàng chi phối xấu tính thay vì anh chàng tử tế tốt bụng. Các cô gái có “cuộc sống nhanh” (nghĩa là họ lớn lên trong môi trường kém an toàn và ổn định mà không có sự bảo hộ của gia đình), ít gắn bó, và có thù địch, phân biệt giới tính với những người phái nữ khác thường lựa chọn mối quan hệ ngắn hạn và quan hệ tình dục không tình yêu (Olderbak & Figueredo, 2010; Bohner et al, 2010; Kirkpatrick & Davis 1994). Những cô gái kiểu này thường nhắm đến những chàng trai “alpha” chi phối và hung hãn điển hình thay vì các chàng trai hòa đồng, tử tế (Hall & Canterberry, 2011).

Dù bạn có thể mê hoặc được một vài cô gái bằng cách tỏ ra “alpha”, dựa trên kiểu phụ nữ chịu tác động của cách thức quyến rũ này, kết quả mà bạn đạt có khi còn tệ hơn bạn tưởng tượng. Cũng vì lý do này mà các chàng trai theo chủ nghĩa alpha thường là nạn nhân cho chính thiên hướng lựa chọn đối tượng dựa trên nhận thức của họ về phụ nữ: vì những người phụ nữ bị quyến rũ bởi cách thức alpha ấy thiếu ổn định và khá xuề xòa, các chàng trai sẽ có suy nghĩ rằng tất cả phụ nữ đều “rẻ tiền” và “điên rồ” như vậy.

Mặt khác, khi những người đàn ông này dùng các thủ thuật tán tỉnh chi phối lên các cô gái ổn định hơn, thái độ thù địch và ái kỷ của họ sẽ là một điểm trừ lớn, khiến cho các cô gái từ chối họ. Sự từ chối này chỉ khiến các “nghệ nhân tán tỉnh” nửa mùa này càng có thành kiến với phái nữ, và cho rằng vấn đề nằm ở việc họ vẫn còn tỏ ra là một “chàng trai tử tế”. Từ đó họ sẽ tăng tính alpha của mình lên hơn nữa, điều này càng khiến các cô gái tránh xa. Và vòng lặp cứ thế tiếp tục.

CHI PHỐI ĐỐI LẬP VỚI THANH THẾ (DOMINANCE VS. PRESTIGE)

Trong giống loài của chúng ta, địa vị xã hội, cùng với lợi ích trong tình cảm kèm theo, có thể đạt được nhờ lòng trắc ẩn và sự hợp tác không thua gì (nếu không muốn nói là hơn cả) sự hung hãn và hăm dọa. Các học giả dân tộc học, phong tục học, xã hội học và ngôn ngữ xã hội học tin rằng có ít nhất hai con đường đến địa vị xã hội – chi phối và thanh thế – hình thành trong lịch sử tiến hóa ở các thời điểm khác nhau phục vụ cho các mục đích khác nhau.

Con đường chi phối được trải bằng sự hăm dọa, áp bức và có được dựa trên sự tự mãn (hubristic pride). Tự phụ có mối liên hệ với sự kiêu căng, tự phụ, các hành vi phản xã hội, các mối quan hệ không ổn định, thiếu cẩn thận và độ bất mãn cao, hay lo lắng, ái kỷ, và sức khỏe thần kinh kém. Tự mãn, cũng với tự phụ và kiêu ngạo, làm nền móng cho sự chi phối bằng cách thúc đẩy các hành vi như hung hăng, thù địch và thao túng.

Ngược lại, thanh thế được trải bằng những luồng cảm xúc thành quả, tự tin, thành công, và có được dựa trên sự tự hào (authentic pride). Tự hào có mối liên hệ với các hành vi xã hội và hướng về thành quả, hòa nhã, cẩn thận, các mối quan hệ giữa người với người tốt đẹp, và sức khỏe thần kinh tốt. Hơn hết, tự hào còn có liên hệ với lòng tự trọng (tôn trọng giá trị bản thân mà không cho rằng mình hơn người khác). Tự hào, cùng với cảm giác tự tin và cảm giác thành tựu kèm theo, làm nền móng cho các hành vi liên quan đến việc xây dựng thanh thế. Những người tự tin, hòa nhã, chăm chỉ, năng động, tử tế, thấu cảm, không giáo điều và có lòng tự trọng cao có khả năng truyền cảm hứng cho người khác và khiến người khác phải noi theo mình.

