Tại sao trẻ nhỏ bây giờ chán học, cảm thấy được phép làm đủ thứ và ít kiên nhẫn?

Bài viết và dịch của chị Thu Hồng - Con tự học

Thu Hồng đọc thấy rất nhiều post trên các nhóm Facebook của phụ huynh, cô giáo, cá nhân, hội nhóm, cả ở bên này và Việt Nam đều xuất hiện những nhận xét hay nhận định sau về trẻ con thời nay: 

• Các bé giờ đến trường hay kêu chán
• Thiếu kiên nhẫn, không ngồi yên lâu được
• Tự cho mình có quyền và được phép làm đủ thứ
• Đòi gì được nấy, hay vòi vĩnh
• Ít những người bạn thân thực sự

Vậy câu trả lời cho hiện tượng trên là gì? Tại sao lại có những hiện tượng đó? Làm thế nào để khắc phục? 

Tình cờ mình tìm thấy câu trả lời qua một bài viết trên trang Deeprootsathome.com (https://deeprootsathome.com/kids-friendless-bored-impatient/) của tác giả Victoria Proody, người Canada. Cô Victoria đã tìm ra câu trả lời và giải pháp sau nhiều năm làm Occupational Therapist (nhà trị liệu), tiếp xúc và làm việc với nhiều trẻ em, phụ huynh và giáo viên.

Thu Hồng dịch lại bài này với hy vọng giúp nhiều phụ huynh tìm ra hướng đi đúng trong trường hợp con cái có hiện tượng trên.

Sau nhiều năm kinh nghiệm làm việc với trẻ em, phụ huynh và giáo viên, tôi hoàn toàn đồng ý với nhận xét của các giáo viên là trẻ em ngày càng hư trên nhiều phương diện. Bằng chứng rõ ràng là thông qua công việc, tôi đã, đang và vẫn tiếp tục nhìn thấy sự suy giảm khả năng học tập, giao tiếp xã hội, và điều chỉnh cảm xúc của các bạn nhỏ. Kèm theo đó là sự gia tăng đột biến của những ca thiểu năng học tập cũng như những chẩn đoán khác. 

Như chúng ta đã biết, bộ não người hết sức dẻo dai và dễ điều chỉnh: qua tiếp xúc môi trường, chúng ta có thể làm não bộ khỏe lên hay yếu đi. Và tôi thực sự tin rằng, bất kể vô vàn những phát minh vĩ đại, chúng ta thật không may lại đang điều chỉnh não bộ của thế hệ trẻ theo hướng tiêu cực. Những nguyên nhân tại sao là: 

1. Công nghệ

Sử dụng công nghệ như một dịch vụ trông trẻ miễn phí, thực ra lại không “miễn phí” tí nào. 

Cái giá phải trả đang lẩn quất đâu đây. Cái giá chính là hệ thần kinh của các em, khả năng tập trung chú ý, và khả năng trì hoãn sự vừa lòng. So với thực tế ảo, cuộc sống thực quá nhàm chán. Khi các em đến lớp, các em tiếp xúc với tiếng người và những kích thích thị giác vừa phải, khác hẳn với những sự bùng nổ hình ảnh, chuyển động, hiệu ứng đặc biệt mà các em thường thấy trên màn hình. Sau hành giờ say sưa với thực tế ảo, việc học hay xử lý thông tin trên lớp trở thành thử thách đối với các em vì não các em đã quá quen với những kích thích cao độ của các trò chơi trên mạng hay video games. Không xử lý được thông tin ở mức độ kích thích thấp khiến các em dễ gặp trở ngại trong học tập. Công nghệ cũng khiến chúng ta trở nên xa cách về cảm xúc, đẩy trẻ em và bố mẹ ngày càng cách biệt trong việc chia sẻ tình cảm. Sự sẵn sàng về mặt tình cảm của bố mẹ dành cho con là nguồn dinh dưỡng chính cho trí nào của trẻ. Tiếc thay chính chúng ta đang dần lấy đi của các em nguồn dinh dưỡng ấy. 

2. Cứ muốn là được

“Mẹ ơi con đói!” - “Đây đây mẹ đưa con đi ăn”, “Con chán quá!”- “Đây lấy điện thoại của mẹ mà chơi!” 

