Làm sao để biến lòng đố kỵ thành động lực

Hãy tưởng tượng một khoảnh khắc mà lòng đố kỵ hiện lên rõ ràng nhất: bức ảnh một người đàn ông trung niên, tóc vàng, điển trai, nở nụ cười tự tin với người đọc từ góc trên của trang báo địa phương. Đó là thời kỳ mà báo giấy vẫn còn thịnh hành. Một cái liếc qua tiêu đề cũng đủ để tôi hiểu, đây là cáo phó của một nhà tâm lý học có tiếng, tác giả của những cuốn sách bán chạy nhất.

Khi đọc bài báo, trong đầu tôi diễn ra hai dòng suy nghĩ song song. Một là điều tôi gọi là “khuôn mẫu xã hội”, tức là những gì tôi nghĩ mình nên cảm nhận. Theo dòng suy nghĩ này, tôi thấy tiếc thương cho một con người ra đi quá sớm vì cơn đau tim, cảm thông với người vợ và hai cô con gái còn ở lại. Nhưng dòng suy nghĩ thứ hai, mạnh mẽ hơn nhiều, là lòng đố kỵ.

Tôi nhận ra ông ấy trẻ hơn tôi, thành công hơn tôi. Ngoài những cuốn sách bán chạy, ông ấy từng xuất hiện trên truyền hình quốc gia, còn có một phòng khám tư nhân ở khu giàu có, nơi tôi đoán chắc khách hàng toàn là những người có tiền, đủ khả năng trả mức phí cao.

Lòng đố kỵ trong tôi bắt đầu tìm kiếm một vết rạn trong cuộc đời tưởng chừng hoàn hảo này. Sách của ông ta bán chạy ư? Chắc gì đã sâu sắc! Tôi chưa từng đọc và cũng không định làm tăng thứ hạng của ông ta trên Amazon bằng cách mua sách. Xuất hiện trên Oprah ư? Biết đâu chỉ là kẻ khéo quảng bá bản thân? Có thể từng ly dị vài lần? Không, bài báo viết rằng ông ta có một cuộc hôn nhân lâu dài. Ngay cả mái tóc cũng dày hơn tôi, ngoại hình thì chẳng cần bàn cãi, rõ ràng ông ta thu hút hơn hẳn.

Khi đặt tờ báo xuống, tôi bực bội đến mức một giọng nói nào đó trong đầu vang lên với sự thỏa mãn cay độc: “Ừ, nhưng ông ta chết rồi, còn mình thì chưa.”

Đây là một câu chuyện có thật. Tôi kể ra không chỉ để tạo một không gian an toàn cho ai đó dám thừa nhận lòng đố kỵ của mình, mà còn vì nó chứa đựng những yếu tố cốt lõi mà chúng ta sẽ cùng phân tích:

• Đố kỵ không có cơ sở hợp lý. Cái chết của người đàn ông này không giúp tôi khá lên, cũng như thành công của ông ta chưa từng làm tổn hại đến tôi.
• Ta thường đố kỵ với những người giống mình ở một khía cạnh quan trọng nào đó. Nếu ông ấy là một họa sĩ nổi tiếng, một nhà khoa học, hoặc một nhà tâm lý học sống cách tôi hàng ngàn dặm, có lẽ lòng đố kỵ đã không bị khơi dậy mạnh mẽ đến thế.
• Đố kỵ đi kèm với cảm giác xấu hổ. Bạn có nghĩ tôi sẽ đứng giữa một hội nghị chuyên môn và công khai thừa nhận những cảm xúc này không? Tôi chỉ có thể nói ra vì chúng đang nằm trong một bài viết về lòng đố kỵ, và ngay cả như vậy, vẫn thấy khó khăn khi đối diện với nó.
• Đố kỵ đôi khi kéo theo một cảm giác gọi là Schadenfreude, một từ tiếng Đức không có từ tương đương trong tiếng Anh, mang nghĩa niềm vui trước bất hạnh của người khác (Schaden = tổn hại, Freude = niềm vui).

