Kích thích não bằng điện có thể thay đổi cách chúng ta suy nghĩ

Bạn đã bao giờ muốn có một kỳ nghỉ mát trong đầu mình chưa? Bạn có thể dễ dàng làm điều đó bằng cách uống rượu hoặc những ảo giác, nhưng đó không phải là kiểu nghỉ mát mà tôi đang nói đến. Điều gì sẽ xảy ra nếu bạn có thể có được một kỳ nghỉ mát vô cùng đặc biệt chỉ đến từ một thứ khiến bạn cảm thấy khổ sở để là chính mình: cuộc độc thoại nội tâm cứ cười nhạo và khăng khăng cho rằng bạn không đủ tài năng hoặc không đủ thông minh hay xinh đẹp, hay bất cứ câu chuyện kinh khủng nào đang dày vò bạn. Bây giờ nó sẽ là một kỳ nghỉ. Bạn vẫn là chính mình, nhưng bạn có thể sống một cuộc đời mà không mang theo gánh nặng tâm lý hiện tại đang kéo lê mọi quyết định của bạn. Liệu bạn có thể tưởng tượng được cái cảm giác đó sẽ như thế nào không?

Vào cuối năm ngoái, tôi đã có cơ hội tìm hiểu, trong lần đi tìm hiểu một câu chuyện cho tờ New Scientist về cách thức mà các nhà nghiên cứu đang sử dụng Phản hồi sinh học thần kinh (neurofeedback) và kích thích não bằng điện để tăng tốc độ học tập. Điều tôi phát hiện ra đó là điện có thể là thứ thuốc mạnh nhất tôi từng sử dụng trong đời.

Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng "kích thích dòng điện một chiều xuyên sọ" có thể tăng gấp đôi tốc độ mà mọi người học được trong một loạt các nhiệm vụ, chẳng hạn như nhận dạng đối tượng, kỹ năng toán học và thiện xạ. Adrianna Williams/Corbis Top of Form

Trước đây chỉ đơn giản là chất hóa học cũ khiến các nhà khoa học thần kinh cắn móng tay về đạo đức của việc tăng cường trí não. Khi Adderall, Ritalin, và các loại thuốc tăng cường nhận thức khác được chấp nhận rộng rãi như những công cụ để tăng cường sự tập trung hằng ngày của bạn, ngay cả sự kỳ thị về việc có được chúng thông qua các kênh ít-hợp pháp có vẻ như đang biến mất. Mọi người sẽ bỏ qua rất nhiều vùng chất xám đạo đức trong công cuộc tìm kiếm sức mạnh bộ não của họ.

Nhưng cho tới gần đây, bạn đã hết may mắn nếu bạn muốn làm điều đó mà không dùng thuốc có thể gây nghiện, hình thành thói quen hoặc liên quan đến các tác dụng phụ đáng tiếc về hành vi. Nhưng vài năm qua, việc áp dụng kỹ thuật cho dòng điện chạy qua đầu bạn mang lại những lợi ích tương tự bắt đầu trở nên rõ ràng.

Các nhà nghiên cứu quân sự của Hoa Kỳ đã thành công lớn khi sử dụng "các thiết bị kích thích dòng điện một chiều xuyên sọ" (tDCS) – trong đó họ gắn một cục pin 9-volt vào bạn và cho dòng điện chạy qua não bạn. Sau một vài năm thử nghiệm trong phòng thí nghiệm, họ đã phát hiện thấy tDCS có thể tăng gấp đôi tốc độ học của con người trong một loạt các nhiệm vụ, chẳng hạn như nhận dạng đối tượng, kỹ năng toán học và thiện xạ.

Hiện chúng tôi vẫn chưa có bán “chiếc mũ suy nghĩ” trên thị trường, nhưng chúng tôi sẽ sớm tung ra. Vì vậy cộng đồng nghiên cứu đã bắt đầu đặt câu hỏi: Đạo đức của việc tăng cường chức năng nhận thức vận hành bằng pin là gì? Gần đây, một nhóm các nhà thần kinh học Oxford đã đưa ra một tuyên bố cảnh báo về đạo đức của việc tăng cường trí não; sau đó Hiệp hội Hoàng gia Hoa Kỳ đã công bố một báo cáo đặt câu hỏi về việc sử dụng tDCS vào quân sự. Tăng cường khả năng não bộ có phải là một sự bổ sung công bằng cho cuộc chạy đua vũ trang nâng cao nhận thức? Nó sẽ tạo ra một Morlock/Eloi–giống như sự phân chia giai cấp xã hội, nơi người giàu có khả năng chi trả để trở nên thông minh hơn và những người khác sẽ bị bỏ lại phía sau? Liệu các Mẹ Hổ sẽ buộc những đứa trẻ lười biếng của họ đội mũ zappity trong lúc tập đàn piano?

