Năm điều một người mẹ thiếu tình thương không bao giờ làm

Trong Anna Karenina, Tolstoy từng viết: “Mọi gia đình hạnh phúc đều giống nhau; mỗi gia đình bất hạnh lại bất hạnh theo cách riêng của nó.” Tuy vậy, giữa muôn vàn khác biệt, vẫn có những điểm chung nổi bật. Điều này cũng đúng với những người mẹ thiếu tình thương, dù họ có biểu hiện khác nhau trong cách hành xử và đối đãi với con gái.

Như tôi trình bày trong cuốn sách mới “Giải Độc Tình Mẫu Tử: Hồi Phục Sau Khi Lớn Lên Với Một Người Mẹ Thiếu Thương Yêu và Giành Lại Cuộc Đời Mình”, những hành vi cụ thể của người mẹ sẽ định hình con gái theo những cách rất riêng. Nhưng điều quan trọng không chỉ là những gì xảy ra trong gia đình, mà cả những gì không xảy ra cũng có ảnh hưởng sâu sắc.

Những người mẹ hay gây gổ, thường tạo ra một bầu không khí khiến con gái phải học cách tự bảo vệ bản thân và kìm nén cảm xúc. Những cô gái ấy dần tách mình khỏi cảm xúc vì mỗi lần bộc lộ – như khóc, run rẩy, hay ánh mắt sợ hãi, chỉ khiến mẹ càng thêm phản ứng dữ dội. Để tránh bị chú ý, cô bé ấy học cách làm mình “vô hình”, và đó dường như là lựa chọn an toàn nhất.

Trái ngược lại, con gái của người mẹ thờ ơ thì bị lãng quên theo nghĩa đen lẫn nghĩa bóng, bị xem nhẹ, bị phớt lờ mọi nỗ lực để kết nối. Cô bé ấy sẽ làm tất cả để được mẹ chú ý, để mẹ lắng nghe: từ cố gắng học giỏi, nổi bật, tài năng thể thao… đến cả hành vi nổi loạn hay tự hủy hoại bản thân. Như một cô gái từng cay đắng nói: “Ít nhất mẹ cũng thấy tôi khi tôi làm điều sai trái. Còn hơn là chẳng thấy tôi tồn tại chút nào.”

Con gái của những người mẹ kiểm soát lại vật lộn với việc tìm ra tiếng nói của chính mình, khẳng định không gian riêng, được lắng nghe, và có quyền đưa ra lựa chọn thể hiện suy nghĩ, nhu cầu, ước muốn thật sự. Họ lớn lên trong niềm tin rằng nếu thiếu đi bàn tay kiểm soát của mẹ, họ sẽ thất bại, và phần lớn thời gian, họ tin điều đó là thật.

Con gái của những người mẹ mang đặc điểm ái kỷ thì lại đánh mất chính mình theo một cách khác, bởi giá trị của họ không nằm ở con người thật của họ, mà nằm ở những gì họ làm được, và những ánh hào quang mà họ mang lại cho mẹ. Với những người mẹ lạnh nhạt về mặt cảm xúc, con gái của họ lại có nhiều điểm tương đồng với con gái của những bà mẹ thờ ơ, nhưng mức độ khát khao tình cảm và bối rối lại sâu sắc hơn. Làm sao một người mẹ có thể hiện diện về mặt thể xác mà lại hoàn toàn vắng mặt về mặt cảm xúc?

Con gái của những người mẹ đồng hóa thì không hề có cảm nhận rõ ràng về bản thân, vì mẹ không nhìn nhận họ là một cá thể độc lập. Thiếu đi “dưỡng khí” tinh thần, họ không thể phát triển, dù sự thật là mẹ vẫn yêu họ, chỉ là theo những cách không hề lành mạnh cho họ.

Những khác biệt ấy thật nhiều và sâu sắc. Thế nhưng, trải nghiệm mà họ chia sẻ với nhau cũng rất rõ ràng và đầy ý nghĩa.

Source: Marijus Auruskevicius/Shutterstock

Một sự thật tâm lý: điều tồi tệ luôn mạnh hơn điều tốt đẹp

Gần đây tôi nhận được một tin nhắn khá cay nghiệt từ ai đó, buộc tội tôi khiến phụ nữ “đắm chìm trong quá khứ” và khuyên họ nên “tiến về phía trước.” Vấn đề là: bạn không thể tiến về phía trước nếu chưa thực sự hiểu rõ mình đã đi qua điều gì, và nó đã ảnh hưởng đến bạn ra sao. Nghe thì có vẻ đơn giản, nhưng thật ra, đó là một quá trình phức tạp và thường rất dài. Và có lý do chính đáng cho điều đó.