Photo by Martin Parr/Magnum

Đố kỵ, cảm xúc mang nhiều gương mặt

Nhiều người thường dùng hai từ “ghen tị” và “đố kỵ” như thể chúng có cùng ý nghĩa, nhưng thực ra không phải vậy. Ghen tị là cảm giác muốn bảo vệ điều mà ta tin rằng thuộc về mình, chẳng hạn như tình cảm của người yêu. Thừa nhận rằng mình đang ghen có thể khó khăn, nhưng hiếm khi đáng xấu hổ, vì xã hội thường công nhận rằng ta có lý do chính đáng để muốn giữ lấy điều đó.

Ngược lại, đố kỵ phức tạp hơn và cũng dễ khiến ta cảm thấy hổ thẹn hơn. Cốt lõi của đố kỵ là mong muốn có được điều mà người khác đang sở hữu, trong khi bản thân ta cảm thấy thiếu thốn. Ta đố kỵ với đồng nghiệp vì lương họ cao hơn, đố kỵ với hàng xóm vì con cái họ thành đạt hơn, đố kỵ với người bạn vì cuộc hôn nhân của họ hạnh phúc hơn, đố kỵ với chị gái vì cô ấy không phải đi làm mà có thể ở nhà chăm con, hay thậm chí đố kỵ với chồng vì mỗi ngày anh ấy được rời khỏi nhà để đi làm. Giống như những khao khát nuôi dưỡng nó, đố kỵ có thể hướng tới vô số đối tượng khác nhau.

Ghen tị thường rất rõ ràng và dễ nhận biết (“Tôi không muốn anh ăn trưa với cô gái đó nữa”), nhưng đố kỵ lại bí ẩn và khó nắm bắt hơn. Nó còn có khả năng ngụy trang dưới nhiều hình thức khác nhau—từ những lời đàm tiếu, nói xấu sau lưng, cho đến những câu chúc mừng có vẻ chân thành nhưng thực chất chứa đầy miễn cưỡng: “Mừng cho cậu nhé!”, trong khi trong lòng lại gào lên: “Tôi ghét việc cậu được tăng lương/được giải thưởng/mua nhà mới!”

Đố kỵ là điểm yếu chí mạng của cái tôi. Ai cũng muốn che giấu điểm yếu của mình, nhưng nếu ta đủ dũng cảm để nhìn sâu vào đó với sự cảm thông và nhận thức, đố kỵ có thể trở thành cánh cửa mở ra hiểu biết về bản thân. Nó nhắc nhở ta rằng ta mong manh hơn ta tưởng. Vì sao cô ấy làm được mà tôi không làm được? Vì sao anh ta có được thứ đó còn tôi thì không? Việc họ sở hữu điều đó nói lên điều gì về tôi?

Bạn có thể biến đố kỵ thành kim chỉ nam

Rất ít người được dạy rằng nếu ta dám đối diện một cách trung thực với nỗi sợ hãi và hoài nghi sâu thẳm nhất trong lòng, ta sẽ tìm thấy trí tuệ và sức mạnh từ chính những tổn thương ấy. Đố kỵ chính là một cánh cửa dẫn vào thế giới nội tâm của bạn. Thay vì quay lưng lại với nó vì sợ hãi, tôi khuyên bạn hãy học cách mở cánh cửa ấy để khám phá những điều quý giá nằm ở phía bên kia.

Là một nhà tâm lý học lâm sàng, tôi nhận thấy việc giúp mọi người thừa nhận cảm giác đố kỵ và lắng nghe thông điệp ẩn giấu trong đó vô cùng hữu ích. Và điều ta sẽ nhận ra là: Đố kỵ không có nghĩa là bạn có vấn đề. Ngược lại, nó cho thấy có điều gì đó trong bạn đang khao khát được thể hiện nhưng chưa được thừa nhận.

