Khi cha mẹ bị tổn thương tâm lý bởi chính những đứa con của mình

Những bậc cha mẹ tận tâm, dù là xuất sắc hay đủ đầy, đều luôn nỗ lực nuôi dưỡng và bảo vệ con cái bằng tất cả tình yêu thương và trách nhiệm. Nhưng đôi khi, dù đã cố gắng hết mình, họ vẫn không thể tránh khỏi việc bị tổn thương bởi chính những đứa con của mình. Có những đứa trẻ mang trong mình những hành vi rối loạn đến mức khiến cha mẹ suy sụp, thậm chí mất đi khả năng làm cha mẹ. Khi điều này xảy ra, việc điều trị chuyên sâu, dựa trên hiểu biết về sang chấn tâm lý, là điều cần thiết để giúp cha mẹ hồi phục và tiếp tục vai trò nuôi dạy con cái.

Source: Image by Mohamed Hassan from Pixabay

Khi đứa trẻ khiến cha mẹ bị sang chấn tâm lý

Trẻ mắc các rối loạn tâm thần từ mức độ trung bình đến nặng đôi khi có những hành vi gây tổn thương sâu sắc cho cha mẹ — thường là bằng cách tấn công cha mẹ hoặc tự hủy hoại bản thân.

Một số hành vi tấn công trực tiếp cha mẹ gồm có:

• Hành hung thể chất: như đánh cha mẹ bằng tay hoặc dùng vật dụng.
• Phá hoại tài sản: từ việc đập vỡ những vật quý giá với cha mẹ, đốt nhà, cho đến việc làm hại hoặc thả vật nuôi đi.
• Hủy hoại danh tiếng: vu khống cha mẹ với cảnh sát, đăng thông tin sai lệch lên mạng hoặc gửi những điều tiêu cực đến nơi cha mẹ làm việc.
• Tấn công bằng lời nói: như la hét không ngừng, mắng nhiếc, hoặc thức trắng đêm để trút giận lên cha mẹ.

Một số hành vi tự hại gây sang chấn cho cha mẹ gồm có:

• Tự tử hoặc dọa tự tử.
• Tự làm tổn thương bản thân: cắt tay, đốt da, nhịn ăn, hoặc lao vào các hành vi nguy hiểm như quan hệ tình dục bừa bãi hay lạm dụng chất kích thích.
• Tự phá hoại cuộc sống mình: bỏ học, nghỉ việc, hoặc tự hủy hoại các mối quan hệ.

Những đứa trẻ này thường đe dọa cha mẹ rằng nếu bị đưa đi cấp cứu hoặc gặp bác sĩ tâm lý, chúng sẽ tự tử. Lời đe dọa ấy khiến cha mẹ kinh hãi, tê liệt, cảm thấy không còn lựa chọn nào khác và mất khả năng can thiệp đúng lúc.

Khi các hành vi đó xảy ra thường xuyên, cha mẹ không chỉ bị kiệt quệ mà còn thực sự rơi vào trạng thái sang chấn. Nhiều đứa trẻ còn đổ lỗi cho cha mẹ, khiến họ cảm thấy chính mình là nguyên nhân khiến con trở nên như vậy. Sự sợ hãi bị “kích hoạt” cơn giận dữ hay hành vi phá hoại của con khiến cha mẹ dần trở nên bất lực, không còn dám đặt ra giới hạn hay nguyên tắc gì.

Khi con trẻ làm chủ gia đình

Việc liên tục bị đổ lỗi khiến cha mẹ mang mặc cảm tội lỗi và dễ dàng chiều theo mọi yêu cầu của con. Dần dà, trật tự trong gia đình bị đảo lộn — cha mẹ mất quyền, còn con trẻ thì nắm quyền kiểm soát. Cả nhà sống trong trạng thái nơm nớp lo âu, như thể đang “đi trên vỏ trứng”.

