Tôi đã tìm lại sự tự tin bằng cách viết lại câu chuyện về chính mình

Có một thời gian dài, tôi bám víu vào một huyền thoại gia đình mơ hồ để tự an ủi mình giữa những tháng ngày tuổi thơ đầy sóng gió. Nhưng rồi, tôi đã tìm thấy một câu chuyện khác – một câu chuyện đáng để kể hơn.

Cách ta nhìn nhận bản thân gắn chặt với những câu chuyện mà ta tự kể về chính mình và những gì ta đã trải qua. Theo nhà tâm lý học Jonathan Adler tại Trường Kỹ thuật Olin, Massachusetts, việc kể chuyện đóng vai trò quan trọng trong cách ta định nghĩa cuộc đời mình. Nếu bạn từng chật vật với cảm giác tự ti, hẳn bạn sẽ hiểu rằng việc tìm ra một câu chuyện tích cực để kể về bản thân quan trọng đến nhường nào.

Với tôi, điều này đặc biệt đúng khi tôi còn nhỏ. Từ khi đủ lớn để hiểu chuyện, tôi đã nhiều lần nghe mẹ kể rằng, gia đình bên ngoại chúng tôi là hậu duệ của Meriwether Lewis – nhà thám hiểm vĩ đại trong đoàn thám hiểm Lewis và Clark năm 1804, người đã đi tiên phong trong việc vẽ bản đồ các vùng đất phía Tây nước Mỹ. Mẹ tôi không đưa ra nhiều bằng chứng, chỉ nói rằng bà ngoại đã đặt tên một người con trai là Lewis, và đặc biệt viết đúng theo tên của nhà thám hiểm, thay vì dùng cách viết phổ biến hơn là Louis. Chỉ bấy nhiêu thôi cũng đủ để tôi tin tưởng tuyệt đối. Tôi bám vào câu chuyện ấy như một điểm tựa, một sợi dây cứu rỗi giữa những tháng ngày đầy u ám trong ngôi nhà của mình.

Bố mẹ tôi nghiện rượu – điều mà hồi ấy người ta đơn giản gọi là “chứng nghiện”, kèm theo tất cả những hệ lụy mà nó mang theo. Họ thường uống từ trước bữa tối, và mỗi khi tôi cầu xin họ đừng làm vậy, họ chỉ mắng nhiếc tôi thậm tệ. Tôi đã từng mong rằng ba anh em chúng tôi sẽ gắn bó với nhau để bù đắp lại những hỗn loạn trong gia đình, nhưng điều đó không xảy ra. Anh trai tôi lớn lên đầy nổi loạn, gia nhập một nhóm mô tô khi còn là thiếu niên, rồi sau đó nhập ngũ vào Thủy quân lục chiến. Nhưng sự nghiệp quân đội của anh chẳng kéo dài lâu, và cuộc đời anh cũng không khá khẩm hơn sau đó. Em trai tôi lại là một kẻ liều lĩnh, luôn tìm cách thử thách giới hạn và liên tục vướng vào rắc rối.

Photo by MPI/Getty Images

Những năm tháng ấy, tôi hoàn toàn không có chút tự tin nào. Nhưng nhờ câu chuyện về dòng dõi của mình, tôi cảm thấy mình có điều gì đó để tự hào. Ít nhất cũng có một người mà tôi có thể ngẩng cao đầu khi nhắc đến – và nhờ đó, tôi cũng có thể tự hào hơn về chính mình.

Lên lớp năm, tôi háo hức khoe với cô giáo và bạn bè về nguồn gốc đáng ngưỡng mộ của mình

Sau này, khi tìm hiểu thêm, tôi nhận ra rằng tôi không phải là người duy nhất tìm thấy sự an ủi trong những câu chuyện gia đình như thế. Michael Harper, giám đốc điều hành của tổ chức Salvation Army tại Portland, Maine, đồng thời là một mục sư, cũng từng có một câu chuyện tương tự. Hồi nhỏ, Harper nghe nói rằng ông là hậu duệ của John Winthrop – vị thống đốc thuộc địa Vịnh Massachusetts vào những năm 1600. Harper lớn lên trong hoàn cảnh khắc nghiệt: bố mẹ ly hôn khi ông mới tám tuổi, mẹ ông phải một mình nuôi sáu người con, cả gia đình chuyển nhà đến ba mươi lần trong suốt thời thơ ấu, sống chật vật nhờ trợ cấp xã hội. “Hết căn hộ này đến căn hộ khác, tôi chẳng bao giờ có cơ hội bén rễ ở đâu cả. Lúc nào tôi cũng có cảm giác mình không thuộc về bất cứ nơi nào,” ông kể lại.

