Tại sao chúng ta cần sự lãng quên để tồn tại

Thông thường, văn hóa của chúng ta đề cao ký ức và việc ghi nhớ. Chúng ta trân trọng những bài học lịch sử, chụp ảnh để lưu giữ những khoảnh khắc quý giá, tin rằng những bất công trong quá khứ cần được sửa chữa ở hiện tại, hứa sẽ không quên những người bạn cũ, và nỗ lực trong trị liệu tâm lý để ghép lại những mảnh ký ức đầy cảm xúc của tuổi thơ.

Tuy nhiên, bên cạnh giá trị không thể phủ nhận của việc ghi nhớ, cũng cần tôn vinh một sự thật khác: để tiếp tục sống, chúng ta cũng cần phải quên đi. Có những ký ức mang sức mạnh tàn phá tương lai và khả năng tồn tại của chúng ta. Nếu giữ lại tất cả những gì đã xảy ra với mình cùng sự sống động sắc nét của từng sự kiện, chúng ta sẽ bị đè nặng bởi nỗi lo âu và đau khổ, sẽ luôn sống trong sợ hãi và hối tiếc. Chúng ta sẽ bị ám ảnh bởi sự xấu xa mình từng gặp, những sai lầm mình từng phạm, và những điều đẹp đẽ, tốt lành đã mất đi. Đôi khi, trí nhớ kém không phải là khuyết điểm, mà chính là chìa khóa để sinh tồn.

Vào những năm 1870, triết gia người Đức Friedrich Nietzsche đã bàn luận về chủ đề này trong bài tiểu luận "Lợi ích và Tác hại của Lịch sử đối với Cuộc sống". Mặc dù Nietzsche là một nhà sử học xuất sắc, hiểu biết sâu sắc về lịch sử chính trị và xã hội, ông cũng nhận ra rằng lãng quên là yếu tố không thể thiếu để cá nhân hay một tập thể có thể phát triển. Như ông đã viết:

"Có một mức độ mất ngủ, sự trăn trở, cảm giác ám ảnh bởi lịch sử, mà khi vượt qua giới hạn, cuộc sống sẽ bị tổn hại, thậm chí bị hủy diệt – dù đó là một cá nhân, một dân tộc, hay cả một nền văn hóa."

Nietzsche cho rằng, sức sống mãnh liệt và sự bình thản tự nhiên của động vật xuất phát từ việc chúng không biết gì về quá khứ. Ông suy đoán rằng nếu một con bò biết tất cả những gì từng xảy ra với tổ tiên nó, cuộc sống của nó sẽ trở nên không thể chịu đựng nổi. Tương tự, ông cho rằng trẻ nhỏ khiến chúng ta cảm động chính bởi vì chúng không bị gánh nặng bởi ký ức và những tiếc nuối như những người đã bước qua tuổi hai lăm. Với trẻ thơ, gần như chẳng có gì lớn lao từng xảy ra, và chính vì thế, mọi thứ đều dường như còn rộng mở, đầy hy vọng.

Nietzsche đã đặt ra một câu hỏi táo bạo nhưng mang tính xây dựng sâu sắc: ý nghĩa của việc nghĩ về quá khứ là gì? Và câu trả lời của ông thật chính xác: chúng ta chỉ nên nhớ khi điều đó thực sự giúp ích cho cuộc sống hiện tại. Những ký ức có giá trị khi chúng giúp ta định hình kế hoạch, tránh được sai lầm, nhưng nếu chúng trở thành rào cản cho một cuộc sống tốt đẹp hơn, thì chúng ta nên dồn sức vào việc lãng quên.

Cách tốt nhất để quên đi không chỉ đơn giản là thời gian mà – chính xác hơn – là những sự kiện mới. Để tách mình ra khỏi những điều ám ảnh, chúng ta cần tạo ra một lớp ký ức mới, dày đặc hơn, để lấp đầy khoảng cách giữa ta và những ký ức cũ. Nói ngắn gọn, chúng ta phải khiến những điều mới mẻ xảy ra.

Điều này đặc biệt đúng sau một cuộc chia tay đau đớn, khi những nơi chốn, thời điểm hay thói quen cũ vẫn còn gắn bó chặt chẽ với quá khứ, khiến ta không ngừng nhớ lại và đau đớn:

– Mỗi lần đi ngang qua quán pizza, chúng ta bị kéo về những buổi tối chủ nhật ấm áp từng cùng người ấy dùng bữa ở đó.
– Đạp xe dọc con kênh lại làm ta nhớ về những chuyến đi thư thái dưới ánh nắng dịu dàng.
– Những chiếc gối trên sofa lại nhói lên trong tim khi gợi nhớ cách người ấy thường dùng chúng để đọc sách mỗi tối.

Chúng ta bị vây quanh bởi vô số "bẫy cảm xúc." Trái tim tan vỡ lặp đi lặp lại.

Chúng ta không thể – dù đôi lúc rất muốn – xóa sạch thế giới mà trong đó mối quan hệ ấy từng tồn tại. Không thể đốt những chiếc gối hay phá bỏ quán pizza. Để quên đi, ta cần áp đặt một lớp trải nghiệm mới lên những thứ ta từng gắn liền với tình yêu đã mất. Hãy rủ một nhóm bạn mới đến quán pizza, ngồi bên kênh đào đọc một cuốn sách làm ta hứng thú, hay mời những người quen mới tới ngồi cùng ta trên sofa. Chúng ta phải đòi lại những phần của cuộc sống mà người kia đã chiếm giữ.

Với cam kết mạnh mẽ dành cho việc lãng quên, ta có thể tìm lại được chút hy vọng của một đứa trẻ, và chút kiên cường như một chú bò trên đỉnh núi.

Nguồn: WHY WE REQUIRE POOR MEMORIES TO SURVIVE - The School Of Life