Hậu quả thường thấy là mâu thuẫn hôn nhân, nhiều khi dẫn đến ly hôn, cùng với các rối loạn tâm lý như lo âu nghiêm trọng, trầm cảm, và các triệu chứng cơ thể hóa (như đau đầu, mất ngủ...).

Tình trạng này hiếm khi tự cải thiện nếu không có can thiệp kịp thời. Nếu kéo dài đến khi đứa trẻ trưởng thành, mọi thứ sẽ càng trở nên cố định và khó thay đổi.

Hành trình hồi phục cho cha mẹ

Để chữa lành, điều đầu tiên và quan trọng nhất là phải chấm dứt hành vi gây sang chấn. Tốt nhất là làm điều này khi đứa trẻ vẫn còn sống cùng gia đình, nhưng đây là điều không dễ. Một hướng đi là có một chuyên gia hỗ trợ tâm lý sống tạm thời cùng gia đình, đóng vai trò như huấn luyện viên dạy cha mẹ cách ứng phó hiệu quả. Tuy nhiên, dịch vụ này rất khó tìm và chi phí cao.

Lựa chọn khác là tạm thời tách cha mẹ khỏi con cái, giúp cha mẹ có thời gian hồi phục để tiếp tục vai trò nuôi dạy. Nếu có người thân hoặc bạn bè đáng tin cậy, đủ kỹ năng, họ có thể giúp trông nom đứa trẻ. Trong trường hợp cần thiết, trẻ có thể được gửi đến các chương trình điều trị như “liệu pháp hoang dã” hoặc các trung tâm điều trị tạm thời.

Việc chứng kiến đứa con của mình làm hại bản thân hoặc làm tổn thương cha mẹ về cả thể chất lẫn tinh thần là một cú sốc lớn. Những tổn thương này có thể đến từ cảm giác mất con, bị phản bội, hoặc chứng kiến con chìm trong khổ đau. Việc chữa lành có thể mất rất nhiều thời gian, đôi khi là cả đời. Nhưng điều cần ưu tiên trước hết là khôi phục lại khả năng làm cha mẹ — tức là giúp cha mẹ lấy lại sức mạnh để đối diện với những hành vi nguy hiểm từ con.

Làm cha mẹ trong tình huống này cần có kỹ năng đặc biệt. Thay vì lặng lẽ chịu đựng hay né tránh, cha mẹ cần học cách vô hiệu hóa các hành vi tiêu cực của con.

Có nhiều biện pháp giúp ngăn chặn hành vi phá hoại. Ví dụ: đưa trẻ đến gặp bác sĩ tâm thần trước khi tình trạng xấu đi, cất giữ vật dụng sắc nhọn hoặc dễ gây nguy hiểm, và học các kỹ thuật giảm leo thang xung đột. Cha mẹ cũng có thể học cách đưa ra hậu quả rõ ràng trước khi con định hành động tiêu cực.

Để có thể làm tốt vai trò của mình, cha mẹ cần lấy lại niềm tin vào khả năng phản ứng đúng đắn với con. Những hành vi như đánh cha mẹ hoặc đe dọa tự tử không phải là một phần trong sự phát triển bình thường của trẻ — chúng là tình trạng khẩn cấp và cần sự can thiệp chuyên môn. Hãy gọi 911 hoặc liên hệ với các dịch vụ khẩn cấp tại địa phương khi cần thiết.

Những đứa trẻ khỏe mạnh sẽ không khiến cha mẹ bị tổn thương nghiêm trọng. Nếu con bạn thường xuyên có những hành vi hủy hoại và khiến bạn không thể tiếp tục làm cha mẹ đúng nghĩa, thì đã đến lúc bạn phải đối mặt với sự thật: cả bạn và con đều cần được giúp đỡ. Càng kéo dài vì sợ hãi, tình hình sẽ càng tồi tệ. Nhưng tin vui là: sự giúp đỡ thực sự tồn tại. Và bạn xứng đáng được hồi phục.

Nguồn: When Parents Are Traumatized by Their Children | Psychology Today