Niềm tin cốt lõi: chiếc búa trong tay ta

"Với người cầm chiếc búa trong tay, cả thế giới đều là những chiếc đinh."
— Abraham Maslow

Bạn có từng tin rằng mình không đủ tốt? Rằng mình không xứng đáng được yêu thương? Rằng nếu ngã xuống, sẽ chẳng ai đỡ bạn dậy? Rằng mong muốn một điều gì đó là nguy hiểm? Rằng giận dữ là điều không nên có?

Những niềm tin đó chính là niềm tin cốt lõi – những khung kính mà qua đó bạn nhìn nhận cuộc đời. Chúng không đơn thuần là những suy nghĩ nhất thời, mà là những kết luận sâu xa, ăn sâu vào tiềm thức, định hình cách bạn hiểu và phản ứng với thế giới xung quanh.

Điều đáng nói là, những niềm tin cốt lõi này gần như không thể bị bác bỏ, vì chúng bao trùm lên mọi trải nghiệm của bạn. Khi gặp một điều trái ngược với niềm tin của mình, bộ não sẽ ngay lập tức tìm cách phủ nhận hoặc diễn giải nó theo hướng củng cố niềm tin cũ.

Chẳng hạn, nếu bạn tin rằng “con người ai cũng ích kỷ,” thì ngay cả khi chứng kiến một hành động tử tế, bạn cũng sẽ nghĩ rằng người đó có động cơ ẩn giấu nào đó. Bạn sẽ biến trải nghiệm đó thành một “chiếc đinh” nữa để đóng vào thế giới quan mà bạn đã quen thuộc.

Source: Andy Gries/Pixabay

Niềm tin cốt lõi hình thành như thế nào?

Không có niềm tin cốt lõi nào tuyệt đối tốt hay xấu. Chúng thường được thừa hưởng hoặc tự hình thành từ gia đình, từ những trải nghiệm ban đầu của cuộc đời. Và khi mới xuất hiện, những niềm tin ấy đều có mục đích tích cực – chúng giúp bạn thích nghi, bảo vệ bạn, hoặc giúp bạn tìm kiếm sự an toàn.

Nhưng vấn đề là, theo thời gian, có những niềm tin cốt lõi không còn phù hợp nữa. Điều từng giúp bạn trong quá khứ nay có thể trở thành gánh nặng, ngăn cản bạn trưởng thành và kết nối sâu sắc với những người xung quanh.

Niềm tin cốt lõi ảnh hưởng đến mối quan hệ của bạn như thế nào?

Bạn có xu hướng thu hút những người có niềm tin cốt lõi tương tự hoặc bổ trợ cho niềm tin của bạn. Điều này giống như cách mà mỗi người mang theo một "tấm danh thiếp vô hình" về bản thân khi bước vào một mối quan hệ – tấm danh thiếp ấy phản ánh những niềm tin cốt lõi của bạn về tình yêu, sự an toàn, và giá trị của chính mình.

Khi hai người đến với nhau, họ vô thức kiểm tra xem niềm tin của mình có phù hợp với đối phương không. Mọi thứ diễn ra một cách tự nhiên, cho đến khi một trong hai muốn thay đổi một niềm tin đã ăn sâu vào mình.

Đây chính là lúc thử thách thực sự xuất hiện. Khi bạn thay đổi, bạn cũng đồng thời khiến người kia phải nhìn lại niềm tin của họ – và không phải ai cũng sẵn sàng làm điều đó.

Khi một niềm tin từng giúp bạn nay lại trở thành rào cản, đó là lúc bạn cần xem xét lại. Nếu bạn liên tục rơi vào những vòng lặp quen thuộc khiến bản thân tổn thương hoặc không đạt được điều mình mong muốn, có thể chính niềm tin cốt lõi của bạn đang kìm hãm bạn.