Nhìn lại câu chuyện ở phần trước, bạn có thể nghĩ rằng tôi là một kẻ ích kỷ khi cảm thấy hả hê trước cái chết của một người đàn ông mà tôi chưa từng gặp. Và bạn có thể phán xét rằng tôi không xứng đáng làm một nhà tâm lý học. Nhưng cũng có một cách nhìn khác: “Có lẽ đã đến lúc người đàn ông này nên tự viết sách? Có lẽ đố kỵ đang muốn nói với anh ấy điều đó?”

Tôi chưa từng tìm thấy một ngôn ngữ nào không có từ chỉ “đố kỵ”, thậm chí có ngôn ngữ còn có nhiều hơn một từ để diễn tả nó. Đố kỵ xuất hiện ngay từ những chương đầu tiên của Kinh Thánh, chứng tỏ nó đã tồn tại cùng loài người từ thuở sơ khai. Một số người có xu hướng đố kỵ nhiều hơn những người khác, cũng như có người dễ nóng giận hay mất kiên nhẫn hơn. Điều đó không phải là một thiếu sót về đạo đức. Nó chỉ có nghĩa rằng đây là một trong những cảm xúc chủ đạo mà bạn có thể học cách sử dụng để phát triển bản thân.

Tôi hy vọng rằng, dù bạn đang ở mức độ nào trên thang đo đố kỵ, bạn cũng sẽ học cách xem nó như một người bạn đồng hành trên hành trình khám phá chính mình. Học cách nhận ra đố kỵ, và chấp nhận nó mà không phán xét hay tự trách móc, sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về những điều bạn thực sự khao khát và cần thay đổi. Vậy làm thế nào để chấp nhận và tận dụng đố kỵ theo hướng tích cực? Hãy cùng tìm hiểu.

Làm gì khi cảm giác đố kỵ xuất hiện?

Nhận diện và thừa nhận cảm xúc của mình

Để phản ứng với đố kỵ một cách tích cực, trước hết bạn cần nhìn nhận nó đúng như bản chất của nó, gọi đúng tên cảm xúc ấy. Dưới đây là một số dấu hiệu giúp bạn nhận ra mình đang cảm thấy đố kỵ:

• Bạn có ác cảm với ai đó mà không có lý do chính đáng (ví dụ: "Cô ta cứ làm như mình đặc biệt lắm, chỉ vì mọi người luôn chú ý đến cô ấy").
• Bạn thường xuyên so sánh bản thân với người khác và cảm thấy như mình đang thua cuộc trong một cuộc đua tưởng tượng (ví dụ: "Tuần này sếp đã gọi anh ta vào họp ba lần, còn tôi thì từ tháng trước đến giờ chẳng được gọi lần nào").
• Bạn cảm thấy hài lòng khi nghe ai đó chỉ trích người mà bạn đố kỵ (ví dụ: "Thắng giải thưởng thì có ích gì khi bị bài báo kia viết xấu thậm tệ như vậy").

Nếu nhận ra mình đang đố kỵ, hãy gọi tên nó: "Mình đang ghen tị với người đó". Việc này giúp bạn đối diện với cảm xúc của mình thay vì chối bỏ hoặc ngụy biện.

Trong một số trường hợp, nếu bạn muốn gần gũi hơn với người mà mình đố kỵ, thậm chí có thể hữu ích khi thừa nhận điều đó với họ. Tôi từng có một khách hàng tên Jack (tất cả tên trong bài viết này đều đã được thay đổi) rất khó chịu với một phụ nữ vì theo anh, cô ấy "quá phô trương". Sau nhiều lần đào sâu cảm xúc của mình, Jack nhận ra anh đơn giản chỉ đang đố kỵ với sự tự tin của cô ấy. Cuối cùng, anh đã dũng cảm thổ lộ điều này với cô. Đáp lại sự chân thành ấy, cô ôm anh một cái. Hai người sau đó trở thành bạn bè và đồng nghiệp, cùng nhau tổ chức các hội thảo chuyên môn. Nhờ thành thật với chính mình, Jack đã biến đố kỵ thành cơ hội học hỏi và phát triển.