Khả năng biết kìm hãm và trì hoãn sự vừa lòng là một trong những chìa khoá của thành công. Chúng ta có ý tốt- làm cho con vui- nhưng thật không may, chúng ta làm con hạnh phúc lúc đó mà lại bất hạnh về sau. Biết trì hoãn sự thỏa mãn, hài lòng tức là khả năng hoạt động dưới sức ép. Trẻ em của chúng ta đang ngày càng thiếu khả năng đương đầu hay đôi phó với những căng thẳng dù là rất nhỏ. Rồi chính những sức ép nhỏ ấy dần trở thành những chướng ngại, khó khăn lớn trong sự thành công trong tương lai của các em. 

Không trì hẳn được sự thỏa mãn diễn ra ở khắp nơi- trong lớp học, ngoài nhà hàng, ở siêu thị, cửa hàng đồ chơi- ngay khi bố mẹ nói “Không“. Bởi vì chính bố mẹ đã dạy con cái có được cái các em đang đòi ngay lập tức . 

3. Trẻ em thống lĩnh và điều khiển

“Con trai tôi không thích ăn rau”, “Nó không muốn đi ngủ sớm”, “Con gái mình không chịu ăn sáng”, “Con bé không thích đồ chơi, nhưng rất giỏi Ipad”, “Nó không thích tự mặc quần áo”, “Con bé lười quá không chịu tự ăn”. Tôi thường xuyên nghe bó mẹ nói những điều đó. Kể từ khi nào mà Trẻ con đã điều khiển chúng ta phải làm bố làm mẹ ra sao?! Nếu cứ để cho bọn trẻ quyết định thì tất nhiên chúng sẽ chỉ ăn toàn đồ béo, xem TV, chơi máy tính bảng , và chẳng bao giờ chịu đi ngủ. Và liệu có tốt không khi chính ta cho con cái những thứ chúng MUỐN mà biết rằng những thứ đo KHÔNG TỐT. Thiếu ngủ, chế độ dinh dưỡng không hợp lý, các em đến trường thấy khó chịu, lo lắng, không tập trung. Rồi thêm vào, chính chúng ta gửi một thông điệp sai rằng chúng có thể làm những gì chúng muốn và không làm những gì chúng không thích. Khái niệm “cần phải làm“ sẽ không còn. Tiếc rằng trong đời sống, để đạt được những mục tiêu đề ra, chúng ta nhiều phải làm những gì cần thiết, và những điều đó nhiều khi không phải những gì chúng ta muốn. (Mở ngoặc ở đây một chút: Thu Hồng thường xuyên nói với nhóc Andrew nhà mình và các bạn nhỏ của mình câu này mỗi khi các ý vòi vĩnh hay không chịu làm cái gì đó “Có những cái con không muốn nhưng Con vẫn phải làm”). 

Ví dụ: nếu một em bé muốn thành học sinh giỏi, thì bạn ý phải chăm học, nêu muốn đá bóng giỏi thì phải khổ luyện hàng ngày. Trẻ em của chúng ta biết rõ những gì chúng muốn, nhưng lại gặp khó khăn khi phải làm những gì cần thiết để đạt được mục tiêu đó. Việc này dẫn đến những mục tiêu dang dở và làm bọn trẻ thất vọng. 

4. Những trò vui bất tận

Chúng ta đã tạo ra một thế giới vui ảo cho trẻ con. Không một phút nào là chậm lại bình lặng hay nhạt nhoà yên ổn. Ngay khi có khoảnh khắc yên lặng, chúng ta lại chạy lại ngay, cuống lên để tìm thú tiêu khiển hay trò vui mới cho con. Bởi vì nếu không thì chúng ta cảm thấy chưa làm tròn nghĩa vụ của cha mẹ. Chúng ta sống trong hai thế giới riêng biệt. Tụi trẻ sống trong thế giới tràn ngập “niềm vui”, còn bố mẹ thì sống trong thế giới công việc. Tại sao bọn trẻ không giúp bố mẹ việc bếp núc hay giặt giũ? Tại sao chúng không thu dọn đồ chơi? Chính những công việc nhàm chán đơn điệu ấy lại có thể huấn luyện bộ não làm việc và hoạt động trong sự nhàm chán. Và đó cũng chính là cơ bắp làm việc hay yếu tố cần thiết khi các em đến trường để được dạy dỗ. Bởi vì cơ bắp làm việc được đào tạo qua công việc, chứ không phải qua những trò vui bất tận. Khi đó, sẽ không còn cảnh phải nghe chuyện bọn trẻ đến trường , luc viết hay luyện chữ đẹp, phản ứng thườnglà “Con không làm được. Khó quá! Chán lắm!”