Hai con đường dẫn đến địa vị xã hội của đàn ông trên cũng hiện diện trong tộc Tsimané (một xã hội người Amazon nhỏ). Trong xã hội này, chi phối (được định bởi người cùng địa vị) liên hệ với kích cỡ ngoại hình, còn thanh thế liên hệ với khả năng săn bắt, tính hào phóng, và số lượng đồng minh.

Điều thú vị là dù những người theo chủ nghĩa chi phối thường lấy loài tinh tinh ra làm bằng chứng cho việc chỉ có con đường chi phối dẫn đến địa vị xã hội của người đàn ông, nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng ngay cả với loài linh trưởng, con đực có thể đạt địa vị alpha không chỉ bằng kích cỡ và sức lực mà còn có thể qua thái độ hòa nhã và cả việc chải lông cho những con khác.

SỰ MỀM DẺO VÀ KHẢ NĂNG THÍCH NGHI: ƯU ĐIỂM CỦA THANH THẾ

Với những mô tả trên thì có thể nhận định chi phối là “xấu” còn thanh thế là “tốt”, nhưng như vậy là quá đơn giản. Điều hay bị bỏ qua trong những cuộc thảo luận về “alpha” và “beta” là địa vị chúng ta đang nói tới tùy thuộc vào từng hoàn cảnh khác nhau. Một CEO của công ty trong nhóm Fortune 500 có địa vị cao trong xã hội chung ta đang sống, nhưng nếu anh ta bị ném vào một cộng đồng chung như nhà tù Sing Sing, anh ta sẽ ở dưới đáy trong hệ thống tôn ti trật tự ấy. Bạn có thể là alpha trong nhóm này, và là beta trong một nhóm khác.

Trong một môi trường khắc nghiệt, nguy hiểm, người đàn ông chi phối là người có giá trị vì anh ta có thể có những gì mình muốn, và cung cấp nguồn lực cho những ai quy thuận mình. Anh ta không cần những kỹ năng nào khác ngoài sức mạnh và sự hăm dọa. Nhưng ngoài phạm vi xã hội man rợ (ví dụ: đa phần lịch sử loài người), người thanh thế mới là kẻ đứng đầu. Họ là người đạt được nhiều thành công nhất trong hầu hết các tình huống.

Trong một chuỗi thực nghiệm được tiến hành trên các vận động viên đại học, các cá nhân chi phối có mức đọ tự trọng, khoan dung, nhã thấp và mức độ ái kỷ, hung hăng, khó chịu, thẳng tính cao. Những cá nhân chi phối trong mắt người khác là một người có tinh thần thể thao và khả năng lãnh đạo tốt, nhưng lại thiếu vị tha, hợp tác, chu đáo, đạo đức, và nhân phẩm.

Ngược lại, những cá nhân thanh thế có mức độ hung hăng, bất ổn tâm lý thấp, và có lòng tự trọng, khoan dung, hòa nhã, ngay cả là GPA cũng cao hơn. Ngoài ra, những người theo chủ nghĩa thanh thế rất hiếm khi dẫn đến chứng ái kỷ tự phát. Cũng như cá nhân chi phối, cá nhân thanh thế cũng được xem là một người có tính thể thao và lãnh đạo, nhưng họ còn là một người có tri thức, kỹ năng xã hội, vị tha, hợp tác, chu đáo, đạo đức và nhân phẩm tốt hơn.

Những kết quả này cho thấy chi phối và thanh thế đại diện cho hai cách khác nhau để đạt được và duy trì địa vị. Nhưng cũng cần phải nhấn mạnh lại: những thước đo như sức lực, khả năng lãnh đạo, lòng tốt và nhân phẩm có thể hiện diện trên cùng một người; hai khái niệm đối lập “alpha” và “beta” thật sự đã tạo nên một định kiến làm lu mờ đi khả năng của một người đàn ông. Chi phối có thể mang lại lợi ích trong một số ít trường hợp, nhưng thanh thế lại có giá trị hơn rất nhiều ở gần như mọi hoàn cảnh. Nhờ vào sự tự hào, các cá nhân thanh thế thường được kính trọng, yêu mến, từ đó dẫn đến thành công. Bạn sẽ chọn ai vào nhóm của mình – Kevin Durant hay Dennis Rodman?

