Làm sao để sống trong một túp lều

Có một nỗi sợ hãi âm ỉ mà ta thường giấu ở góc sâu nhất trong tâm trí, nhưng đôi khi – đặc biệt là vào những đêm trằn trọc lúc 3 giờ sáng – nó tràn vào suy nghĩ, khiến ta không khỏi rùng mình: nếu ta không ngừng nỗ lực, nếu ta trượt ngã, hoặc nếu một thảm họa kinh tế bất ngờ ập đến, ta có thể mất sạch mọi thứ và phải sống trong một chiếc xe caravan, một căn phòng trọ nhỏ xíu, hoặc – trời ơi – một túp lều cô quạnh giữa chốn đồng không mông quạnh.

Hình ảnh ảm đạm ấy thôi thúc ta lao vào cuộc đua không hồi kết. Ta sẵn sàng chấp nhận gần như bất kỳ điều gì để tránh khỏi viễn cảnh đó: những giờ làm việc dài đằng đẵng đến nghẹt thở; một công việc nhàm chán không chút đam mê; những cuộc phiêu lưu mạo hiểm để kiếm tiền; một cuộc hôn nhân lạnh lẽo chỉ để giữ mái ấm gia đình; hay thậm chí là hàng thập kỷ cúi đầu chịu đựng tính khí thất thường của một người thân khó chịu, chỉ để mong chờ phần gia sản thừa kế. Túp lều – trong suy nghĩ của chúng ta – là biểu tượng của sự sụp đổ hoàn toàn và sự nhục nhã tột cùng.

Trong nỗi sợ hãi thường trực ấy, chúng ta có thể nghĩ đến câu chuyện của một người đàn ông tên Kamo no Chomei, sinh ra ở Nhật Bản vào khoảng năm 1155. Cha ông là người đứng đầu một ngôi đền nổi tiếng gần Kyoto, khi đó là kinh đô. Chomei lớn lên trong cảnh xa hoa, được thụ hưởng một nền giáo dục tinh tế và giao du với giới thượng lưu thanh lịch. Ở tuổi đôi mươi, bà nội để lại cho ông một ngôi nhà lớn, và tương lai của ông tưởng chừng sáng lạn. Nhưng rồi tất cả bắt đầu sụp đổ.

Kamo no Chomei

Ông gây thù chuốc oán, bị gạt ra bên lề sự nghiệp; rơi vào khó khăn tài chính và đến năm 50 tuổi, ông đã đánh mất bạn bè cũ, gần như không còn xu nào – và bắt đầu hói đầu. Chomei buộc phải thay đổi cách sống, xoay xở với những điều kiện vật chất nghèo nàn nhất. Ở một nơi xa xôi hẻo lánh, nơi chẳng ai muốn ở, ông tự tay dựng một túp lều nhỏ chỉ rộng 3m x 3m. Ông từng ngẫm nghĩ, kích thước của túp lều này chỉ bằng một phần trăm căn biệt thự nơi ông từng lớn lên. Thậm chí, nó không phải là một ngôi nhà kiên cố; hoàn cảnh bấp bênh đến mức ông phải bảo đảm rằng túp lều có thể tháo dỡ và mang đi bất cứ lúc nào.

Một bản dựng lại hiện đại cho thấy túp lều ấy nhỏ bé và thô sơ đến nhường nào – nhưng không thể truyền tải được sự cô lập tuyệt đối của nó, nằm trên ngọn đồi Toyama, một vùng hẻo lánh bị xem là "nơi tận cùng thế giới." Lá mục chất đống trên mái, rêu mọc đầy sàn; nguồn nước chỉ là một ống tre ọp ẹp dẫn nước từ con suối gần đó vào một vũng nhỏ trước cửa. Chomei nấu ăn ngoài trời, nhưng cuối cùng cũng dựng thêm một mái hiên nhỏ để che mưa. Ông ngủ trên đống cành dương xỉ đặt dưới sàn, không có đồ đạc, sống chủ yếu nhờ hạt dẻ, quả rừng và các loại rễ cây hoang dại mà ông tự tìm kiếm trong rừng – và không ít lần phải chịu đói. Người duy nhất ông gặp là một gia đình nông dân sống dưới chân đồi, những người mà giới bạn bè thượng lưu cũ của ông hẳn sẽ xem thường là tầng lớp thấp kém.