5. Hạn chế /Ít giao tiếp xã hội

Chúng ta ai cũng quá bận. Thế là chúng ta đưa cho bọn trẻ những thiết bị điện tử để bọn trẻ cũng bận rộn. Bọn trẻ khi xưa hay chơi ngoài trời, nơi môi trường tự nhiên không cấu trúc cố định, cho phép bọn trẻ tự do khám phá, học hỏi và rèn luyện những kỹ năng xã hội. Đáng tiếc, công nghệ đã thế chỗ hoạt động ngoài trời. Công nghệ cũng làm bố mẹ ít thời gian rảnh để tương tác, giao tiếp với con cái. Và dĩ nhiên, bọn trẻ sẽ tụt hậu, vì thiết bị điện tử- trông trẻ không trang bị hay giúp trẻ phát triển những kỹ năng mềm. Đa số những người thành đạt đều giỏi giao tiếp xã hội và thành thạo những kỹ năng mềm. 

Bộ não là một cơ bắp có thể Huấn luyện và tái huấn luyện được. Nếu bạn muốn con bạn biết đi xe đạp, thì bạn dạy con những kỹ thuat để đạp được xe. Nếu muốn dạy con biết đợi, thì hãy dạy con lòng kiên nhẫn. Nêu muốn con biết giao thiệp, hãy dạy con những kỹ năng xã hội. Quy tắc này áp dụng cho mọi kỹ năng, không có điểm khác biệt.

CÁCH NÀO ĐỂ CẢI THIỆN TÌNH HÌNH

Huấn luyện bộ não

Các vị phụ huynh có thể làm thay đổi cuộc sống của con mình bằng cách huấn luyện bộ não của con, để con có thể thành công cả về mặt trí tuệ, cảm xúc, xã hội. Dưới đây là vài cách làm: 

1. Hạn chế công nghệ, và kết nối/kết nối lại với con về mặt cảm xúc

Hãy làm trẻ con ngạc nhiên, bất ngờ với nụ cười, tặng hoa, cù /thọc lét, viết vài dòng nhắn gửi để dưới gối con ngủ hay nhét trong cặp sách, đến trường thăm con không hẹn trước, lăn lê bò toai hay nhảy cùng nhau, đánh đấu nhau bằng gối . Xin mở ngoặc đoạn này: không cứ phải biết nhảy mới nhảy cùng nhau. Thu Hồng và Andrew nhảy tưng tưng cùng nhau suốt. Hoặc nhảy cẫng lên, xoay vòng vòng. Chẳng hạn Cha mẹ thay vì lên Fb post dòng trạng thái hay hình ảnh chào đón tháng 11 thì hãy cùng con reo lên hay nhảy lên một phát để reo hò đón tháng mới. Đúng 2 hôm trước trong lúc ăn cơm hai mẹ con mình đã làm như vậy. Vì chỗ Andrew ngồi ăn gần ngay cái lịch. Thế là chợt nhớ ra và rủ nhau reo lên một tiếng “Yayyy! It’s November “. Nếu muốn có thể nói chuyện thêm là trong tháng 11 thì có sự kiện gì hay trông đợi gì, có ai sinh nhật không vvv. 

Còn trò đánh nhau bằng gối (pillow fight) mình cũng chơi suốt. Nhiều khi bố mẹ nghĩ có hay ho gì đâu cái trò dùng gối choảng vào mặt , vào đầu nhau, rồi lại còn đi nhặt gối , dọn chăn. Nhưng trẻ con lại nghĩ khác , cần thứ khác. Pillow fight ngoài giúp các con giải tỏa năng lượng, còn làm các em được nô đùa, cười vui, dành thời gian cho bố mẹ và những người thân yêu. 

