Tìm kiếm một cuộc sống tốt đẹp hơn? Hãy để mũi dẫn lối

Tìm kiếm một cuộc sống tốt đẹp hơn? Hãy để mũi dẫn lối

Khứu giác có tác động mạnh mẽ đến suy nghĩ và tâm trạng của chúng ta, vì thế hãy chú ý nhiều hơn đến nó.

Nếu gần đây bạn vừa đi nghỉ, liệu bạn có thể nhớ và mô tả mùi hương của nơi đó không? Có lẽ bạn ít khi được hỏi câu này. Thế nhưng, mùi hương đặc trưng của một nơi dường như chứa đựng tinh thần riêng biệt của nơi ấy. Những bức ảnh không thể thực sự tái hiện cảm giác khi ta ở đó, nhưng mùi hương thì có thể.

Khứu giác của chúng ta phát triển từ trước khi chào đời và có mối liên kết mạnh mẽ với các trung tâm não bộ chịu trách nhiệm tạo ký ức mới, cảm nhận cảm xúc và các trạng thái cơ thể. Chính vì thế, mùi hương có thể kết hợp tất cả lại, tạo nên những ký ức sống động và đầy cá nhân. Hầu hết chúng ta đều có những mùi hương mang tính “kích hoạt”, đưa ta về một thời gian, không gian khác. Với một số người, đó là làn gió biển mùa hè; với người khác, có thể là mùi cà phê, khói xe hay con đường nhựa nóng dưới ánh nắng ngày hè. Tôi vẫn nhớ khi chuyển đến Chicago sau khi hoàn thành bằng tiến sĩ tại Thụy Điển cách đây 15 năm. Trên chiếc taxi từ nhà ga, giữa mùa đông ảm đạm của miền Trung Tây nước Mỹ, tôi nhận ra cả thành phố ngập tràn mùi sô-cô-la tuyệt diệu. Tôi mở cửa xe, hít một hơi thật sâu, và ngay lập tức cảm thấy nhẹ nhõm. Tôi tin rằng Proust đã đúng khi viết rằng mùi hương chứa đựng cả “cấu trúc rộng lớn của ký ức”.

Ngày nay, dường như khứu giác là giác quan ít được coi trọng nhất. Nhưng không phải lúc nào cũng vậy. Trong các nghi lễ tôn giáo của châu Âu cổ đại và trung cổ, mùi hương đóng vai trò mạnh mẽ trong việc tạo nên những trải nghiệm cá nhân. Người ta tin rằng hương trầm giúp đưa linh hồn người đã khuất lên thiên đường và có thể dùng để kêu gọi thần thánh. Trong nhiều thế kỷ, mùi hôi được xem là tác nhân gây bệnh (một khái niệm gọi là “lý thuyết miasma”), còn mùi dễ chịu có thể bảo vệ khỏi chúng. Đó là lý do tại sao các bác sĩ dịch hạch đeo mặt nạ hình mỏ nhồi đầy hoa khô để chống lại những mùi độc hại từ bệnh nhân.

Mùi hương không chỉ gợi lại quá khứ mà còn đưa chúng ta về với hiện tại. Điều này đặc biệt rõ ràng trong đại dịch Covid-19, khi khoảng 30 triệu người bị tổn thương lâu dài về khứu giác. Những người mất khứu giác thường cảm thấy như bị tách rời khỏi thực tại, như thể họ đang xem thế giới qua một màn hình. Điều này khiến họ dễ rơi vào trầm cảm.

May mắn thay, khả năng ngửi có thể được cải thiện. Luyện tập khứu giác không chỉ hỗ trợ hồi phục sau tổn thương do virus mà còn giúp tăng cường trí nhớ và cải thiện tâm trạng, đặc biệt ở người lớn tuổi.

Những nghiên cứu gần đây cho thấy việc đắm mình trong mùi hương của rừng, biển hay đất sau mưa mang lại nhiều lợi ích, giúp giảm căng thẳng và điều chỉnh cảm xúc. Trong truyền thống Shinrin-Yoku – “tắm rừng” của Nhật Bản, các phân tử thơm từ cây cối được cho là có tác dụng tích cực lên mức viêm nhiễm trong cơ thể.

Chúng ta cũng có thể thực hành “đi bộ khứu giác” (smell-walking), để mũi dẫn dắt khám phá thế giới. Khi tôi cùng nhóm nghiên cứu đến những nơi mới, chúng tôi để ý, ghi chép và thảo luận về tất cả các mùi hương bắt gặp. Việc này mang lại cảm giác kết nối sâu sắc, giúp nhận ra rằng mỗi nơi đều có một “phong cảnh mùi hương” độc đáo, được tạo nên bởi tự nhiên, lịch sử và văn hóa của chính nơi đó.

Hãy luôn dành sự chú ý đến "khung cảnh mùi hương" xung quanh bạn, bởi lẽ nó âm thầm định hình suy nghĩ, cảm xúc và tâm trạng của bạn, dù bạn có nhận ra hay không. Mùi hương kết nối mọi khía cạnh trong con người chúng ta theo cách không giác quan nào khác có thể, đánh thức những cảm xúc sâu lắng, khơi nguồn động lực, và làm sống dậy những ký ức tưởng chừng đã ngủ quên.

Nói một cách đơn giản, khi bạn trau dồi khả năng cảm nhận, mô tả và lưu giữ những dấu vết mùi hương – dù đôi khi mơ hồ nhưng đầy sức gợi – nghĩa là bạn đang dần hiểu rõ hơn chính con người mình.

Jonas Olofsson là giáo sư tại Đại học Stockholm và là tác giả của cuốn sách "The Forgotten Sense" (Giác Quan Bị Lãng Quên, William Collins).

Illustration: Elia Barbieri/The Guardian 

Nguồn:The Big Idea: looking for a better life? Follow your nose