Sau khi tự mình thử nó, tôi đã có những câu hỏi khác. Để giúp bạn hiểu rõ, tôi sẽ kể cho bạn biết nó mang lại cảm giác như thế nào. Trải nghiệm này không đơn giản chỉ là niềm vui dễ dàng có được từ sự tinh thông (một kỹ năng) không xứng đáng. Đối với tôi, nó là một trải nghiệm gần như tâm linh. Khi một nhà khoa học thần kinh tử tế tên là Michael Weisend đặt các điện cực lên tôi, điều làm nên trải nghiệm đó không phải là cảm giác thông minh hơn hay học nhanh hơn: Điều khiến tôi chao đảo là lần đầu tiên trong đời mình, mọi thứ trong đầu tôi cuối cùng cũng câm mồm.

Thí nghiệm mà tôi tham gia là huấn luyện thiện xạ tăng tốc, sử dụng mô phỏng huấn luyện mà quân đội sử dụng. Tôi mất vài giờ để học cách bắn một khẩu súng trường M4 tấn công trong cự ly gần, đầu tiên không có tDCS và sau đó là có nó. Không có nó tôi bắn rất tệ, và khi bạn dở tệ trong một việc gì đó, tất cả những gì bạn có thể làm là ám ảnh về việc bạn kém cỏi ra sao. Và bạn chỉ muốn buông súng và rời máy.

Sau đó, điều này đã xảy ra:

Trong 20 phút, tôi bắn trúng các mục tiêu trong khi dòng điện chạy qua bộ não của tôi. Tôi chỉ nhớ cái cảm giác giống như tôi vừa mới uống một tách café tuyệt vời, nhưng không có sự bồn chồn lo sợ do chất caffeine. Tôi cảm thấy tính táo, sắc bén và yêu thích bản thân. Bình tĩnh hơn. Không sợ hãi, và không nghi ngờ. Rồi từ đó, tôi chỉ dành thời gian để chờ vấn đề xuất hiện để tôi có thể xử lý nó.

Chỉ đến khi họ tắt dòng điện, tôi mới hiểu được những gì vừa xảy ra. Nhờ giảm bớt sự nghi ngờ bản thân, thứ cấu thành nên tính cách cơ bản của tôi, tôi có những phát súng rất khá. Và tôi không thể nói cho bạn biết nó tuyệt vời đến mức nào khi đột nhiên hiểu được tiếng ồn nội tâm ảnh hưởng nhiều biết chừng nào đến khả năng làm chủ cuộc sống và thực hiện những công việc cơ bản của tôi.

Câu nói Chúng ta là kẻ thù tồi tệ nhất của chính mình có thể là câu sáo rỗng nhất trên đời. Trong yoga, họ nói với bạn rằng bạn cần học cách đừng gây trở ngại cho bản thân. Những thực hành như yoga nhằm giúp bạn khai sinh ra con người bạn mà không có tất cả các lớp địa chất của câu chuyện kể và tiếng nói chuyện lảm nhảm liên tục không ngớt trong não bạn. Tôi nghĩ rằng cuối cùng chúng chỉ trở thành dạng tạp âm. Chúng ta dừng lắng nghe chúng về mặt ý thức, nhưng tin tôi đi, chúng ta vẫn nghe chúng y như cũ.

Trải nghiệm một bộ não không nghi hoặc bản thân là một phát hiện mới đối với tôi. Đột nhiên có một sự thinh lặng tuyệt diệu trong đầu tôi; Tôi từng trải nghiệm một thứ gì đó gần giống với nó trong suốt hai giờ ở các lớp yoga, nhưng sự bình yên mong mảnh trong đầu tôi sẽ tan vỡ ngay từ giây phút tôi bước chân ra khỏi sự bình tĩnh của phòng tập. Tôi chắc chắn chưa bao giờ trải nghiệm được ngay trạng thái thiền/cân bằng thăng hoa giữa lúc đang bực bội về một thứ gì đó mà tôi làm rất tệ.

Điều gì đã xảy ra bên trong hộp sọ của tôi? Một giả thuyết cho rằng sốc điện nhẹ có thể khử cực màng tế bào thần kinh ở phần não liên quan đến nhận dạng đối tượng, làm cho các tế bào dễ bị kích thích hơn và phản ứng nhanh với các yếu tố đầu vào. Giống như nhiều nhà khoa học thần kinh khác làm việc với tDCS, Weisend cho rằng điều này đẩy nhanh quá trình hình thành các con đường thần kinh mới trong thời gian ai đó thực hành một kỹ năng, giúp dễ dàng đi vào "sự tập trung” hơn. Phương pháp ông ta đang sử dụng cho tôi đã tăng tốc độ mà các tay súng bắn tỉa có thể phát hiện ra một mối đe dọa bằng yếu tố 2.3.