Nhân tiện nói về nô đùa, Thu Hồng thấy ở Việt Nam một phần nguyên do khiến các em nhỏ học thiếu tập trung và hiệu quả, không khỏe mạnh là vì ít được nô đùa quá. Ở trường ít giờ ra chơi, ít tập thể dục. Trẻ nhỏ do đặc tính lứa tuổi và phát triển rất cần được vận động nhiều. Vận động nhiều máu mới lên não đều và học hay tiếp thu mới hiệu quả được.

Cả nhà đi ăn cùng nhau, dành vài tối trong tuần cho những trò chơi tập thể như cá ngựa, bài hay tú lơ khơ, đi xe đạp, đi dạo ngoài trời (không nhất thiết đi dạo ban ngày, đi dạo buổi tối cầm theo đèn pin cũng rất thú vị). 

2. Tập cách trì hoãn sự hài lòng  

Bắt tụi trẻ phải đợi! Hoàn toàn bình thường nếu bọn chúng phàn nàn hay kêu chán. Đây chính là bước đầu tiên dẫn đến sự sáng tạo. Mở ngoặc tiếp: Andrew cũng hay kêu chán, nhất là lúc đi trên xe hay buổi tối trong tuần sau khi đã làm xong bài tập. Mình hay gợi ý là đọc sách, vẽ, chơi đồ chơi, gập hay gấp giấy hay mày mò đồ đạc. 

Tăng dần thời gian đợi từ lúc bọn trẻ nói “Con muốn” đến lúc bố mẹ bảo “Con được”. Lại mở ngoặc: Mình thử cách này rồi và rất hiệu quả. Andrew nhiều khi đòi mua đồ chơi này kia, mình toàn nhiều khi phải nói dối, đánh trống lảng. Việc nói dối trong trường hợp này là không có hại (white lies) nên chấp nhận được. Mình đưa ra lý do nào là bố bận không đưa đi được, mẹ chưa lĩnh lương, đợi có kết quả thi môn đọc đã vvv. Lâu dần rồi bạn ý nản không đòi mua nữa, hoặc quên phéng mất hihi. 

Tránh dùng công nghệ trên xe ô tô, trong nhà hàng, thay vào đó dạy bọn trẻ biết đợi bằng cách nói chuyện hay chơi trò chơi. Mở ngoặc tiếp: mấy trò mình và Andrew hay chơi trong lúc đợi là oăn tù tì (rock,  paper, scissor shoot), chơi đố về đồ vật xung quanh (Mẹ đang nghĩ về vật có màu xanh, cho khí oxy vvv), chơi I spy... 

Hạn chế ăn quà vặt liên tục

3. Đừng lo ngại phải đặt ra giới hạn. Bọn trẻ cần có giới hạn để lớn lên khỏe mạnh và vui vẻ!

️ Lên lịch hay có giờ quy định cho từng việc một như giờ ăn, giờ ngủ, giờ được chơi máy móc, công nghệ. 

️ Nghĩ về những cái gì TỐT cho chúng chứ không phải cái gì chúng MUỐN hay KHÔNG MUỐN. Về sau chúng sẽ biết ơn bố mẹ về điều đó. Làm cha mẹ là việc khó. Khó vì Các bố mẹ cần phải sáng tạo, nghĩ cách để buộc con cái làm những gì có lợi cho bản thân chúng bởi vì đa số, những điều có lợi đó trái ngược với những điều các con muốn. 

Mở ngoặc đe ví dụ: con không thích ăn rau quả, chỉ thích ăn quà vặt hay đồ ăn nhanh. Thì bố mẹ phải nghĩ cách bắt con ăn rau quả một cách tự nguyện , hào hứng. Có vài cách như thực đơn của cả nhà thường xuyên có rau quả, ăn rau quả cùng con, trang trí bày biện thật hấp dẫn, biến rau quả thành các nhân vật sống động trong cuộc hội thoại giữa bố mẹ và con cái ...

