Những người con gái không được yêu thương và câu hỏi về tình mẫu tử

Quyết định có con hay không là điều mà bất kỳ người phụ nữ nào rồi cũng phải đối mặt. Nhưng với những ai từng là con gái của một người mẹ không hề yêu thương, hoặc tệ hơn là tàn nhẫn, lạnh lùng, thờ ơ, hay gây ra những tổn thương về tâm hồn lẫn tinh thần, thì câu hỏi ấy lại mang một sắc thái hoàn toàn khác. Điều ám ảnh nhất luôn lẩn khuất trong tâm trí họ là nỗi sợ đến tê liệt: lỡ đâu mình sẽ trở thành người mẹ như mẹ mình đã từng. Tôi có thể nói với bạn bằng chính trải nghiệm của bản thân: đó là một nỗi sợ không giống bất kỳ điều gì khác, một nỗi lo như hố sâu hun hút trong lòng, có thể nuốt chửng bạn bất cứ lúc nào.

Suốt gần hai thập kỷ trong cuộc đời trưởng thành, tôi đã chủ động lựa chọn không sinh con. Những nhà trị liệu tâm lý tôi từng tìm đến lúc ấy đều cho rằng các hành vi ngược đãi và thiếu yêu thương rất có thể sẽ được lặp lại. Từ khóa tôi nhớ rõ nhất là “tái phạm”, và hầu hết những ví dụ được đưa ra đều xoay quanh các chuỗi hành vi bạo hành thể chất trong gia đình. Dù tôi chưa từng bị đánh đập, cũng chẳng lớn lên trong một môi trường đầy bạo lực, nhưng câu hỏi vẫn cứ ở đó, day dứt mãi không buông: Liệu tôi có thể trở thành một người mẹ biết yêu thương, hay những khuôn mẫu trong gia đình tôi, đã in sâu qua ít nhất hai thế hệ, sẽ tiếp tục tái hiện?

Phải rất nhiều năm sau, tôi mới phát hiện ra rằng mình không phải là người con gái duy nhất từng trăn trở với câu hỏi đó.

Những huyền thoại văn hóa và sự thật không dễ chấp nhận

Những huyền thoại xoay quanh tình mẫu tử chính là phông nền cho cơn giằng xé nội tâm của những đứa con gái không được yêu thương, và cũng là lý do khiến họ cảm thấy mình đơn độc, lạc lõng giữa một vấn đề mà dường như chẳng ai khác phải đối mặt. Những huyền thoại ấy gồm các quan niệm sai lầm như: làm mẹ là bản năng tự nhiên của phụ nữ (thật ra không phải vậy), rằng tất cả phụ nữ đều biết chăm sóc và nuôi dưỡng, rằng mọi người mẹ đều yêu con mình. Và sợi ruy băng thắt nơ hoàn hảo cho tất cả những ảo tưởng ấy chính là niềm tin vào tình yêu vô điều kiện, như nhà tâm lý học Erich Fromm từng viết trong Nghệ Thuật Yêu: “Tình yêu của mẹ là hạnh phúc, là bình yên, chẳng cần phải đạt được, cũng chẳng cần phải xứng đáng.”

Source: Antonio Guillem/Shutterstock

Thế nhưng, những đứa con gái không được yêu thương lại hiểu rõ sự thật đắng cay ấy hơn ai hết. Trong nhiều năm trời, chỉ cần nghĩ đến mối quan hệ ấy thôi cũng đủ khiến họ tràn ngập cảm giác tội lỗi, xấu hổ, như thể chính họ là nguyên nhân, xen lẫn một nỗi khao khát tuyệt vọng được mẹ yêu thương. Khi bước vào tuổi trưởng thành, họ lại đối mặt với một thử thách khác: làm sao để giữ gìn mối quan hệ với mẹ mình, và thường là cả với những người thân khác trong gia đình gốc. Càng nhận thức rõ vết thương của mình, cũng như hiểu ra ai là người đã gây ra và tiếp tục gây nên nỗi đau ấy, họ lại càng khao khát có được tình thương và sự ủng hộ từ mẹ. Tôi gọi đó là “xung đột cốt lõi” trong những nghiên cứu của mình, là cuộc giằng co giữa một bên là nhu cầu tự điều chỉnh hành vi và cảm xúc vốn được hình thành từ cách mẹ đối xử với mình, và bên kia là khát vọng được mẹ nhìn nhận và yêu thương.