Xác định điều khiến bạn đố kỵ

Khi đã nhận diện và thừa nhận cảm xúc của mình, bước tiếp theo là tìm hiểu xem điều gì ở người kia khiến bạn đố kỵ. Đó là tài năng của họ? Sự nổi tiếng? Thành công trong lĩnh vực mà bạn cũng quan tâm? Hãy cụ thể và rõ ràng nhất có thể, vì đây sẽ là chìa khóa giúp bạn xác định bản thân cần phát triển ở đâu.

Tuy nhiên, đôi khi câu trả lời hiển nhiên nhất không phải là câu trả lời trọn vẹn. Ví dụ, Roberta, một phụ nữ vừa ly hôn, cảm thấy đố kỵ với cuộc hôn nhân của người bạn thân. Khi tìm hiểu sâu hơn, cô nhận ra điều cô thực sự khao khát không phải là có một người chồng giống bạn mình, mà là cảm giác được ai đó quan tâm và thấu hiểu. Cô muốn có một người để sẻ chia, để không còn phải tự hỏi liệu cảm xúc của mình có hợp lý hay không. Như vậy, mong muốn của cô không đơn thuần là tái hôn, mà là tìm kiếm sự kết nối. Và nhu cầu này có thể được đáp ứng không chỉ qua hôn nhân mà còn thông qua tình bạn, cộng đồng hoặc những mối quan hệ thân mật khác.

Vì vậy, hãy tiếp cận đố kỵ theo từng bước. Bắt đầu từ những điều cụ thể nhất: Nếu bạn đố kỵ với ngôi nhà rộng lớn của hàng xóm, hãy tự hỏi liệu bạn có thực sự muốn một ngôi nhà to như vậy, với tất cả những chi phí và trách nhiệm đi kèm? Nếu câu trả lời là “không”, hãy nhìn nó theo khía cạnh biểu tượng: Một ngôi nhà lớn đại diện cho điều gì đối với bạn? Đó có phải là dấu hiệu của thành công? Là cảm giác thoải mái khi tiếp đón bạn bè, người thân? Hay đơn giản là mong muốn có một không gian rộng rãi hơn cho tâm hồn?

Bạn có thể thử một mẹo nhỏ: Giả sử bạn mơ thấy mình đố kỵ với căn nhà lớn của hàng xóm, bạn sẽ diễn giải giấc mơ đó như thế nào? Khi nhìn theo cách này, bạn có thể phát hiện ra những điều sâu xa hơn ẩn sau cảm giác ban đầu của mình.

Chấp nhận rằng đố kỵ không có nghĩa là bạn có vấn đề

Chấp nhận bản thân có lẽ là bước quan trọng nhất, nhưng cũng là bước khó khăn nhất. Điều này không có nghĩa là tự bào chữa bằng cách liệt kê những điểm mạnh khác của mình ("Tôi không có cái này, nhưng tôi giỏi ở những mặt khác nên vẫn ổn"). Cách suy nghĩ đó chỉ khiến bạn tiếp tục mắc kẹt trong vòng lặp của đố kỵ.

Chấp nhận bản thân thực sự là học cách nhìn thấy vẻ đẹp ngay cả trong những điều mà bạn từng muốn chối bỏ. Đó chính là thông điệp cốt lõi của câu chuyện cổ tích “Người đẹp và Quái vật”: Chỉ khi ta có thể nhìn ra vẻ đẹp trong những gì ta từng ghét bỏ, chúng mới có thể biến đổi và mang đến cho ta điều kỳ diệu. Nếu bạn không chấp nhận phần khuyết thiếu của mình, bạn sẽ mãi mắc kẹt trong nhà tù của sự tự ti và giày vò.