Ví dụ, tôi từng làm việc với một nữ sinh viên y khoa mang trong mình niềm tin cốt lõi rằng cô ấy là một “người khiếm khuyết.” Niềm tin ấy thúc đẩy cô học tập chăm chỉ hơn tất cả mọi người, giúp cô đứng đầu lớp. Nhưng nó cũng khiến cô né tránh chuyện tình cảm, vì cô tin rằng chẳng ai thực sự muốn mình. Khi bước qua tuổi 30, cô nhận ra niềm tin này đang giới hạn khả năng kết nối và yêu thương của mình. Chỉ khi nhận diện và đặt dấu hỏi cho nó, cô mới có thể dần thay đổi.

Làm thế nào để thay đổi hoặc mở rộng niềm tin cốt lõi?

Thay đổi niềm tin cốt lõi không phải là điều có thể làm trong một sớm một chiều. Nó đòi hỏi thời gian để bộ não, tâm trí và cơ thể bạn thích nghi với một cách nhìn mới. Nhưng nếu bạn sẵn sàng nỗ lực, phần thưởng nhận lại sẽ vô cùng xứng đáng.

Hãy bắt đầu bằng cách chọn một mối quan hệ thân thiết, nơi bạn thường xuyên gặp những bất đồng hoặc có xu hướng hiểu sai ý đối phương. Đó là nơi những niềm tin cốt lõi của bạn đang hoạt động mạnh mẽ nhất.

Bước 1: Viết ra những niềm tin cốt lõi của bạn

Hãy ghi lại những niềm tin mà bạn nhận ra mình đang có. Nếu cần, hãy sử dụng những câu hỏi gợi ý để khám phá sâu hơn.

Bước 2: Tìm nguồn gốc của từng niềm tin

• Bạn học được niềm tin này từ đâu?
• Có ai trong gia đình bạn cũng có niềm tin tương tự (hoặc trái ngược hoàn toàn) không?

Bước 3: Tìm hiểu ý định tích cực đằng sau niềm tin

• Niềm tin này đã từng giúp bạn như thế nào?
• Bạn có còn cần nó nữa không? Nếu có, liệu có một cách thích nghi hơn để đạt được điều tương tự?

Bước 4: Khoanh tròn những niềm tin đang giới hạn bạn

Đây là những niềm tin cốt lõi khiến bạn tổn thương hoặc ngăn cản bạn có những mối quan hệ lành mạnh.

Bước 5: Thêm dấu hỏi vào niềm tin của bạn

Thay vì kết luận tuyệt đối, hãy thử biến chúng thành một câu hỏi mở.
Thay vì “Tôi không xứng đáng được yêu thương.”
Hãy hỏi: “Có chắc là tôi không xứng đáng không?”

Bước 6: Chia sẻ với người bạn đời

• Hãy trò chuyện với đối phương về những niềm tin đang giới hạn bạn.
• Yêu cầu họ chỉ lắng nghe, không phản ứng, không khuyến khích hay phán xét.
• Cùng nhau thảo luận để tìm ra một góc nhìn mới.

Bước 7: Chấp nhận rằng thay đổi sẽ có lúc chệch choạc

Sẽ có những lần bạn quay về niềm tin cũ. Sẽ có những lúc đối phương không hiểu bạn ngay lập tức. Nhưng đó là một phần của quá trình.

Để thay đổi một niềm tin cốt lõi, bạn không thể chỉ làm một lần rồi thôi. Sẽ cần hàng trăm lần trải nghiệm khác biệt để bộ não bạn dần nhận ra rằng:
"Thực ra, sự thân mật không nguy hiểm đến thế."
"Thực ra, tôi đủ thông minh."

Và rồi một ngày, bạn sẽ nhận ra mình đã đặt chiếc búa xuống. Thế giới không còn toàn là những chiếc đinh nữa. Một bức tranh mới sẽ dần hiện ra – rộng mở, nhiều màu sắc, và chứa đựng vô vàn điều đẹp đẽ.

Nguồn: Core Beliefs: The Hammer We Hold in Our Hand - Psychology Today