Ông chỉ có thể mua được quần áo làm từ loại vải thô nhất, nhanh chóng rách nát, khiến ông không khác gì những người ăn mày ông từng thấy ở thành phố. Và tại đây, trong cuộc sống như vậy, Chomei đã sống suốt 15 năm, cho đến khi qua đời ở tuổi ngoài 60. Chính tại nơi này, ông đã viết cuốn sách ngắn có tựa đề đầy ẩn ý Túp Lều Mười Thước Vuông – một kiệt tác trong văn học Nhật Bản. Thật bất ngờ, đây không phải là một lời than vãn về những bất hạnh hay phản bội đã đẩy ông vào tình cảnh khốn cùng này. Ngược lại, nó tràn đầy niềm vui, sự thanh thản và hạnh phúc. Câu viết xúc động nhất trong toàn bộ bài luận chính là lời khẳng định đơn giản: “Ta yêu túp lều nhỏ bé này, ngôi nhà cô đơn của ta.”

Vậy điều gì đã giúp Chomei tìm thấy sự mãn nguyện trong một nơi tưởng chừng không hề hứa hẹn? Điều đáng nói là ông không phải tuýp người vốn yêu thích lối sống vật chất tối giản. Không ai từng biết ông trong thời kỳ giàu có có thể tưởng tượng rằng ông sẽ hạnh phúc trong hoàn cảnh như vậy – kể cả chính ông. Chomei không phải người đã từ lâu khao khát một cuộc sống đơn sơ. Ông chuyển đến túp lều trong sự tuyệt vọng, trái với ý muốn của mình. Chỉ khi sống ở đó, ông mới nhận ra mình thích nơi này và rằng đó thực sự là ngôi nhà lý tưởng của ông.

Chomei đã được dẫn lối bởi một triết lý sống đặc biệt. Và đây chính là ngọn nguồn hy vọng. Bởi lẽ, chúng ta không thể biến đổi tính cách của mình một cách kỳ diệu, nhưng có thể hiểu và học hỏi những ý niệm của người khác. Tính khí có thể cố định, nhưng triết lý sống thì có thể truyền tải. Từ cuốn sách của ông, chúng ta có thể tìm ra năm ý tưởng cốt lõi đã biến những trải nghiệm vốn có thể rất u ám này thành quãng thời gian tràn đầy sự thỏa mãn sâu sắc và yên bình.

1. Cái Đẹp Là Điều Rất Quan Trọng

Nghe có vẻ lạ khi bắt đầu bằng cái đẹp, bởi thường thì cái đẹp gắn liền với sự giàu sang: những món đồ tinh tế, một ngôi nhà sang trọng, hay những chuyến du lịch đến Venice hay St. Petersburg. Nhưng những thứ xa hoa ấy chỉ là biểu hiện dễ thấy nhất của cái đẹp. Khi tâm hồn ta nhạy cảm hơn, biết mở rộng cảm nhận, mối liên hệ giữa cái đẹp và tiền bạc dần biến mất, bởi rất nhiều vẻ đẹp thực sự luôn hiện diện quanh ta, chờ đợi ánh mắt tinh tường nhận ra.

Xung quanh ngôi nhà đơn sơ của mình, Chomei – với đôi mắt nhạy cảm – đã tìm thấy vô vàn nguồn cảm hứng từ cái đẹp: lá thu đỏ rực, cây trái nở hoa, tuyết tan, tiếng gió luồn qua tán cây hay mưa rơi tí tách trên mái lều. Tất cả đều miễn phí. Ông say đắm hoa cỏ: “Mùa xuân, tôi ngắm những chùm hoa tử đằng lấp lánh treo phía tây, tựa như những đám mây tím đưa linh hồn ta đến thiên đường.” Ông cũng khám phá một góc nhìn tuyệt đẹp từ sườn đồi: “Những ngày trời đẹp, tôi ngắm núi Kohata, làng Fushimi, Toba và Hatsukashi. Vào đêm, đom đóm trong cỏ hòa ánh sáng nhỏ bé của chúng với những đốm lửa ngư dân xa xa ở Makinsohima. Không ai có thể sở hữu một khung cảnh kỳ vĩ.”

Chính nỗi sợ hãi về sự tầm thường và xấu xí khiến ta kinh hãi trước viễn cảnh sống thiếu thốn. Đối với Chomei, cách hóa giải là nhấn mạnh rằng, ngay cả khi sống với mức thu nhập tối thiểu, ta vẫn có vô vàn cơ hội để tìm thấy vẻ đẹp đầy mê hoặc từ thế giới xung quanh.

2. Thời Gian Quan Trọng Hơn Tiền Bạc

Dù vẫn nói rằng thời gian quý giá, hành động của chúng ta thường phản ánh ưu tiên thật sự: ta dành phần lớn đời mình để kiếm tiền và cố tích lũy của cải. Chúng ta có một ý thức rất rõ ràng và chi tiết về việc quản lý tài chính, trong khi thời gian lại âm thầm trôi qua mà chẳng mấy ai để ý.