Đố kỵ, suy cho cùng, không phải là điều gì xấu xa. Nó là tấm gương phản chiếu những điều ta khao khát nhưng chưa dám theo đuổi. Khi bạn dám nhìn thẳng vào nó, lắng nghe thông điệp ẩn chứa bên trong, bạn sẽ tìm thấy cơ hội để trưởng thành và hoàn thiện chính mình.

Chấp nhận bản thân có thể đơn giản như thế này

"Mình đang cảm thấy ghen tị vì cô ấy nhận được vai diễn mà mình khao khát. Điều này không có nghĩa là mình có vấn đề. Nó chỉ đơn giản là mình mong muốn một điều gì đó nhưng chưa đạt được. Việc khao khát vai diễn ấy là một điều tốt, vì nó cho thấy trong mình có một niềm đam mê đang muốn được bộc lộ. Và nỗi buồn khi không được chọn chính là minh chứng cho tình yêu mình dành cho diễn xuất."

Ai cũng có thể học cách tin rằng những điều ta cho là "khiếm khuyết" thực ra chỉ đang chỉ ra một phần giá trị trong ta cần được sinh ra. Chẳng phải điều này tốt đẹp hơn việc nhìn mình như một con người có lỗi lầm và cần phải sửa chữa sao? Trẻ em lớn lên tốt hơn nhờ lời động viên hay nhờ những lời chỉ trích? Điều gì khiến bạn nghĩ rằng bản thân mình sẽ khác?

Dùng sự đố kỵ để soi chiếu vào bản thân

Ở phần trước, chúng ta đã nói về bốn yếu tố quan trọng của đố kỵ. Nếu biết nhìn nhận đúng cách, mỗi yếu tố ấy sẽ trở thành một chiếc chìa khóa giúp bạn biến sự so sánh tiêu cực thành động lực phát triển bản thân. Hãy nhìn lại chúng với góc nhìn của sự trưởng thành:

• Đố kỵ hiếm khi có cơ sở lý trí, vì may mắn của người khác không làm mất đi cơ hội của bạn. Khi bạn ghen tị với ai đó, hãy xem đó như một dấu hiệu rằng có điều gì đó trong bạn đang bị bỏ quên và bạn cần làm điều gì đó để thay đổi. Tước đi thành công của người khác không giúp ích gì cho bạn. Chỉ có một cách duy nhất để thoát khỏi sự đố kỵ: chủ động tạo ra thành công cho chính mình.
• Chúng ta thường ghen tị với những người giống mình theo một cách nào đó. Bạn sẽ không cảm thấy đố kỵ với một họa sĩ nếu đam mê của bạn là chơi violin. Thậm chí, bạn cũng sẽ không thấy ghen tị với Itzhak Perlman, nghệ sĩ violin huyền thoại, trừ khi bạn chỉ kém ông ấy một bậc về tài năng. Đố kỵ giống như một nam châm hút bạn đến gần hơn với con người mà bạn có thể trở thành. Nó cho thấy bạn có tiềm năng trong lĩnh vực ấy, và có lẽ, bạn đang ngưỡng mộ chính phiên bản tốt hơn của mình trong người kia.
• Đố kỵ khiến ta xấu hổ, vì nó phơi bày những khía cạnh mà ta cảm thấy mình chưa đủ giỏi. Sự nhói đau này có thể đến từ thể chất, tinh thần hoặc thậm chí cả tâm hồn. Nhưng nếu biết nhìn nhận, nó có thể giúp bạn nhận ra đâu là nơi mình thực sự muốn phát triển.
• Đố kỵ đôi khi đi kèm với niềm vui khi người khác gặp bất hạnh (Schadenfreude), và đó là dấu hiệu cho thấy bạn đã để cảm xúc này kéo dài quá lâu mà không hành động. Nó như một hồi chuông cảnh báo: "Hãy thức tỉnh!". Nếu bạn cảm thấy nhẹ nhõm khi thấy ai đó thất bại, có lẽ bạn đã bỏ quên những giá trị và tiềm năng của chính mình quá lâu.