️ Trẻ con cần phải ăn sáng và những thức ăn giàu dinh dưỡng. Chúng cũng cần phải chơi ngoài trời, đi ngủ đúng giờ thì sáng hôm sau đến trường mới sẵn sàng học tập được. 

Lại mở ngoặc nhân nói chuyện ăn sáng: Thu Hồng luôn nhấn mạnh tầm quan trọng của bữa sáng với các bạn học sinh của mình. Bữa sáng cung cấp năng lượng cho cả ngày. Ăn bữa sáng phải ăn như vua chúa, ai đó đã nói, tức là ăn nhiều và đủ chất. Trong lúc dạy, mình để ý thấy bé nào uể oải, học không tập trung, mệt mỏi là y như rằng hoặc thiếu ngủ hoặc chưa hay không ăn sáng. Nếu hôm đó mình hỏi bạn nào chưa ăn sáng vì dạy muộn thì mình sẽ cho phép ra bàn phía sau lớp để ăn phần ăn sáng các bạn ý mang theo. 

️ Biến những việc, những điều bọn trẻ không thích hay tránh né làm thành những trò chơi vui vẻ, kích thích và khơi dậy cảm xúc. 

Mở ngoặc để ví dụ: bạn Andrew nhà mình hồi mới được dạy rửa bát rất không thích rửa bát. Mình có vài cách như bật cho nghe những đoạn nhạc yêu thích trong lúc rửa (như Piano Guys hay Katy Perry), hay lúc tráng bát thì để bát dưới vòi nước chảy và 2 mẹ con cùng làm ra những tiếng hay âm thanh gióng như tiếng nước chảy ào ạt rồi cười vui haha, tưởng tượng bạn bát đang được đi tắm và kỳ cọ dưới vòi hoa sen. 

4. Dạy trẻ từ tấm bé làm những việc đơn điệu nhàm chán , như nền tảng cho khả năng làm việc trong tương lai.

 Gập quần áo, thu dọn đồ chơi, treo quần áo, dỡ túi đồ đi chợ, dọn cơm, chuẩn bị đồ ăn mang theo, nấu hay đặt cơm, gập chăn màn. 

 Phát huy tính sáng tạo. Ngay từ đầu liên hệ những việc đơn điệu đó với các hoạt động vui và kích thích để não bộ suy nghĩ về những công việc đó theo hướng tích cực. 

Lại mở ngoặc để ví dụ, mình có vài cách sau cho mấy công việc nhà nhàm chán thành cái gì đó vui vui: 

- khi thu dọn đồ chơi các bạn hay hát mấy câu ngắn sau “Clean up, clean up, every body cleans up“ 

- khi nhờ bạn Andrew xách mấy cái túi mẹ đi chợ về, mình cho bạn ý xách mấy cái túi nhẹ trước hoặc túi đựng mấy món đồ ăn bạn ý thích để bạn ý hào hứng tí 

- lúc gập quần áo , khi mới biết gập tất , bạn ý tự so sánh mấy đôi tất sau khi gập xong là quả dừa /coconut. Từ đó mình toàn dùng từ coconut thay vì nói đôi tất. 

- luôn động viên khen ngợi kịp thời mỗi khi bạn ý biết thêm việc nhà mới. Những câu đơn giản như “Giỏi quá ta”, “Mẹ rất tự hào về con”...

5. Dạy những kỹ năng xã hội như:

Dạy các bạn ý biết đợi đến lượt mình, biết chia sẻ, biết có lúc thắng lúc thua (mở ngoặc về trường hợp bạn nhà mình: bạn ý là người rất háo thắng và cầu toàn, mình luôn nhắc nhở rằng không phải lúc nào con cũng thắng, ai cũng có lúc thua), biết thỏa hiệp, biết khen ngợi người khác, thường xuyên nói “cảm ơn, xin lỗi, dạ xin phép” 

Theo kinh nghiệm nhiều năm trong nghề, tôi thấy bọn trẻ thay đổi theo hướng tich cực ngay khi bố mẹ thay đổi quan điểm về cách làm cha làm mẹ. Hãy sớm giúp con thành công trong cuộc sống bằng cách huấn luyện và tăng cường sức khỏe cho bộ não.

Thu Hồng