Ngược lại, Chomei nhận thức sâu sắc giá trị của thời gian dành cho chính mình, không bị ai quấy rầy hay bó buộc bởi bổn phận: “Tôi có thể nghỉ ngơi, lười biếng tùy ý mà không ai ngăn cản hay khiến tôi xấu hổ vì sự nhàn rỗi.”

Ông có thời gian luyện đàn biwa; dù thừa nhận rằng “kỹ năng của tôi còn kém cỏi,” nhưng ông không chơi nhạc để gây ấn tượng hay làm hài lòng ai: “Tôi đàn, tôi hát một mình, chỉ để tìm niềm vui cho bản thân.”

Ông đọc đi đọc lại những cuốn sách yêu thích, đến mức thuộc gần như từng câu chữ; ông có thời gian để suy ngẫm, viết lách, thiền định, đi dạo dài và ngắm trăng hàng giờ.

Những việc ông làm đều do chính ông lựa chọn, không phải vì ai đó yêu cầu hay vì đó là chuẩn mực của một người văn minh. Và ông chỉ có được sự xa xỉ này bởi đã từ bỏ vòng xoáy kiếm tiền và khao khát danh vọng vốn luôn gắn liền với tiền bạc.

Về lý thuyết, Chomei có thể tìm một công việc, dù là việc thấp hèn nhất. Nhưng ông chọn cách cắt giảm mọi chi tiêu xuống mức tối thiểu, để đổi lấy thứ thực sự quý giá: thời gian của chính mình.

3. Mọi Thứ Đều Vô Thường

Chomei mở đầu cuốn sách của mình bằng một phép ẩn dụ so sánh cuộc sống con người với dòng sông: “Dòng sông cứ chảy mãi không ngừng, chẳng bao giờ nước ở lại một chỗ. Những bọt nước nổi lên trên mặt hồ lúc thì tan biến, lúc lại hình thành, nhưng chẳng bao giờ tồn tại lâu dài. Con người trên thế gian này, và cả những nơi chốn của họ, cũng như thế.”

Ông nhắc nhở bản thân – và chúng ta – một sự thật vừa đáng sợ vừa an ủi: rằng sự tồn tại của chúng ta, cũng như mọi niềm vui hay nỗi buồn, đều ngắn ngủi và thoáng qua.

Chính bởi cuộc đời ngắn ngủi, điều quan trọng không phải là ta sở hữu được bao nhiêu, mà là chất lượng của những trải nghiệm ta có được. Càng nắm giữ nhiều, ta càng dễ bị tổn thương bởi những rủi ro bất ngờ. Một ngôi nhà hợp mốt hôm nay có thể trở nên lạc hậu ngày mai; danh tiếng ta có trong mắt người khác dễ dàng dao động vì những điều vụn vặt; ta có thể xây dựng một cung điện nhưng chết trước khi nó hoàn thành; và những tượng đài ta kỳ vọng sẽ làm tên tuổi mình trường tồn có thể bị hiểu sai hoặc phá bỏ.

Túp lều đơn sơ là một sự hòa giải với tính vô thường. Nó có thể bị cuốn trôi trong cơn lũ hay sập đổ trong bão, hoặc một ngày kia quan chức đến và bảo ta phải rời đi. Nhưng khi nhu cầu của ta đã được giản lược đến mức tối thiểu, những biến cố bất ngờ cũng chẳng còn nhiều sức ảnh hưởng.

4. Những Người “Chạy Theo Thế Tục” Không Hạnh Phúc Như Ta Vẫn Nghĩ

Một suy nghĩ thường cản trở khát vọng sống giản dị – dù là trong một túp lều – chính là nỗi lo sợ dai dẳng rằng người khác đang tận hưởng cuộc sống tuyệt vời hơn ta. Có thể ta sẽ vượt qua được ngày tháng, nhưng luôn mang trong mình ý thức về những gì đã bỏ lỡ.

Chomei không ngừng nhắc nhở bản thân rằng cuộc sống “chạy theo thế tục” – thứ mà ông đã trải nghiệm rõ ràng trong những năm tháng huy hoàng – thực chất chất chứa biết bao giới hạn, khuyết điểm và nỗi khổ đau. Cuộc sống của giới giàu có chẳng đáng ganh tỵ như vẻ ngoài của nó. Xã hội phù hoa, theo lời ông, đầy rẫy sự “ràng buộc uốn éo”: “Bạn phải cân nhắc từng hành động nhỏ nhặt nhất; chẳng thể thành thật với niềm vui hay nỗi buồn của chính mình.”