Một khả năng khác là các điện cực bằng cách nào đó làm giảm hoạt động ở vỏ não trước trán - vùng não được sử dụng trong những suy nghĩ phê bình, chỉ trích, nhà tâm lý học Mihaly Csikszentmihalyi thuộc đại học Claremont Graduate ở California cho biết. Và một số nhà khoa học thần kinh tin rằng những suy nghĩ chỉ trích bị tắt tiếng trong những khoảng thời gian tập trung cao độ như Thiền. Nghe có vẻ dị thường, nhưng việc dập tắt các ý nghĩ chỉ trích bản thân có thể cho phép nhiều quá trình tự động hóa diễn ra, đến lượt nó sinh ra cảm giác của trạng thái dòng chảy (flow). (Dòng chảy là trạng thái lao vào những việc bạn đang làm đến nỗi cả thế giới dường như biến mất)

Với các điện cực trên người, giọng nói tự chỉ trích bản thân không ngừng nghỉ của tôi gần như biến mất, tôi đã bắn trúng mọi mục tiêu và không có tác dụng phụ khó chịu nào sau đó. Sự im lặng mê ly của tDCS vẫn kéo dài và từ từ giảm đi trong khoảng ba ngày. Sau đó là sự quay lại không tài nào tránh khỏi của những ý nghĩ hoài nghi về bản thân và sự lơ là, thiếu chú ý khiến tôi thấy nản lòng, thất vọng, thú thật như vậy.

Tôi HY VỌNG BẠN có thể hiểu cho tôi khi tôi nói rằng điều tôi tha thiết muốn làm nhất trong những tuần tiếp theo đó là quay lại và gắn các điện cực đó lên. Tôi cũng bắt đầu có rất nhiều câu hỏi. Tôi là ai ngoài những con yêu tinh cay đắng giận dữ tràn ngập tâm trí tôi và dẫn tôi đến thất bại chỉ vì tôi quá sợ hãi để có thể cố gắng? Và những giọng nói đó đến từ đâu? Một số là tiếng vọng lịch sử cá nhân ta, giống như giáo viên dạy môn khoa học lớp 7 khinh thường, châm chọc rằng tôi nên trở thành một cô hầu bạn. Một số là các thành kiến xã hội, như những giọng nói ma mị đáng ghét bắt nạt tôi mỗi khi tôi nhìn vào gương. Một câu chuyện vô hình chỉ điểm cho mọi quyết định của tôi khi thức tỉnh theo những cách thức mà tôi không thể theo dõi được.

Thế giới sẽ trông như thế nào nếu tất cả chúng ta đều đeo những chiếc băng đô tDCS nhỏ giúp cho chúng ta luôn ở trạng thái tốt nhất, tự tin, thoát khỏi mọi nỗi hoài nghi và sợ hãi? Tôi sẽ đeo một cái mọi lúc mọi nơi và thủ sẵn hai cái trong ba lô phòng trường hợp cái đầu tiền bị hỏng.

Tôi cho rằng những câu hỏi đạo đức mà chúng ta nên hỏi về tDCS thì tinh tế hơn nhiều so với những câu hỏi mà chúng ta đã hỏi về việc nâng cao nhận thức. Bởi vì cách bạn định nghĩa “nâng cao nhận thức” sẽ tạo ra cuộc tranh luận về đạo đức của nó.

Nếu bạn nói với tôi rằng tDCS sẽ giúp một học sinh học nhanh gấp đôi cho kỳ thi, tôi có thể cảm thấy hơi láu cá vì bây giờ tôi có thể nhìn thấy những người cha giàu có sẽ mua chiếc mũ suy nghĩ cho con họ. Các nhà thần kinh học như Roy Hamilton đã gọi kiểu ứng dụng này là “Thẩm mỹ khoa học thần kinh” (cosmetic neuroscience), ngụ ý ám chỉ về một loại “Vấn đề của Thế Giới Thứ Nhất” (chỉ những vấn đề không thực sự nghiêm trọng mà người nào đó lại đang phàn nàn, kêu ca về nó.)— sự phù phiếm.

Nhưng giờ ta hãy nghĩ về một cách ứng dụng khác— liệu các nữ sinh có thể đội chiếc mũ zappy trong khi đang học toán để chặn hết những tiếng nói bảo với họ rằng họ không thể làm được toán chỉ vì họ là con gái? Bao nhiêu nghiên cứu đã phát hiện thấy mối liên kết giữa các định kiến và kết quả kiểm tra kém?

Và cuối cùng là câu hỏi chính: Sự hoài nghi và sợ hãi đóng vai trò gì trong cuộc sống của chúng ta nếu như trên thực tế việc xóa bỏ chúng đã đem lại nhiều thứ tích cực? Có phải chúng ta đưa ra nhiều quyết định đạo đức hơn khi ta lắng nghe những tiếng nói hoài nghi bản thân bên trong hay khi chúng ta được thoát khỏi chúng? Nếu tất cả chúng ta đều đội những chiếc mũ này thì thế giới có trở thành một nơi tốt đẹp hơn hay không?

Và nếu mũ tDCS trở nên phổ biến, liệu cho dòng điện chạy qua đầu trong 20 phút so với 2 phút thì vẫn luôn đem lại hiệu quả tương tự, hay là bạn sẽ cần tăng liều như bạn từng làm với một số loại thuốc khác?

Tác giả: Sally Adee

Nguồn: https://theweek.com/articles/476866/how-electrical-brain-stimulation-change-way-think