Khoa học thần kinh về các hóa chất hạnh phúc và đau đớn

Tác giả: Tiến sĩ Loretta Breuning  

Bộ não chúng ta tạo ra vô số đau đớn bởi vì 

• Nó nhầm lẫn nỗi đau xã hội với nỗi đau thể xác
• Nó xem sự thất vọng = đau đớn
• Nó trộn lẫn nỗi đau đớn do dự đoán với nỗi đau đớn thật

Bạn có thể thoát khỏi cái vòng này khi bạn hiểu cách thức hoạt động của bộ não.

Bạn có thể bật/mở các hóa chất hạnh phúc của não bộ bằng những cách thức mới mẻ và bền vững.

Bạn có thể tạo nên những con đường mòn thần kinh mới để dẫn luồng điện trong bộ não của bạn chảy đến một chỗ mới   

Bài này sẽ trình bày cho bạn biết: 

• Điều gì bật/mở hóa chất đau đớn (cortisol)
• Điều gì bật/mở hóa chất hạnh phúc (dopamine, serotonin, oxytocin, endorphin)
• Làm thế nào để tạo nên những con đường mòn thần kinh mới để có được nhiều hóa chất hạnh phúc hơn và tránh những hóa chất đau đớn

Sau đó bạn sẽ chọn một mô thức hành vi hoặc suy nghĩ mới để kích thích hóa chất mà bạn mong muốn. Bạn sẽ lặp lại điều này hằng ngày trong 45 ngày (liên tục) không được quên, không được tranh cãi.

Việc này không dễ, nhưng đến Ngày thứ 46, bạn sẽ phấn khích tới nỗi muốn bắt đầu kế hoạch tiếp theo để cấu trúc lại bộ não.  

Đau đớn = Cortisol

Cortisol được tìm thấy ở mọi loài động vật có vú, bò sát, chim, cá và động vật thân mềm.

Cortisol được kích hoạt bởi nỗi đau thể xác (và đoán trước về nỗi đau).

Các tế bào thần kinh kết nối khi cortisol tuôn ra.

Điều này tạo ra kết nối thần kinh khiến chúng ta bật nó lên nhanh hơn trong những tình huống tương tự 

Đoán trước về nỗi đau có lợi cho sự sinh tồn.

Con khỉ này chạy trốn khỏi sư tử bằng cách trèo lên cây. Bây giờ bộ não của khỉ rất giỏi trong chuyện tìm kiếm cây.

Từ góc nhìn của bộ não động vật có vú của bạn, bất cứ thứ gì dập tắt cortisol của bạn tức là đã cứu mạng bạn.

Những bộ não có nhiều tế bào thần kinh hơn có thể kết nối thần kinh nhiều tín hiệu nguy hiểm, và nhiều cách để thoát khỏi nguy hiểm.

Loài người chúng ta ngăn ngừa hiểm nguy bằng cách dự đoán về nó và ra tay hành động.

Nhưng cuối cùng thì chúng ta có thể sinh ra rất nhiều cortisol.

Cortisol hoạt động bằng cách khiến bạn cảm thấy tồi tệ, buộc bạn phải làm mọi thứ để khiến nó ngưng lại.

Chú ngựa vằn này muốn gặm cỏ, nhưng đánh hơi thấy có sư tử kích hoạt nhiều cortisol hơn là đói bụng.

Nó truy tìm bằng chứng về hiểm nguy để cố hết sức xoa dịu cảm giác tiêu cực và quay lại gặm cỏ.

Cortisol là hệ thống phát cảnh báo khẩn cấp của tự nhiên.

Cortisol khiến bạn cảm thấy tệ khi bạn đánh hơi được điều gì đó từng làm tổn thương bạn trước đây.

Nó cảnh báo cho bộ não của bạn truy quét những hiểm nguy tiềm ẩn.

Một bộ não lớn rất giỏi trong việc tìm ra mối đe dọa khi nó chú ý.

Khi không có mối đe dọa trực tiếp, bạn có thể truy quét những mối đe dọa tinh tế, xa xăm phù hợp với con đường mòn thần kinh mà bạn đương có.

Dòng điện trong bộ não bạn tuôn chảy tựa như thác nước. Nó tìm những con đường ít bị ngăn trở nhất.