Trong những vòng xoay cao cấp, điều tối quan trọng luôn là cách mọi ý kiến được đánh giá bởi người khác, tựa như đàn ong nhộn nhịp. Ghen tỵ lan tràn, còn nỗi lo mất đi địa vị khiến sự thịnh vượng trở nên trống rỗng: “Không có tâm trí an nhiên, những cung điện hay biệt thự xa hoa cũng chẳng mang lại gì.”

Chomei không có ý phê phán giới giàu sang: “Tôi chỉ đơn thuần so sánh cuộc sống thế tục trước đây với hiện tại của mình,” và cán cân của niềm vui lẫn sự bình yên nghiêng hẳn về phía sau. Ông củng cố niềm tin rằng những gì mình bỏ lỡ không đáng để hối tiếc.

Chomei chỉ là một cư dân của túp lều nhỏ bé, nhưng đã có nhiều người như ông. Nhà triết học Hy Lạp cổ đại Diogenes (khoảng năm 400 – 323 TCN) sống trong một chiếc thùng gỗ, hoặc có lẽ là một chiếc chum lớn, giữa khu chợ của thành phố giàu có Corinth. Một lần nọ, ông được Hoàng đế Alexander Đại đế ghé thăm.

Thomas Christian Wink, Diogenes and Alexander, 1782

Alexander hỏi liệu Diogenes có mong muốn hay cần điều gì không. “Có,” nhà triết học trả lời, “hãy đứng tránh sang bên, ngài đang che mất ánh nắng.” Nhiều người xung quanh chế giễu ông vì đã bỏ lỡ cơ hội nhận được sự giàu sang, nhưng Alexander được cho là đã nhận xét: “Thực sự, nếu ta không phải là Alexander, ta mong mình là Diogenes.”

Ở thời hiện đại hơn, năm 1846, ở tuổi 30, nhà văn người Mỹ Henry David Thoreau – một cử nhân Harvard và người thừa kế một xưởng sản xuất bút chì thịnh vượng – đã chuyển vào một căn nhà gỗ bên bờ hồ nhỏ ở Massachusetts. Ông sống ở đó suốt hai năm tiếp theo. Ngôi nhà chỉ lớn hơn túp lều của Chomei một chút, được xây dựng chắc chắn và tiện nghi hơn, có cả bếp lửa và bàn viết. Nhưng bài học đạo đức mà Thoreau rút ra gần như giống hệt: với những ai tự do từ bên trong, những gì họ có trong một túp lều nhỏ bé cũng đã là đủ đầy.

Năm 1881, Friedrich Nietzsche dành những tháng hè trong một căn phòng nhỏ hẹp mà ông thuê tại Thung lũng Engadine, Thụy Sĩ. Ông hầu như không tiếp xúc với ai, đi dạo dài trên núi và chỉ ăn những bữa đơn sơ. Đó không phải là một cuộc sống khốn khổ, nhưng lại tối giản hơn rất nhiều so với tiêu chuẩn dành cho một giáo sư danh giá – điều mà Nietzsche đã từng là. Dẫu vậy, ông vẫn trở lại nơi đây suốt nhiều năm tiếp theo, xem đó như nơi chốn lý tưởng.

Mùa đông năm 1913-14, triết gia Ludwig Wittgenstein – khi ấy vô cùng giàu có – đã tự thiết kế và xây dựng một căn nhà nhỏ trên sườn đồi hẻo lánh, nhìn ra một vịnh hẹp ở Na Uy. Ông dành phần lớn thời gian hai thập kỷ tiếp theo tại đây, cho đến khi tình hình chính trị ở châu Âu khiến điều đó trở nên bất khả thi. Năm 1936, Wittgenstein viết cho một người bạn: “Tôi tin rằng việc đến đây là quyết định đúng đắn, tạ ơn Chúa. Tôi không thể tưởng tượng được mình có thể làm việc ở đâu khác như tại đây. Đó là sự tĩnh lặng, và có lẽ là vẻ đẹp kỳ diệu của cảnh quan; tôi nói là vẻ tĩnh lặng uy nghiêm của nó.”

Những cư dân của túp lều nhỏ không dạy ta rằng mình cũng phải sống trong căn phòng bé xíu hay lều đơn sơ. Họ chỉ cho ta thấy rằng, hoàn toàn có thể sống trong điều kiện vật chất tối giản mà vẫn giữ được niềm vui, hoài bão và khát khao hạnh phúc chân thật. Họ xóa tan nỗi sợ rằng sự giản dị đồng nghĩa với hèn mọn và thiếu thốn. Nếu ta chấp nhận tư tưởng của họ, ta có thể sống giản dị hơn ở bất kỳ đâu, kể cả trong một túp lều nhỏ. Và trong lúc chờ đợi, ta có thể dần thôi không còn sợ hãi nữa.

Nguồn: HOW TO LIVE IN A HUT - The School Of Life