Câu hỏi về việc có con hay sống không con cái

Từng được xem là dấu mốc quan trọng và là mục tiêu của tuổi trưởng thành, nhưng ngày nay, chuyện sinh con hay không đã trở thành một lựa chọn cá nhân rõ ràng hơn bao giờ hết. Theo các số liệu thống kê, quyết định không sinh con không còn là điều gì quá khác biệt với chuẩn mực xã hội nữa, bởi tỷ lệ sinh ở Mỹ vẫn tiếp tục giảm. Thực tế, ngày càng có nhiều phụ nữ chọn sống không con vì vô vàn lý do, từ mục tiêu sống, ưu tiên cá nhân, tài chính cho đến những điều sâu xa khác. Tuy nhiên, một nghiên cứu của Leslie Ashburn-Nardo công bố năm 2017 lại cho thấy: quan niệm văn hóa về việc làm cha mẹ vẫn còn tụt hậu so với thực tế. Trong nghiên cứu này, 204 sinh viên ngành tâm lý được yêu cầu đọc một đoạn văn mô tả về một người trưởng thành đã kết hôn và đánh giá mức độ viên mãn của người ấy. Các đoạn văn hoàn toàn giống nhau, chỉ khác về giới tính và việc người đó có con hay không. Kết quả cho thấy: người tham gia đánh giá những người không có con là kém viên mãn hơn, thậm chí còn thể hiện một mức độ phẫn nộ đạo đức nhất định đối với lựa chọn ấy. Lưu ý rằng độ tuổi trung bình của người tham gia là 20,6; trong số 141 nữ sinh thì đa số là người da trắng (so với 49 nam sinh); và trường đại học này nằm ở vùng Trung Tây nước Mỹ. Tuy nhiên, từ những huyền thoại về tình mẫu tử, ta có thể nhận ra: các chuẩn mực văn hóa đôi khi được gán cho trọng lượng mà chúng vốn không xứng đáng có, như quan niệm cho rằng có con sẽ khiến con người hạnh phúc và mãn nguyện hơn, một quan điểm vẫn chưa được thách thức nghiêm túc, dù các nghiên cứu lại cho thấy những kết quả rất trái chiều.

Thế nhưng, những người phụ nữ chọn sống không con vì từng là đứa con gái không được yêu thương lại mang một lý do hoàn toàn khác biệt…

Điều cốt lõi đối với những người con gái không được yêu thương: Liệu quá khứ có lặp lại?

Hai quan điểm dưới đây được trích từ các cuộc phỏng vấn tôi thực hiện và ghi lại trong cuốn sách Giải Độc Tâm Hồn Con Gái: Hồi Phục Sau Một Tuổi Thơ Không Tình Mẹ Và Đòi Lại Cuộc Đời Của Mình.

Việc có con rất quan trọng với tôi, và tôi đã sinh ba đứa. Đúng là tôi lo lắng, nhưng tôi cũng quyết tâm sẽ yêu thương các con mình theo đúng cách mà tôi từng thiếu thốn. Tôi có phải là một người mẹ hoàn hảo không? Không, còn xa mới được như thế. Nhưng các con tôi đã lớn lên khỏe mạnh, đầy đủ tình yêu, sự dịu dàng, thấu hiểu và ủng hộ, tất cả những gì tôi từng bị tước đoạt.
(Lorraine, 48 tuổi)

Tôi không tin mình đủ khả năng để mang một đứa trẻ đến với thế giới này. Tôi hoảng sợ khi nghĩ rằng mình có thể lặp lại chuỗi khổ đau mà mẹ từng gây ra cho tôi. Tôi đặc biệt sợ nếu sinh con gái, và có lẽ, nếu có cách nào đó đảm bảo tôi chỉ sinh con trai, thì tôi đã có can đảm làm mẹ. Mẹ tôi rất ổn với các anh trai tôi, những người con trai của bà. Bây giờ tôi có hối tiếc không? Có chứ, vì tôi đã khác xưa rất nhiều sau hai mươi năm. Nhưng giờ thì đã quá muộn rồi.
(Deidre, 46 tuổi)

Đây là hai câu trả lời nằm ở hai đầu thái cực trong vô vàn phản ứng có thể có. Tất nhiên, còn rất nhiều người phụ nữ khác với những trải nghiệm ở giữa hai thái cực ấy, có người làm mẹ và gặp khó khăn, có người quyết định không sinh con và không hề hối tiếc. Sự thật là: phần lớn những người con gái không được mẹ yêu thương vẫn có thể trở thành những người mẹ tốt, miễn là họ ý thức rõ ràng về những tổn thương tuổi thơ đã để lại trong lòng mình. Nhiều người trong số đó cũng chủ động tìm đến trị liệu tâm lý. Điều này không có nghĩa là họ không lo lắng về cách mình nuôi dạy con, họ có chứ, và đôi khi vẫn vật lộn với chính phản ứng và những di sản cảm xúc từ quá khứ. Nhưng làm mẹ tốt không đồng nghĩa với sự hoàn hảo; mà là biết đồng điệu với con, yêu con, và hiện diện thật sự trong cuộc đời con.

Điều đáng buồn là những người con gái không được yêu thương dễ lặp lại vòng luẩn quẩn của sự hờ hững và bỏ mặc về cảm xúc nhất lại chính là những người tin sai lầm rằng có con sẽ chữa lành vết thương của họ, sẽ giúp họ được mẹ nhìn nhận hoặc được người khác coi trọng hơn, hoặc đơn giản là họ sinh con vì quá khao khát được yêu thương. Tất cả những lý do ấy có một điểm chung: họ nhìn con như là sự kéo dài của chính mình và những nhu cầu riêng tư. Đó chính là công thức tái diễn quá khứ.