Đố kỵ và cách hóa giải nó đôi khi có sự tương ứng trực tiếp. Như trong câu chuyện đầu tiên tôi kể, về cảm giác ghen tị và thỏa mãn khi nghe tin một nhà tâm lý học qua đời, tôi nhận ra mình cần ngừng trì hoãn và bắt tay vào viết sách, thay vì tiếp tục ghen tị với những tác giả khác. Và cuốn sách tôi viết về đố kỵ đã ra đời. Khi hoàn thành nó, tôi không còn ghen tị với những người viết khác nữa.

Nhưng cũng có những trường hợp câu trả lời không đơn giản như vậy. Mike, một doanh nhân thành đạt, thường cảm thấy khó chịu khi nhìn thấy những người nổi tiếng trên bìa tạp chí tại quầy thu ngân siêu thị. Anh ấy nói với tôi: "Anh bảo đố kỵ là dấu hiệu cho thấy có điều gì đó trong tôi chưa được công nhận. Nhưng tôi không hề muốn trở thành ngôi sao Hollywood, với cuộc sống hỗn loạn và thiếu riêng tư như họ. Tôi là một doanh nhân và tôi yêu công việc của mình. Vậy tại sao tôi cứ cảm thấy chạnh lòng khi thấy họ trên trang bìa?"

Sau khi cùng nhau tìm hiểu, chúng tôi nhận ra rằng Mike không thực sự muốn nổi tiếng. Điều anh ấy khao khát là được nhìn thấy. Anh không ghen tị với sự nổi tiếng của những người kia, mà với việc họ có tiếng nói, có sức ảnh hưởng. Mike cũng có những điều muốn chia sẻ, nhưng anh chưa tìm cách để làm điều đó. Khi anh bắt đầu thuyết trình tại các sự kiện doanh nghiệp địa phương, cảm giác ghen tị của anh hoàn toàn biến mất.

Vậy, một khi đã nhận diện được phần nào trong bạn đang cảm thấy "đau" vì không được bộc lộ ra thế giới, bạn có thể làm gì để thay đổi? Hãy nghĩ đến những bước đi cụ thể:

• Một dự án sáng tạo để tận dụng tài năng và kinh nghiệm của bạn?
• Dành nhiều thời gian hơn cho một mục tiêu sự nghiệp bạn luôn ấp ủ?
• Chia sẻ kiến thức, giá trị của mình với người khác?

Bạn có thể tìm một người đáng tin cậy để thảo luận về những mục tiêu ấy, và không có gì sai nếu bạn cần điều chỉnh hướng đi của mình theo thời gian. Điều quan trọng không phải là ngay lập tức đạt được điều gì đó, mà là bạn bắt đầu bước đi theo hướng ấy.

Dưới tất cả những câu chuyện về đố kỵ này là một chân lý đơn giản:

Khi bạn ghen tị, điều đó không có nghĩa là bạn có lỗi hay kém cỏi. Ngược lại, đó là dấu hiệu cho thấy trong bạn có một điều gì đó cần được đưa ra ánh sáng. Nếu bạn đủ dũng cảm để làm điều đó, cuộc sống của bạn sẽ thay đổi, có lẽ là theo cách bạn không ngờ tới. Đố kỵ là một thử thách, nhưng phần thưởng của nó rất xứng đáng. Điều quan trọng là bạn nhận ra rằng có một phần trong bạn muốn vươn ra thế giới và hãy bắt đầu hành động.

