Làm thế nào để cha mẹ truyền đạt nỗi lòng của mình đến con cái

Suốt một thời gian dài, câu chuyện về hành trình trưởng thành thường được kể như một quá trình giải phóng tâm lý: khi lớn lên, con người dần nhận ra rằng những khó khăn trong tình yêu và công việc của mình phần lớn bắt nguồn từ những thiếu sót trong tuổi thơ. Họ có thể nhận ra rằng sự tự ti của mình xuất phát từ một người mẹ lạnh lùng, hay sự nhút nhát trong công việc là hệ quả của một người cha lúc nào cũng lo lắng thái quá. Qua thời gian, bằng cách suy ngẫm, ghi chép, chia sẻ với bạn bè, và đặc biệt là nhờ sự dẫn dắt của những nhà trị liệu tận tâm, họ từng bước tháo gỡ quá khứ và hoàn thiện chính mình.

Nhưng câu chuyện ấy thường bỏ sót một giai đoạn quan trọng: điều gì sẽ xảy ra khi những đứa trẻ từng chịu tổn thương ấy một ngày cũng trở thành cha mẹ? Khi mà cuộc trò chuyện vẫn luôn xoay quanh những khó khăn của con trẻ, ta lại ít khi nhắc đến việc những người từng tổn thương sẽ xoay xở ra sao với trọng trách làm cha, làm mẹ. Họ sẽ đối diện với những trách nhiệm mà chính cha mẹ họ đã từng lúng túng thế nào? Làm sao để con cái họ không phải chịu đựng những tổn thương lặp lại qua nhiều thế hệ? Làm sao để không vô tình truyền lại những “vấn đề” của mình?

Có lẽ cách tiếp cận đúng đắn nhất là thẳng thắn và không ảo tưởng: không có chuyện nuôi dạy con mà không để lại vết hằn nào trong tâm hồn trẻ. Không có cha mẹ nào hoàn hảo đến mức không vô tình gây ra tổn thương. Ngay cả những người đã dành hàng năm trời trong các buổi trị liệu tâm lý cũng không thể tránh khỏi việc làm con cái mình mang một nỗi niềm nào đó. Bởi vậy, trước cửa phòng trẻ, ngay cả những bậc cha mẹ chín chắn nhất cũng nên treo một tấm biển nhỏ:

"Chúng ta yêu con – nhưng chắc chắn sẽ để lại trong con những vết dấu của riêng mình."

Và khi đã chấp nhận thực tế này, cuộc trò chuyện có thể thay đổi. Mục tiêu không phải là tránh hoàn toàn mọi tổn thương, mà là cố gắng giảm thiểu chúng. Trách nhiệm của bậc làm cha mẹ là hiểu được những “vấn đề” của bản thân trước khi chúng vô tình ảnh hưởng đến con cái. Họ cần có đủ sự tự nhận thức để có thể trả lời một câu hỏi quan trọng – câu hỏi mà lẽ ra ai cũng nên tự vấn từ lâu trước khi cầm trên tay que thử thai:

"Tôi điên rồ ở điểm nào?"

Không có gì đáng xấu hổ hay kỳ lạ khi đặt ra câu hỏi ấy. Bởi lẽ, điên rồ ở một mức độ nào đó là một phần bản chất của con người. Vấn đề là tâm trí ta thường có xu hướng che giấu chính những khía cạnh bất ổn ấy, trong khi điều quan trọng nhất là hiểu được mình “có vấn đề” ra sao, để có thể làm giảm đi tác động của chúng lên con cái. Một cách để khởi động quá trình nhận thức này là dành thời gian tự suy ngẫm về những điều có thể khiến ta vô tình làm tổn thương những đứa trẻ mình yêu thương hơn tất thảy.

Những “Vấn Đề” Mà Cha Mẹ Có Thể Vô Tình Truyền Lại Cho Con

• Tôi có thể vì từng bị kiểm soát quá chặt chẽ mà trở nên quá lỏng lẻo, không dám đặt ra ranh giới hay nói “không” khi cần thiết.
• Tôi có thể dao động giữa trạng thái thoải mái và cơn giận đột ngột, khiến một đứa trẻ nhạy cảm hoang mang.
• Tôi có thể vô tình để những lo âu trong công việc và trong chính tâm hồn mình tràn vào đời sống gia đình.
• Tôi có thể vì bản tính quá hướng nội mà không thể tham gia đầy đủ vào các hoạt động của gia đình như mong muốn.
• Tôi có thể vì những xung động cá nhân mà không thể trở thành một người cha/mẹ vững vàng như lẽ ra tôi nên là.
• Tôi có thể vì những thiếu thốn trong chính mối quan hệ hiện tại mà đặt quá nhiều kỳ vọng vào con, vô tình kìm hãm sự phát triển tự do của chúng.
• Tôi có thể vì sự mong manh của mình mà khiến con phải đóng vai trò người bảo bọc cảm xúc cho tôi, buộc chúng phải trưởng thành quá sớm.
• Tôi có thể vì những tổn thương và bất công mình từng chịu mà gieo vào con cảm giác thế giới này là một nơi đáng sợ, không đáng tin cậy.
• Tôi có thể cảm thấy ghen tị với thành công của chính con mình.
• Tôi có thể có xu hướng thiên vị một đứa trẻ hơn đứa còn lại, vô tình khiến chúng trở thành đối thủ của nhau.
• Tôi có thể không chịu đựng được sự yếu đuối của con, ép chúng phải mạnh mẽ quá sớm, bảo chúng “thôi đừng than vãn nữa.”
• Tôi có thể gặp khó khăn với một giới tính nào đó của con, do những tổn thương mà tôi từng trải qua với giới tính ấy trong quá khứ.
• Tôi có thể không giữ được bình tĩnh khi xung quanh là sự lộn xộn và tiếng ồn.
• Tôi có thể xem chuyện học hành của con như một điều mang tính cá nhân – và cảm thấy bị tổn thương nếu con không đạt được thành tích như mong muốn.

