Sự đố kỵ của cha mẹ: kẻ cắp thầm lặng của niềm vui và hạnh phúc

Những bậc cha mẹ ái kỷ thường gây ra những tổn thương vô hình nhưng sâu sắc cho con cái mình bằng cách làm tổn thương tâm hồn chúng. Họ có xu hướng xem con cái như một phần mở rộng của bản thân, từ đó bỏ bê nhu cầu cảm xúc của con và thiết lập thứ mà Daniel Shaw (2010) gọi là “sự tự tôn lệch lạc mang tính kiểm soát”. Không chỉ vậy, họ còn gây thêm tổn thương bằng cách đố kỵ một cách bệnh lý với những thành công và niềm vui của con. Sự kết hợp giữa việc phớt lờ cảm xúc và lòng đố kỵ, thường bộc phát qua những cơn giận dữ, sẽ nuôi dưỡng cảm giác tội lỗi và sự thiếu tự tin trong tâm trí những đứa trẻ này khi chúng trưởng thành.

Melanie Klein, một trong những nhà tiên phong của ngành phân tâm học Anh, cho rằng gốc rễ của sự đố kỵ của cha mẹ nằm ở những thiệt thòi trong tuổi thơ của chính họ. Bà lý giải rằng “đố kỵ bị khuếch đại bởi sự thiếu thốn và đồng thời cũng nuôi dưỡng cảm giác thiếu thốn, vì nó khiến con người không thể tận hưởng những điều tốt đẹp đang có”. Những bậc cha mẹ này, vì cay đắng với một tuổi thơ khốn khó, nên không thể chấp nhận thực tế rằng con mình đang có một cuộc sống tốt đẹp hơn họ từng có. Họ không ngừng nhắc nhở con về những vất vả họ từng trải qua—“Hồi bằng tuổi con, mẹ phải đi bộ hai dặm đến trường, sao con lại đòi bố mẹ đưa đón?”—như một cách để ép con cái thừa nhận rằng chúng đang được nuông chiều quá mức.

Trong tiềm thức, họ cố gắng "sống lại" tuổi thơ của mình thông qua con cái—mong muốn con đạt được những điều họ từng khao khát nhưng không có được. Nhưng sự bù đắp muộn màng này không giúp cha mẹ cảm thấy khá hơn, mà chỉ làm tổn thương con cái thêm nhiều hơn.

Hãy cùng xem xét những tác động của sự đố kỵ của cha mẹ lên con cái và khi nào thì vấn đề này cần được đưa vào liệu pháp tâm lý.

1. Sự thiếu vắng những mối quan hệ lành mạnh

Cha mẹ ái kỷ thường không nhìn nhận con cái như một cá thể độc lập, có những mong muốn, cảm xúc và ước mơ riêng. Họ có xu hướng sáp nhập tâm lý với con, gây ra những vấn đề nghiêm trọng về ranh giới. Vì xem con là một phần mở rộng của bản thân, họ cảm thấy bị đe dọa khi con xây dựng các mối quan hệ riêng. Vì thế, họ tìm cách kiểm soát, cấm đoán hoặc hạ thấp giá trị của những mối quan hệ ấy.

Daniel Shaw cho rằng chiến lược tương tác của những bậc cha mẹ đố kỵ luôn xoay quanh sự kiểm soát và chiếm hữu. Vì sợ mất vị trí trung tâm trong cuộc sống của con, họ tìm cách cản trở con phát triển những mối quan hệ thân thiết với người khác. Ngược lại với lòng đố kỵ là sự rộng lượng—đặc biệt là sự rộng lượng trong tình yêu thương. Nhưng đáng tiếc, những đứa trẻ lớn lên trong gia đình có cha mẹ đố kỵ lại không có cơ hội học được sự rộng lượng này.

2. Những hoài bão không thành

Theo DSM-5 (Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần, phiên bản thứ 5), người có nhân cách ái kỷ không chỉ có lòng đố kỵ, mà còn đi kèm với cơn giận dữ và sự trống rỗng. D’Agostino và cộng sự trích dẫn Kernberg, người mô tả rằng cảm giác trống rỗng ở những người ái kỷ thường song hành với sự chán nản và bồn chồn.