Học từ quá khứ và thoát khỏi nó

Những người con gái quyết định làm mẹ và có thể nuôi dạy con thành công thường là những người dám đối diện với hệ quả từ tuổi thơ của chính mình một cách tỉnh táo và sâu sắc, nhiều người trong số đó đã trải qua trị liệu tâm lý chuyên sâu. Họ, trong đó có cả tôi, thường lựa chọn nguyên tắc “chạy theo hướng ngược lại” làm kim chỉ nam, nghĩa là nhìn lại những gì bản thân từng thiếu hụt, rồi cố gắng hết sức để con mình có được đầy đủ những điều đó.

Nhưng có lẽ quan trọng hơn cả những điều họ làm, lại chính là những điều họ không làm. Họ chọn không lặp lại những hành vi từng là chuyện “cơm bữa” trong tuổi thơ của mình. Khoa học đã chỉ ra rằng “cái xấu luôn mạnh hơn cái tốt”, và rằng việc tránh xa những hành vi làm tổn thương sâu sắc từ phía cha mẹ còn quan trọng hơn cả hàng loạt điều tốt đẹp mà bạn cố gắng mang đến cho con. Daniel Siegel và Mary Harzwell đã viết trong Nuôi Dạy Con Từ Bên Trong, rằng điều cốt lõi là biết “đi trên con đường cao”, tức là biết buông bỏ hành trang cảm xúc cũ kỹ và những phản ứng tiêu cực, để có thể kết nối với con một cách tỉnh thức và đồng cảm.

Dưới đây là những điều quan trọng mà một người mẹ biết yêu thương sẽ tránh:

• Không xem con là bản sao của mình, mà là một cá thể độc lập
• Không dùng lời nói để khiến con xấu hổ hay bị đổ lỗi
• Không bắt đầu một lời trách mắng bằng việc liệt kê những “khuyết điểm” của con
• Không phớt lờ cảm xúc của con bằng cách nói rằng con “quá nhạy cảm”
• Không phủ nhận ký ức hay cảm nhận của con về những gì đã xảy ra
• Không xâm phạm không gian riêng hay ranh giới cá nhân của con
• Không bao giờ xin lỗi hay thừa nhận sai lầm của mình

Hãy luôn nhớ: làm mẹ tốt không có nghĩa là phải làm mẹ hoàn hảo, vì con người vốn dĩ không ai hoàn hảo cả. Thế nên, biết nhận sai và xin lỗi là điều vô cùng cần thiết.

Lựa chọn và con đường không bước tới

Tôi đã thay đổi quyết định không sinh con ở tuổi 38, và việc đầu tiên tôi làm khi biết mình đang mang thai con gái là cắt đứt hoàn toàn liên lạc với mẹ. Đó là một quyết định tôi đã chần chừ suốt gần hai mươi năm — hết dứt lại nối, nhưng khoảnh khắc trở thành mẹ đã khiến tôi dứt khoát. Tôi chọn bảo vệ con mình. Bây giờ con gái tôi đã 30 tuổi, và đúng vậy, việc sinh con là quyết định đúng đắn nhất tôi từng làm cho chính mình. Nhưng nó cũng mang theo cái giá không nhỏ: cuộc hôn nhân của tôi đã thay đổi theo chiều hướng không mấy tốt đẹp (vì lúc cưới nhau, chúng tôi từng đồng ý là sẽ không có con), và những tình bạn của tôi cũng không còn như xưa. Riêng với tôi, làm mẹ đã tái định nghĩa con người mình.

Nhưng câu trả lời của tôi không phải là câu trả lời của tất cả mọi người. Không lâu trước đây, tôi nhận được một tin nhắn từ một độc giả của cuốn sách, nay đã 60 tuổi, chị viết:

“Tôi từng nghĩ về chuyện có con trong mỗi thập kỷ từ tuổi hai mươi đến bốn mươi, rồi một lần cuối ở tuổi 45 khi cánh cửa gần khép lại. Và tôi đã quyết định không. Đó là lựa chọn đúng với tôi. Tôi cần được sống và nở rộ theo cách riêng của mình sau một khởi đầu đầy căng thẳng, và tôi đã yêu công việc của mình với tư cách là luật sư nhập cư. Tôi yêu chồng, yêu cuộc sống chung của chúng tôi. Nhưng tôi cũng không hoàn toàn ‘không có con’, tôi có con của bạn bè mà tôi hết lòng thương mến, một cô cháu gái khiến tôi mê mẩn, và những người trẻ tôi từng dìu dắt. Cuộc sống của tôi không trống rỗng, và tôi không nghĩ mình đã bỏ lỡ điều gì cả.”

Và tôi chỉ biết thầm nói: Amen.

Cuối cùng thì, điều quan trọng nhất chính là sự tỉnh thức và quyền lựa chọn. Đã đến lúc đưa sự thật rằng không phải người phụ nữ nào cũng phù hợp để làm mẹ ra ánh sáng, mở ra một cuộc đối thoại trung thực, và xóa bỏ cảm giác tội lỗi vẫn luôn đeo bám những người con gái không được yêu thương. 

Tác giả: Peg Streep

Nguồn: Unloved Daughters and the Question of Motherhood | Psychology Today