Sau đây là một cách khác để nhìn nhận sự khác biệt giữa hai con đường đến địa vị: Chi phối là chiến lược ngắn hạn đến thành công, còn thanh thế lại là chiến lược dài hạn. Chi phối là thứ giúp bạn chinh phục, nhưng nó thiếu khả năng cai quản thứ bạn đạt được. Với loài tinh tinh, khi một con đực đấu tranh giành vị trí đầu đàn, và trở thành alpha, niềm vui chiến thắng của nó rất ngắn ngửi; một con đực chi phối khác sẽ sớm xuất hiện để thách thức nó và soán ngôi nó khỏi vai trò thủ lĩnh. Ở mức độ văn hóa, những tộc người như Mông Cổ hay Viking xâm lược các vùng lãnh thổ khác và trở thành alpha ở thời của họ, nhưng lại không thể tiếp tục thích nghi, và dần suy vong. Những người đàn ông thanh thế – như Những người cha lập quốc (Founding Fathers) – đã có thể khai sinh một đế chế trường tồn đến ngày nay.

KẾT LUẬN

Điều phái đẹp tìm kiếm không phải là người đàn ông alpha hay beta.

Nhìn chung, nghiên cứu cho thấy hình mẫu người đàn ông lý tưởng (để hẹn hò và chung sống) là một người quyết đoán, tự tin, hòa đồng, và nhạy cảm, mà không hung hăng, khắt khe, chi phối, trầm tính, nhút nhát hay lệ thuộc. Nói cách khác, là một người đàn ông có thanh thế, chứ không phải là một kẻ chi phối.

Trên thực tế, một người đàn ông thanh thế có tính quyết đoán lẫn tử tế được coi là quyến rũ nhất trongmắt phái đẹp, dù là để hẹn hò hay là tiến xa hơn. Nghiên cứu này có thể đảm bảo một điều: một đứa bé tốt tính, nhiệt tình được bồi dưỡng những kỹ năng văn hóa có giá trị vẫn có thể trở nên hết sức quyến rũ.

Ngoài ra, trở thành một người đàn ông thanh thế không chỉ là con đường chắn chắn nhất dẫn đến thành công với phụ nữ, mà còn với những thành tựu khác trong cuộc sống.

Vì vậy, tôi nghĩ rằng những đàn ông khó tiếp cận phụ nữ có thể lựa chọn một con đường hiệu quả và an toàn hơn bằng cách tránh xa những đặc điểm điển hình của một “alpha” chi phối, thay vào đó là vun đắp những phẩm chất của một người đàn ông thanh thế. Điều này có nghĩa là nâng cao những kỹ năng mang lại giá trị cho xã hội, và giữ cho mình một bản sắc kiên định, nhất quán. Con đường này không chỉ khiến bản trở nên thu hút hơn đối với phụ nữ, mà còn tạo cho bạn một cuộc sống thỏa mãn. Đối với tôi, việc khoác lên mình tấm áo “alpha” cũng giống như xây một ngôi nhà bằng các lá bài. Không có một nền móng vững chắc nào chống đỡ cho giá trị của bạn.

Đã đến lúc chúng ta tô điểm lên bức tranh trắng đen giữa alpha và beta, đồng thời quan tâm nhiều hơn đến những quan niệm đa chiều về sự nam tính. Người đàn ông quyến rũ nhất thật ra là một người dung hòa được nhiều tố chất, bao gồm quyết đoán, tốt bụng, có học thức, và thấu hiểu các giá trị trong cuộc sống. Người đàn ông alpha đích thực là một người toàn diện hơn, sâu sắc hơn, và phong phú hơn.

Hồng Phương dịch

Tác giả: Scott Barry Kaufman

Nguồn: Artofmanliness