Trước hết, những trải nghiệm gây tổn thương thường đi kèm những cảm xúc mạnh mẽ như đau đớn, buồn bã, hoảng loạn hay xấu hổ, những cảm xúc này cần được xử lý và làm dịu. Trong khi đó, những cảm xúc tích cực khi cuộc sống suôn sẻ lại không đòi hỏi điều ấy. Điều đó có nghĩa là: một tuổi thơ thiếu thốn về mặt tình cảm sẽ để lại dấu ấn sâu sắc hơn nhiều, gây ra những cảm xúc khó xử lý hơn một tuổi thơ tạm ổn, chứ chưa nói đến một gia đình yêu thương thực sự.

Thêm vào đó, trẻ em được đáp ứng nhu cầu cảm xúc từ nhỏ sẽ học được cách xử lý cảm xúc tiêu cực – trong khi những đứa trẻ thiếu thốn tình thương lại không có cơ hội ấy. Chúng lớn lên với sự khiếm khuyết trong trí tuệ cảm xúc.

Khi viết về ảnh hưởng của những người mẹ thiếu yêu thương, tôi thường tập trung vào những hành vi độc hại trong gia đình, như phớt lờ, chỉ trích gay gắt, đổ lỗi, hay thao túng tâm lý, và tác động của chúng đến quá trình trưởng thành của con gái. Tuy nhiên, điều không kém phần quan trọng là: sự thiếu vắng của những hành vi tích cực cũng góp phần định hình nên con người cô gái ấy – và những thiếu hụt này cần được chữa lành trong quá trình hồi phục. Để hiểu rõ các kiểu gắn bó thiếu an toàn như: lo lắng/phụ thuộc, né tránh/ghẻ lạnh, hay vừa sợ hãi vừa tránh né, chúng ta phải nhìn cả vào những gì đã xảy ra lẫn những gì chưa từng xảy ra trong mối quan hệ với mẹ.

5 Điều Một Người Mẹ Thiếu Tình Thương Không Bao Giờ Làm

Chính sự vắng mặt của những hành vi này đã âm thầm định hình con gái như thế nào.

Một kiểu gắn bó lành mạnh, khả năng kết nối cảm xúc, duy trì và phát triển một mối quan hệ, có nền tảng của lòng tự trọng vững vàng, biết cách xử lý những cảm xúc khó khăn hay đau đớn, dám liều lĩnh khi cần thiết và có thể đứng dậy sau thất bại – là kết quả của việc người mẹ cư xử theo những cách nhất định, một cách đều đặn hoặc ít nhất là phần lớn thời gian. Những người mẹ thiếu yêu thương, nhìn chung, không hề hoặc rất hiếm khi thể hiện được những điều này.

Và chính những điều không hiện diện ấy lại âm thầm tạo nên hình hài tâm hồn của một người con gái.

1. Biết thấu cảm và đồng điệu cảm xúc

Ngay từ khi mới chào đời, điệu vũ giữa mẹ và con đã bắt đầu dệt nên những hình dung đầu đời về mối quan hệ giữa người với người. Khi đứa trẻ được mẹ phản hồi một cách ổn định, được mẹ cho không gian để tự xoa dịu khi cần, và được ôm ấp vỗ về mỗi lúc buồn bã, cô bé ấy sẽ học được rằng thế giới là một nơi an toàn và đáng tin cậy. Dù mọi con người đều sinh ra với tiềm năng thấu cảm, nhưng khả năng ấy chỉ thật sự được nuôi dưỡng qua những tương tác đầy gần gũi như vậy giữa mẹ và con. Tiếc thay, người mẹ thiếu yêu thương chẳng bao giờ cho thấy sự đồng điệu hay lòng thấu cảm ấy.

2. Tôn trọng ranh giới

Một đứa trẻ được gắn bó an toàn sẽ hiểu rằng mình là một cá thể riêng biệt, và được trao cơ hội để là chính mình. Ngược lại, một người mẹ không tinh tế sẽ thường xuyên xâm lấn không gian của con, hiểu sai tín hiệu của con, chen vào khi con cần thu mình lại. Còn những người mẹ lạnh nhạt về mặt cảm xúc thì chẳng phản hồi gì, khiến con hiểu rằng: con phải tự xoay xở một mình, phải học cách tự bảo vệ bản thân.

Những cô gái lớn lên trong thiếu thốn tình thương thường gặp khó khăn trong việc nhận ra rằng ranh giới chính là nền tảng của một mối quan hệ lành mạnh. Những người có kiểu gắn bó lo âu thường hoảng sợ, dễ nhầm lẫn nhu cầu được ở một mình của người khác là sự từ chối. Trong khi đó, người có xu hướng né tránh lại nhìn ranh giới như những bức tường dựng lên để giữ mình được an toàn, nhưng cũng đồng thời ngăn cách với tất cả mọi người.

3. Là tấm gương của sự chấp nhận

Một người mẹ yêu thương sẽ luôn gửi đi thông điệp: “Con là chính con – và con không cần phải thay đổi để xứng đáng với tình yêu.” Đó là nền móng cho lòng tự trọng khỏe mạnh của con gái. Sự chấp nhận không có nghĩa là mẹ nhắm mắt làm ngơ trước những điều con cần học hỏi hay những điểm yếu con cần cải thiện và càng không phải kiểu ai cũng được trao phần thưởng chỉ vì xuất hiện. Một người mẹ biết yêu thương sẽ dạy dỗ, kỷ luật, đặt ra giới hạn, nhưng không làm tổn thương hay khiến con cảm thấy xấu hổ.

