Những cạm bẫy của sự tự tin quá mức

Không ai trong chúng ta tránh khỏi những khoảnh khắc tự tin quá mức, khi chúng ta đánh giá trí tuệ, tính cách, hoặc khả năng của mình cao hơn thực tế. Dù việc tự đánh giá cao bản thân đôi khi mang lại lợi ích xã hội—như được xem là năng lực hơn—nó cũng đi kèm với những rủi ro. Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra ba tình huống mà sự tự tin thái quá có thể phản tác dụng—trên cấp độ cá nhân, giao tiếp và xã hội.

Khởi Đầu (Quá) Tự Tin

Khi học một kỹ năng mới, thông thường chúng ta cảm thấy mình thật kém cỏi—ban đầu. Nhưng một nghiên cứu gần đây phát hiện rằng cảm giác bất an đó thường không kéo dài. Qua sáu thí nghiệm (trong đó người tham gia chẩn đoán một “bệnh zombie” hư cấu hoặc làm bài kiểm tra về hiểu biết tài chính thực tế), các nhà nghiên cứu đã nhận diện một hiện tượng gọi là “bong bóng của người mới bắt đầu.”

“Ban đầu, mọi người nhận thức rõ ràng rằng họ không giỏi,” Carmen Sanchez, nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Đại học Cornell và là tác giả chính của nghiên cứu, chia sẻ. Nhưng sau khi tham gia một vài vòng chẩn đoán hoặc quản lý tài chính cá nhân, họ trải qua một cơn tăng vọt về sự tự tin, vượt xa so với khả năng thực sự.

Dù “bong bóng” này có thể thúc đẩy sự kiên trì, nó cũng mang lại những hệ quả tiêu cực. “Sự tự tin quá mức liên quan đến việc chấp nhận rủi ro quá đà,” Sanchez nói. Với những kết quả không mấy khả quan từ việc mạo hiểm không cần thiết—đặc biệt trong lĩnh vực tài chính—các tác giả kết luận rằng “học chút ít” đôi khi có thể dẫn đến nguy hiểm.

Đừng Phô Trương

Sự tự tin cao, dù không có cơ sở, thường khiến người ta trông hấp dẫn hơn trong mắt những người muốn hợp tác. Tuy nhiên, cách biểu lộ sự tự tin ấy có thể quyết định mức độ được chấp nhận.

Trong một loạt thí nghiệm, các nhà nghiên cứu nhận thấy rằng cả tín hiệu bằng lời (“Tôi làm tốt hơn tất cả mọi người!”) và không lời (tư thế kiêu hãnh, giọng điệu quyết đoán) đều mang lại lợi thế ban đầu về danh tiếng. Nhưng khi những cá nhân này sau đó bị phát hiện không đạt được kết quả như kỳ vọng, những người khoe khoang bằng lời bị đánh giá khắt khe hơn so với những người chỉ biểu lộ sự tự tin qua hành động.

“Những biểu hiện bằng lời thường dễ nhận diện,” Elizabeth Tenney, tác giả nghiên cứu tại Đại học Utah, giải thích. “Còn các tín hiệu không lời thì khó xác định hơn, và điều đó tạo cơ hội cho người ta dễ dàng bỏ qua sự tự tin thái quá.”

Tự Tin Như Một Loại Tiền Tệ

Xu hướng đánh đồng sự tự tin với năng lực khiến sự tự tin thái quá có thể mở đường cho ảnh hưởng và địa vị tăng cao. Peter Belmi, nhà nghiên cứu về bất bình đẳng tại Đại học Virginia, đã tự hỏi liệu điều ngược lại có đúng—rằng địa vị cao có tạo ra sự tự tin thái quá—và hậu quả xã hội sẽ như thế nào nếu điều đó xảy ra.

Trong bốn thí nghiệm, những cá nhân có địa vị cao (được xác định qua báo cáo tự đánh giá và chỉ số khách quan) có xu hướng dự đoán quá mức khả năng của mình trong các nhiệm vụ về trí nhớ, nhận thức và đố vui, so với những người thuộc tầng lớp thấp hơn. Trong một thí nghiệm, sự tự tin sai lệch này mang lại lợi thế cụ thể; trong các buổi phỏng vấn giả định, những người tự tin thái quá thường được đánh giá là đáng tuyển dụng hơn.

“Một lý do khiến bất bình đẳng được duy trì,” Belmi nhận xét, “là những người xuất thân từ tầng lớp thượng lưu thường có niềm tin phóng đại rằng họ giỏi hơn. Và những người khác nhầm lẫn sự tự tin ấy với trí tuệ—dù điều đó không hẳn là sự thật.”

Photo: Shutterstock

Nguồn: The Pitfalls of Overconfidence – Psychology Today