Cuối cùng bạn có thể liên tục có cảm giác bị đe dọa.

Khiến vấn đề tồi tệ hơn, chúng ta-những động vật có vú-cảm nhận nỗi đau xã hội giống như nỗi đau thể xác.

Nỗi đau xã hội là cortisol trào dâng khi bạn nhìn thấy một mối đe dọa tiềm tàng đến các nhu cầu xã hội của bạn.

Trong tình trạng tự nhiên, nỗi đau xã hội = nỗi đau thể xác

vì bị tách khỏi bầy đàn là một mối đe dọa trực tiếp đến tính mạng.

Gen của bạn sẽ bị gạch bỏ nếu bạn không thỏa mãn được các nhu cầu xã hội.

Chọn lọc tự nhiên tạo nên một bộ não khiến cho sự thất vọng về mặt xã hội khiến ta có cảm giác nguy cấp.

Bất kì nỗi đau xã hội nào trong quá khứ của bạn đã kết nối các tế bào thần kinh tuôn chảy thành cortisol trong bạn ngày nay.

Khiến vấn đề phức tạp hơn, các hóa chất hạnh phúc của não bộ che giấu cho cortisol, nhưng chỉ trong chốc lát.

Các hóa chất hạnh phúc đánh lạc hướng, khiến bạn không còn chú ý tới cortisol.

Nhưng sự phun trào tự nhiên của các hóa chất hạnh phúc thì ngắn ngủi và chúng sẽ sớm bị chuyển hóa.

Khi một hóa chất hạnh phúc ngừng tiết ra, bạn có thể nhầm lẫn điều đó với nỗi đau.

Đây là lý do tại sao chúng ta cứ liên tục tìm cách kích thích những hóa chất hạnh phúc của ta.

Nhưng nhiều cách kích thích chúng để lại hậu quả tiêu cực.

Kết cuộc là bạn có thể sinh ra nhiều cortisol hơn.

Khiến tình hình bi thảm hơn, sự thất vọng cũng kích hoạt cortisol.

Ta dễ dàng nhận thấy lý do tại sao từ góc nhìn của một chú sư tử.

Chú sư tử này sẽ nhịn đói tới chết nếu nó cứ liên tục đuổi theo con ngựa vằn đã trốn thoát.

Cortisol dâng lên khi những kỳ vọng của bạn không được thỏa mãn, điều đó khiến bạn dừng đầu tư năng lượng vào một phi vụ thất bại.

Đây là hệ thống hoạt động của tự nhiên

Các hóa chất hạnh phúc thúc đẩy bạn tiếp cận phần thưởng và các hóa chất không hạnh phúc cảnh báo bạn né tránh hiểm nguy.

Hệ thống hoạt động của tự nhiên thúc đẩy tổ tiên chúng ta làm bất cứ điều gì cần thiết để tồn tại trong những điều kiện khắc nghiệt nhất.

Nhưng kết cuộc là chúng ta mang theo một số đường mòn thần kinh mà lẽ ra ta có thể sống mà không cần đến chúng.

Là một động vật có vú chẳng dễ chút nào.

Nhưng bạn có thể tạo nên những con đường mòn thần kinh mới để bật/mở các hóa chất hạnh phúc của bạn theo những cách thức mới.

Bạn có thể cảm thấy hạnh phúc khi bạn làm những việc tốt cho bạn.

Bạn có thể cho dòng điện của bạn một nơi chốn mới để chảy đến.

Xem xét kỹ điều gì bật các hóa chất hạnh phúc lên

Những cảm xúc tích cực là những hóa chất não bộ mà chúng ta được thừa hưởng từ tổ tiên động vật có vú của ta.

Sẽ rất tuyệt nếu chúng liên tục tuôn trào, nhưng chúng có mặt để thực hiện một nhiệm vụ.

Bộ não thưởng cho bạn một cảm xúc tích cực khi bạn làm việc gì đó có lợi cho sự sinh tồn của bản thân.

Nhưng bộ não của chúng ta định nghĩa sự sinh tồn theo những cách kỳ quặc.