Hãy dịu dàng với chính mình. Nếu việc này dễ dàng, có lẽ bạn đã làm từ lâu rồi. Chúng ta đều từng kìm hãm bản thân vì đủ lý do – sợ thất bại, từng bị chỉ trích, cảm giác không đủ tốt. Tôi hy vọng rằng những suy ngẫm từ bài viết này có thể giúp bạn trân trọng mọi phần của con người mình, kể cả phần vẫn đang chật vật để thay đổi. Nhưng tôi cũng mong rằng nó sẽ là kim chỉ nam để nhắc bạn rằng: Đây là con đường bạn cần đi.

Làm sao để biến đố kỵ thành động lực phát triển

Đố kỵ có muôn hình vạn trạng. Xét về bản chất, nó là cảm giác khao khát một điều gì đó mà người khác có, trong khi ta tin rằng mình không có. Đố kỵ thường đi kèm với sự xấu hổ và đôi khi còn bị che giấu dưới những lớp vỏ tinh vi.

Nhưng thay vì né tránh, ta có thể dùng đố kỵ như một kim chỉ nam. Nếu biết lắng nghe, đố kỵ có thể giúp ta nhận ra những điều trong cuộc sống mà ta mong muốn vươn tới.

Nhìn nhận và chấp nhận cảm xúc của mình

Khi cảm thấy khó chịu một cách vô cớ với ai đó, hoặc có cảm giác như đang thua trong một cuộc đua vô hình, hãy thành thật với bản thân: liệu đây có phải là dấu hiệu của sự đố kỵ?

Xác định nguồn gốc của sự đố kỵ

Hãy tự hỏi điều gì ở người kia khiến bạn ghen tị. Bắt đầu từ những điều rõ ràng và cụ thể nhất, nhưng cũng đừng dừng lại ở đó. Có thể điều bạn đang ganh tị chỉ là biểu tượng của một khát khao rộng lớn hơn trong bạn.

Chấp nhận rằng đố kỵ không có nghĩa là bạn có vấn đề

Những gì ta tưởng là "khiếm khuyết" thực ra có thể là một dấu hiệu tốt. Nó cho thấy bạn có một ước mơ, một hoài bão hoặc một khát khao thay đổi nào đó đang chờ được chú ý.

Chuyển hóa đố kỵ thành hành động

Thay vì tìm cách kéo người khác xuống, hãy dùng đố kỵ như một tín hiệu để vươn lên, để phát triển một phần nào đó của chính mình mà bạn chưa dành đủ sự quan tâm.

Bản chất tâm linh của đố kỵ

Nếu hỏi một người theo chủ nghĩa thế tục về đố kỵ dưới góc nhìn tâm linh, có lẽ họ sẽ biết rằng nó bị xem là một tội lỗi. Thậm chí, họ có thể nhớ rằng đố kỵ là một trong bảy "tội lỗi chết người", cùng với giận dữ, tham lam, lười biếng, kiêu hãnh, dục vọng và tham ăn.

Nhưng điều khiến đố kỵ đặc biệt là nó không mang lại chút khoái cảm nào.

Giận dữ có thể khiến ta cảm thấy hả hê trong khoảnh khắc, dù sau đó là hậu quả khó lường. Tham lam có thể mang lại niềm vui trong việc tích lũy, dù cuối cùng nó có thể hủy hoại ta. Lười biếng có sự quyến rũ của việc được ngủ nướng, dù sau đó là cảm giác tiếc nuối. Kiêu hãnh có thể nuôi dưỡng cái tôi, dù nó không tốt cho các mối quan hệ. Dục vọng có thể mạnh mẽ đến mức làm lu mờ mọi lý trí. Và tham ăn thì giống như dục vọng dành cho ẩm thực: thỏa mãn ngắn hạn, nuối tiếc dài lâu.

Nhưng đố kỵ thì sao? Nó không có lấy một khoảnh khắc dễ chịu nào.

Chính vì vậy, tôi tin rằng đố kỵ có tiềm năng tâm linh lớn nhất. Nó buộc ta phải nhìn sâu vào nội tâm, vì không có gì trong thế giới bên ngoài có thể giải thích trọn vẹn cảm giác này.