Sự chấp nhận bao gồm cả việc học cách nhìn nhận thất bại và thất vọng. Tiếc rằng, điều này lại không hiện diện nơi những người mẹ hay gây gổ, chỉ trích gay gắt hay xem thường con – những người thường xuyên dùng lời nói để làm tổn thương, công kích vào tính cách, ngoại hình hoặc hành vi của con. Những lời nói ấy dần dần được con nội hóa thành những tiếng nói tự phán xét, một lối suy nghĩ luôn gắn mọi khó khăn hay thất bại trong cuộc sống với khuyết điểm cố hữu nơi bản thân, những điều tưởng chừng không thể thay đổi. Thói quen ấy, một khi đã ăn sâu, rất khó để gỡ bỏ kể cả khi đã trưởng thành vì nó trở thành mặc định vô thức, trái ngược hoàn toàn với sự chấp nhận bản thân.

4. Nhìn thấy con gái một cách trọn vẹn

Điều này là một phần của sự chấp nhận, nhưng còn sâu sắc hơn thế: Đó là khả năng nhìn thấy đứa con đúng như con là, nhận ra những nhu cầu, ước muốn, suy nghĩ của con là điều hợp lý và xứng đáng được tôn trọng, ngay cả khi có thể còn cần tranh luận. Điều đó không có nghĩa là mẹ phải đồng tình với mọi lựa chọn của con, kể cả khi con đã lớn. Chỉ đơn giản là: mẹ chấp nhận đó là lựa chọn của con, và sẵn lòng lắng nghe, chia sẻ.

Trái lại, những người mẹ độc đoán, kiểm soát hoặc mang đặc điểm ái kỷ lại nhìn con qua lăng kính của chính nhu cầu và mong muốn của họ, nghĩa là, họ chẳng thật sự thấy con mình là ai cả. Khi khuôn mặt người mẹ là tấm gương đầu tiên mà một đứa trẻ soi mình, thì con gái không được yêu thương thường lớn lên mà không thể nhìn thấy chính mình một cách rõ ràng. Những gì họ thấy chỉ là hình ảnh méo mó từ những kỳ vọng và khát khao mà mẹ đã áp đặt lên họ.

5. Biết nhận trách nhiệm

Không ai có thể làm mẹ một cách hoàn hảo, không thể lúc nào cũng kiên nhẫn, không bao giờ nổi nóng, luôn thấu cảm từng phút từng giây, hay không mắc lỗi nào. Làm người vốn dĩ là không hoàn hảo. Nhưng, và đây là điểm mấu chốt, một người mẹ biết yêu thương sẽ biết nhận trách nhiệm cho những sai lầm, cho những lúc đánh giá sai hay cư xử không đúng. Và sau đó, mẹ sẽ chủ động hàn gắn, sửa chữa những rạn nứt trong mối quan hệ. Người mẹ ấy ý thức được ảnh hưởng và quyền lực mà mình nắm giữ, và cẩn thận không bao giờ lạm dụng chúng. Mẹ cũng hiểu giá trị của một lời xin lỗi.

Điều đó gần như không bao giờ xảy ra với người mẹ thiếu yêu thương – người luôn có lý do để biện minh cho hành động của mình, hoặc, nếu đang thao túng tâm lý con, thì thậm chí chối bỏ rằng mọi chuyện đã từng diễn ra. Đa phần những cô gái lớn lên trong kiểu mẹ như vậy thường tự trách bản thân, nghĩ rằng chính mình là lý do khiến mối quan hệ trở nên đổ vỡ, từ thuở ấu thơ, đến khi thiếu niên, rồi cả khi đã là người lớn.

Sự thật là: tự trách mình dễ hơn. Bởi nếu lỗi là ở mình, thì có hy vọng rằng chỉ cần mình thay đổi, mối quan hệ sẽ “bình thường” trở lại. Điều đó ít đau đớn hơn nhiều so với việc phải nhìn thẳng vào sự độc hại và sự thật về sợi dây tình cảm ấy.

Dù hiện diện hay vắng mặt, hành vi của người mẹ đều âm thầm khắc sâu trong tâm hồn con gái. Việc nối từng dấu chấm, nhìn rõ từng mối liên hệ giữa hành vi của mẹ và tác động lên chính mình, chính là những bước đi đầu tiên để chữa lành. 

Tài liệu tham khảo:

The research I've relied on for these observations is drawn from my book Daughter Detox.

Baumeister, Roy and Ellen Bratslavsky, Catrin Finkenauer and Kathleen D. Vohs, “Bad is Stronger than Good,” Review of General Psychology (2001), vol.5, no.4, 323-370.

Tác giả: Peg Streep

Nguồn: Five Things an Unloving Mother Never Does | Psychology Today