Đây mới chỉ là điểm khởi đầu. Còn biết bao điều khác để ta nhận thức và khám phá. Điều quan trọng nhất là hiểu rằng ai cũng có những “vấn đề” của riêng mình – và chúng có thể có sức ảnh hưởng mạnh mẽ hơn ta tưởng.

Bước tiếp theo không phải là che giấu, mà là chia sẻ. Không phải bằng những lời lẽ nặng nề hay kịch tính, mà bằng sự chân thành, nhẹ nhàng và vừa vặn với khả năng hiểu của con. Một trong những thiệt thòi lớn nhất của trẻ con là có cha mẹ quá cố gắng duy trì một vỏ bọc hoàn hảo – một hình mẫu lý tưởng lúc nào cũng bình tĩnh, thấu đáo, kiên định và không bao giờ phạm sai lầm. Vì muốn giữ tinh thần cho cả nhà, nhiều bậc cha mẹ cảm thấy áp lực phải tỏ ra mạnh mẽ, đặc biệt là trong những năm đầu đời của con. Nhưng thực ra, để giúp con có một tinh thần lành mạnh, điều hữu ích hơn cả là cha mẹ có thể gạt bỏ niềm kiêu hãnh của mình, và đôi lúc hé lộ rằng bản thân cũng không phải là những con người không tì vết.

Việc được chính cha mẹ mình cởi mở chia sẻ về những tổn thương hay điểm yếu của họ – một cách chân thành, nhẹ nhàng và thậm chí pha chút hài hước – là một đặc ân hiếm có. Điều này giúp con không phải dành cả vài chục năm sau đó nằm trên ghế của bác sĩ trị liệu để cố gắng lật lại quá khứ, cố tìm xem cha mẹ mình đã từng tổn thương ra sao, bất ổn như thế nào. Khi sự thật đã được chia sẻ cởi mở từ sớm, con sẽ không phải mải miết đi tìm lời giải nữa.

Thông thường, cha mẹ thích kể – và trẻ con cũng thích nghe – về nguồn gốc gia đình: ông ngoại sinh ra ở đâu, bà nội lần đầu kết hôn với ai, bố đã làm gì sau khi tốt nghiệp… Nhưng bên cạnh những câu chuyện về hành trình vật lý của gia đình, sẽ thật ý nghĩa nếu ta thêm vào đó một lớp “di sản tâm lý” – những khuôn mẫu cảm xúc đã được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Và biết đâu, một ngày nào đó, trong sân trường hoặc khi trò chuyện với ai đó, con có thể tự tin nói lên những điều như:

"Ông ngoại của mẹ từng mắc chứng trầm cảm, vì vậy mẹ gặp khó khăn trong việc tin tưởng đàn ông. Nhưng rồi bố xuất hiện, làm mẹ an tâm hơn – dù mẹ vẫn rất độc lập và thích có khoảng không riêng, điều này đôi khi làm bố mẹ cãi nhau. Còn bố thì lớn lên với một người mẹ xa cách và một người cha hay phán xét (có lẽ vì vậy mà bố chọn mẹ!). Điều đó khiến bố hay lo lắng và những ngày tệ nhất, bố dễ nổi nóng. Nó cũng khiến bố hơi khó tính với con, lúc nào cũng lo cho con thái quá, cứ như thể bố muốn bù đắp cho những gì bố từng thiếu thốn. Và có lẽ vì thế mà con cứ hay gắt lên bảo bố để con yên!"

Định nghĩa đúng đắn nhất của sự trưởng thành không phải là không có vấn đề, mà là hiểu rõ và sẵn sàng thừa nhận chúng. Càng ý thức được chúng, ta càng ít bị chi phối bởi chúng – hoặc ít nhất, ta không cần phải cố bọc chúng trong một lớp vỏ chối bỏ.

Với một đứa trẻ, lớn lên trong một gia đình nơi các vấn đề tâm lý được nói đến một cách tự nhiên – như cách ta nói về cơn đau lưng hay một vết xước – là một niềm an ủi lớn lao. Đó là một thế giới nơi việc một người lớn than thở về chứng lo âu của mình cũng bình thường như than về một ngón chân đau, nơi việc bộc lộ sự tự ti không khác gì việc chia sẻ nỗi lo về thời sự. Một đứa trẻ lớn lên trong môi trường ấy không trở nên mong manh, mà ngược lại, học được cách đối diện với những bất ổn của mình một cách bình thản, không phòng thủ.

Biết chấp nhận những khiếm khuyết của bản thân là một phần trong hành trình dài mà con người vẫn đang đi – một hành trình để ta hiểu rằng mình không phải những vị thần bất khả xâm phạm, mà chỉ là những sinh vật bất toàn, đôi khi phi lý trí, nhưng vẫn xứng đáng được yêu thương. Và vẻ đẹp lớn nhất của con người nằm ở chính sự khiêm nhường ấy – sự can đảm để nhìn thẳng vào bản chất thật của mình, thay vì cố chấp chối bỏ.

Nguồn: HOW PARENTS MIGHT LET THEIR CHILDREN KNOW OF THEIR ISSUES | The School Of Life