Nó quan tâm đến sự sinh tồn của các gen của bạn. (ngay cả khi đặt cơ thể bạn vào tình trạng nguy hiểm để thúc đẩy “sự sinh sản thành công”.)

Nó dựa vào những con đường mòn thần kinh được tạo nên từ thời trẻ (mặc dù những trải nghiệm đầu đời hiếm khi nào là một chỉ dẫn sinh tồn đáng tin cậy)

Đây là lý do tại sao các hóa chất hạnh phúc lại tuôn ra khó mà hiểu được.

Bộ não của bạn bật/mở một hóa chất hạnh phúc khi nó nhìn thấy một cách để thỏa mãn một nhu cầu.

Nhưng sự tuôn trào hóa chất hạnh phúc sẽ chóng kết thúc và bạn phải làm nhiều hơn/cố gắng hơn để nhận được nhiều hóa chất hạnh phúc hơn.

Điều này làm cho tất cả mọi người cảm thấy thất vọng đối với cuộc sống.

Bộ não của chúng ta được tiến hóa để tìm kiếm các hóa chất hạnh phúc bởi vì trong tình trạng tự nhiên, những gì cảm thấy tốt là tốt cho bạn.

Hãy xem tại sao chúng ta tuôn ra trong tự nhiên, và tại sao chúng rủ xuống sau khi chúng tuôn ra

Dopamine là cảm xúc tuyệt vời khi một phần thưởng đang đến gần bạn.

Dopamine giải phóng năng lượng cho cuộc rượt đuổi.

Dopamine giảm xuống khi bạn lấy được phần thưởng, cho đến khi bạn để mắt đến một phần thưởng khác.

Oxytocin thường được gọi là “hóa chất tình yêu”

Oxytocin được kích thích bằng việc đụng chạm và tin tưởng

Oxytocin giảm xuống khi bạn bị tách khỏi bầy đàn, điều đó làm cho bạn có cảm giác mình đang bị đe dọa đến tính mạng.

Serotonin là khoái lạc của địa vị thống trị.

Serotonin không phải là cảm giác gây hấn, mà là một cảm giác bình thản rằng “Tao sẽ lấy quả chuối đó”.

Serotonin sớm bị tái hấp thụ, cho nên chúng ta luôn phải tìm cách để kích thích nhiều Serotonin hơn.

Endorphin che giấu cơn đau thể xác để bạn có thể làm tất cả những gì cần thiết cho sự sinh tồn.

Endorphin được kích hoạt bởi cơn đau. Bạn cũng nhận được một chút Endorphin khi tập thể dục gắng sức.

Endorphin giảm xuống sau khi nó được tiết ra bởi vì đau đớn là thông tin sinh tồn khẩn cấp.

Dopamine thưởng cho bạn vì nỗ lực hướng đến những nhu cầu của bạn.

Oxytocin thưởng cho bạn vì tìm thấy sự an toàn của hỗ trợ xã hội.

Serotonin thưởng cho bạn vì nhận được sự tôn trọng từ người khác.  

Endorphin thưởng cho bạn vì hành động xoa dịu cơn đau.

Hãy xem cách bộ não của bạn tạo nên những con đường mòn thần kinh điều khiển các hóa chất hạnh phúc ra sao

Bạn được sinh ra với hàng tỷ tế bào thần kinh nhưng giữa chúng có rất ít các kết nối.

Các kết nối được tạo nên mỗi lần mà một điều gì đó có cảm giác tốt hoặc xấu.

Các con đường mòn thần kinh của bạn được tạo nên từ trải nghiệm sống.

Mỗi dopamine tuôn ra kết nối các nơ-ron thần kinh bật/mở cảm giác tích cực trong những tình huống tương tự.

Mỗi serotonin hay oxytocin tuôn ra tạo ra kết nối thần kinh khiến bạn tìm kiếm nhiều cảm giác tích cực hơn theo những cách tương tự 

Dòng điện của bạn tuôn chảy dễ dàng ở nơi nó từng tuôn chảy trước đó

Bạn được 'kết nối thần kinh' do sự ngẫu nhiên của những trải nghiệm trong quá khứ của bạn

Loài bò sát được sinh ra với những hành vi theo bản năng với những kinh nghiệm của tổ tiên chúng. Chúng rời khỏi tổ ngay từ lúc mới sinh ra vì chúng đã có được các kỹ năng sinh tồn.