Cách quan trọng nhất để đi trên con đường nội tại của đố kỵ chính là học cách tin rằng: bạn, và chỉ bạn, có một điều gì đó độc nhất để mang đến cho thế giới. Nếu bạn không bộc lộ nó, thế giới này sẽ thiếu đi một mảnh ghép. Điều đó không nhất thiết phải là một thành tựu lớn lao hay một vinh quang rực rỡ. Nó có thể là cách bạn hiện diện trong cuộc đời của ai đó, là tinh thần bạn đặt vào công việc hằng ngày, hay bất cứ điều gì phản ánh con người thật của bạn.

Đố kỵ kêu gọi bạn tin rằng bạn không phải là một sai lầm. Càng tin tưởng vào điều đó, bạn sẽ càng thể hiện trọn vẹn bản thân, và càng ít đi cảm giác đố kỵ.

Nếu bạn có niềm tin vào Chúa, hoặc vào một đấng tối cao nào đó, thì việc vượt qua đố kỵ đồng nghĩa với việc tin rằng bạn đã được tạo ra một cách hoàn hảo – bạn không cần phải thay đổi bản thân, bạn chỉ cần sống và thể hiện mình một cách trọn vẹn nhất.

Còn nếu bạn không có niềm tin vào tôn giáo, hãy thử nhìn theo một cách khác: bạn là một phần của tự nhiên. Và cũng giống như bạn có thể thấy sự hoàn hảo trong một bông hoa, một cánh chim hay một dòng suối, hãy học cách trân trọng chính mình, bởi bạn cũng là một phần không thể thiếu của bức tranh hoàn mỹ ấy.

Tài liệu tham khảo & sách

Tôi đã viết một số bài báo về các khía cạnh khác của đố kỵ trên blog của mình tại Psychology Today. Một bài viết đi sâu vào khái niệm đố kỵ và “sự gần gũi xã hội” – lý do tại sao ta thường ghen tị với những người có nhiều điểm tương đồng với mình. Một bài viết khác bàn về cách nỗi sợ bị người khác ghen tị, thay vì chính cảm giác đố kỵ của bản thân, có thể cản trở ta bộc lộ con người thật của mình. (Tôi cũng đã viết về cách điều này xảy ra ở cấp độ tập thể.) Cuối cùng, có một bài viết phân tích Người đẹp và quái vật như một bài học về sự chấp nhận bản thân.

Cuốn sách Embracing Envy: Finding the Spiritual Treasure in Our Most Shameful Emotion (2014) của tôi là một sự mở rộng và đào sâu những nội dung đã xuất hiện trong cuốn cẩm nang này. Trong đó, tôi có đưa vào nhiều cuộc phỏng vấn với những người đã chia sẻ về trải nghiệm của họ với đố kỵ.

Một trong những chuyên gia hàng đầu thế giới về đố kỵ, Richard Smith, là tác giả của cuốn sách The Joy of Pain: Schadenfreude and the Dark Side of Human Nature (2013). Đây có lẽ là cuốn sách hiếm hoi tập trung hoàn toàn vào khía cạnh cực đoan nhất của đố kỵ: Schadenfreude, niềm vui khi chứng kiến người khác gặp bất hạnh.

Ngoài ra, Envy: A Theory of Social Behaviour (1966) của Helmut Schoeck là một cuốn sách mang tính học thuật cao, khá nặng về lý thuyết, nhưng nếu bạn sẵn sàng dành thời gian nghiền ngẫm, đây là một tài liệu rất đáng giá. Schoeck phân tích mức độ lan rộng và tác động tiêu cực của đố kỵ đối với sự phát triển của nhân loại, xét trên nhiều nền văn hóa và giai đoạn lịch sử khác nhau. 

Nguồn: How to put your envy to good use | Psyche.co