Trong mối quan hệ cha mẹ - con cái, đứa trẻ bị buộc phải lấp đầy khoảng trống của cha mẹ. Nhưng nếu chúng đạt được thành công cá nhân, điều đó có thể khơi dậy cơn giận dữ của cha mẹ. Khi con cái cố gắng tách khỏi sự kiểm soát của cha mẹ và khẳng định bản thân, cha mẹ lại càng muốn kéo chúng lại gần hơn.

Trong gia đình có nhiều con, cha mẹ có thể cố tình hạ thấp thành công của một đứa trẻ để “cân bằng” với đứa còn lại. Điều này khiến đứa trẻ luôn cảm thấy khó khăn trong việc nắm giữ và bảo vệ những gì thuộc về mình—bởi vì trong mắt cha mẹ, không có đứa con nào được phép tỏa sáng hơn họ.

Peter Shabad đã mô tả trường hợp một bệnh nhi của ông: đứa trẻ tức giận khi bác sĩ tâm lý nhìn thấy mình mua một gói bánh Doritos trước buổi trị liệu. Nó yêu cầu bác sĩ ngoảnh mặt đi, như thể lo sợ rằng người lớn có thể "vươn tay vào tâm trí nó và đánh cắp niềm vui riêng tư của nó". Điều này cho thấy hậu quả lâu dài của sự đố kỵ của cha mẹ: đứa trẻ có thể phát triển tâm lý lo sợ khi đạt được thành công cá nhân, vì chúng vô thức sợ rằng điều đó sẽ làm tổn thương cha mẹ.

3. Đánh cắp niềm vui trong cuộc sống

Chủ đề về sự đố kỵ của cha mẹ đã xuất hiện trong những câu chuyện cổ tích suốt nhiều thế kỷ. Hãy nhớ lại câu chuyện Bạch Tuyết, nơi bà mẹ kế độc ác tìm cách đầu độc cô gái chỉ vì ghen tị với nhan sắc của nàng. Trong Rapunzel, một mụ phù thủy vô sinh đã bắt cóc đứa trẻ duy nhất trong gia đình, như một cách cướp đi ánh sáng của người khác.

Trong cuộc sống thực, cha mẹ đố kỵ cũng có thể “đánh cắp” niềm vui của con cái theo cách tương tự. Chẳng hạn, nếu một đứa trẻ dũng cảm đứng lên chống lại kẻ bắt nạt, cha mẹ đố kỵ sẽ không chúc mừng chiến thắng của con mà chỉ trích rằng con "vi phạm nội quy của trường".

Câu chuyện của Bạch Tuyết cũng phản ánh sự cướp đoạt niềm vui của tuổi trưởng thành—điều mang lại cho con cái sự tự do, vẻ đẹp và bản sắc riêng. Nhưng những bậc cha mẹ ái kỷ lại không thể chấp nhận điều đó, vì họ muốn con cái mãi mãi chỉ là một phần của mình.

Không may, một số câu chuyện cổ tích phản ánh đúng hiện thực cuộc sống. Những đứa trẻ lớn lên trong sự đố kỵ của cha mẹ phải chịu đựng những tổn thương tâm lý kéo dài—chúng sống trong cảm giác tội lỗi vì có một cuộc đời tốt đẹp hơn cha mẹ, và sợ hãi khi phải đối diện với cơn giận của họ.

Trong liệu pháp tâm lý, những người này ban đầu có thể rất ngại phân tích hành vi của cha mẹ, sợ rằng mình sẽ phát hiện ra điều gì đó tiêu cực. Nhưng theo thời gian, trị liệu có thể giúp họ vượt qua cảm giác tội lỗi và sợ hãi, để sống một cuộc đời trọn vẹn, tự do—một cuộc đời mà chính cha mẹ họ cũng có thể phải ghen tỵ.

Nguồn: Parental Envy: The Silent Thief of Joy and Fulfillment