Còn bộ não của động vật có vú thì được “chăng dây thần kinh’ từ kinh nghiệm sống.

Bộ não của một loài sinh vật càng lớn thì từ lúc mới sinh ra nó càng bất lực và càng phải dựa vào những con đường mòn thần kinh được tạo nên từ kinh nghiệm sống.

Trải nghiệm bao gồm các tế bào thần kinh phản chiếu được bật lên khi chúng ta nhìn thấy người khác nhận được phần thưởng hay chịu đau đớn.

Những tế bào thần kinh phản chiếu khiến một con khỉ nhỏ làm mọi việc cần thiết để đáp ứng nhu cầu sinh tồn của nó.

Nó phải thuần thục kỹ năng để có ăn.

Các tế bào thần kinh phản chiếu có thể “chăng dây” để mô phỏng cơn đau mà bạn quan sát ngay cả khi bạn không đối mặt với cơn đau thật sự nào.

Mỗi loài động vật có vú được kết nối thần kinh để tìm kiếm các hóa chất hạnh phúc theo những cách thức từng có hiệu quả trước đây.

Tạo nên những con đường mòn thần kinh mới sau này không phải chuyện dễ dàng vì những con đường mòn cũ mang lại cảm giác bình thường và tự nhiên đối với bạn.

Dòng điện trôi chảy một cách dễ dàng theo những con đường mòn thần kinh cũ vì chúng được dọn đường bởi một chất gọi là myelin.

Quá trình myelin hóa đạt đỉnh điểm trước 8 tuổi, và lặp lại một lần nữa ở tuổi dậy thì.

Đây là lý do tại sao những thói quen, mô thức cũ có thể lặp lại mặc cho những ý định tốt đẹp nhất của chúng ta.

Bạn có thể phát quang một con đường mới thông qua khu rừng các tế bào thần kinh của bạn.

Nhưng bạn phải nỗ lực rất nhiều để kích hoạt một con đường mòn thần kinh mới.

Và sau tất cả, con đường mới của bạn sẽ biến mất trong khu rừng trừ phi bạn phát quang nó hằng ngày.

Con đường mới ấy có thể có cảm giác sai sai ngay cả khi bạn biết là nó đúng.

Nhưng bạn sẽ có cảm giác bình thường, tự nhiên trong 45 ngày nếu bạn lặp đi lặp lại thói quen mới của mình mà không được quên, phải thực hiện.

Con đường cũ của bạn vẫn còn đó, nhưng dòng điện sẽ có một nơi chốn mới để tuôn chảy theo.

Bạn có thể “kết nối” những hành vi giúp bật lên các hóa chất hạnh phúc của bạn theo cách mới.

Ví dụ, bạn có thể kích hoạt niềm vui của dopamine bằng cách thực hiện các biện pháp hướng đến một mục tiêu. Các kết quả có thể không dự đoán trước được nhưng bạn luôn luôn có thể điều chỉnh kỳ vọng của mình và thực hiện biện pháp khác.

Bạn có thể kích hoạt niềm vui của oxytocin bằng những hành động tin tưởng nhỏ.

Tin người mọi lúc mọi nơi thì không hề an toàn. Chúng ta được thiết kế để đưa ra những quyết định thận trọng khi nào thì nên tin tưởng.

Bạn có thể kích hoạt niềm vui của serotonin bằng cách tìm thấy điều tốt đẹp trong những thứ mà bạn sở hữu. Bạn có thể cảm thấy mình quan trọng mà không cần phải hạ thấp người khác hay đợi họ nâng bạn lên.

Bạn có thể tận hưởng endorphin thông qua tiếng cười và tập thể dục.

Chúng ta KHÔNG được thiết kế để tự gây đau đớn cho bản thân. Những liều endorphin nhỏ là đủ cho ta rồi.

------------------

Các bạn có thể tìm hiểu thêm về các hóa chất hạnh phúc trong cuốn sách của tiến sỹ Loretta Breuning trong cuốn sách Habits of a Happy Brain: Retrain Your Brain to Boost Your Serotonin, Dopamine, Oxytocin, & Endorphin Levels