Ở tuổi ngũ tuần, Harper có cơ hội kiểm chứng truyền thuyết gia đình của mình thông qua chương trình Genealogy Roadshow phát sóng trên PBS từ năm 2013 đến 2016. Kết quả xác nhận rằng câu chuyện ấy là thật: ông thực sự là hậu duệ của Winthrop, bên cạnh nhiều nhân vật lịch sử nổi tiếng khác. “Nó tạo ra một sự khác biệt rất lớn,” Harper hồi tưởng. Việc lần theo dòng chảy của lịch sử gia đình mang đến cho ông “một cảm giác hài lòng vô cùng sâu sắc.”

“Khi tôi sống ở Boston,” ông kể, “sau khi biết mình là hậu duệ của một nhân vật nổi tiếng đã đặt chân đến đây từ nước Anh, tôi đùa rằng mỗi khi lái xe qua thành phố, tôi có cảm giác như mình sở hữu cả nơi này vậy. Cảm giác đó khiến tôi tự hào, và nó chưa bao giờ rời khỏi tôi.”

Cũng giống Harper, việc tin rằng mình có quan hệ với một nhà thám hiểm vĩ đại từng là lá bài bí mật giúp tôi tìm thấy ý nghĩa cho bản thân. Nhưng rồi, tôi nhận ra, lá bài ấy không thể giữ mãi được.

Năm lớp năm, khi lớp tôi bắt đầu học về cuộc thám hiểm của Lewis và Clark, tôi háo hức chia sẻ với cô giáo và bạn bè về nguồn gốc đáng tự hào của mình. Nhưng phản ứng hờ hững của cô giáo – một cái gật đầu chiếu lệ và câu trả lời qua loa – khiến tôi biết rằng cô không tin. Tôi chỉ muốn đứng dậy và chạy ngay ra khỏi lớp.

Amy Morin, chuyên gia công tác xã hội lâm sàng tại Florida và là người dẫn chương trình podcast Mentally Stronger, đã có hơn hai mươi năm kinh nghiệm trị liệu tâm lý. Cô nói với tôi rằng bất cứ ai đặt giá trị bản thân vào mối liên hệ với người khác – như tôi từng làm – đều đang xây dựng nền tảng của mình trên một bề mặt mong manh.

“Bạn có thể sẽ phát hiện ra rằng mình thực ra chẳng có mối liên hệ nào như vậy, và điều đó có thể càng làm tổn thương lòng tự trọng của bạn. Hoặc, bạn có thể cảm thấy hụt hẫng khi người khác không tỏ ra ấn tượng như bạn mong đợi,” cô giải thích.

“Điều quan trọng là phải xây dựng sự tự tin dựa trên con người bạn thực sự, chứ không phải dựa vào những ai đã từng xuất hiện trong gia phả của bạn. Gia đình nào cũng có những người đã từng vấp ngã và những người đã đạt được thành tựu.”

May mắn thay, tôi đã tìm thấy một câu chuyện khác để kể về gia đình và cuộc đời mình.

Barbara Becker Holstein, một nhà tâm lý học tại New Jersey chuyên về tâm lý tích cực và lòng tự tôn, cho rằng đây là vấn đề của việc không nhận ra – hoặc chưa học được cách nhận ra – tài năng, năng lực, giới hạn và tiềm năng của chính mình.

“Càng hiểu và phát triển tiềm năng của bản thân, ta càng nhận ra rằng việc có hay không có mối liên hệ với một nhân vật nổi tiếng chỉ là điều thú vị – có thể là hấp dẫn – nhưng điều cốt lõi cho sự trưởng thành của ta, và quan trọng hơn hết, chính là hiểu rằng mỗi người đều độc nhất và có rất nhiều điều để đóng góp cho cuộc sống này.”

Tôi dần nhận ra rằng sự vắng mặt của bố mẹ trong cuộc đời chúng tôi có lẽ là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sự phát triển (hay thiếu phát triển) của ba anh em tôi. Sống cùng bốn con người mà cuộc đời họ đều đi chệch hướng đến mức đau lòng đôi khi khiến tôi cảm thấy không thể chịu nổi. Tôi xấu hổ và tủi nhục khi người khác biết về gia đình mình, dù lý trí mách bảo rằng tôi không phải là tấm gương phản chiếu của họ.

May mắn thay, tôi đã tìm được một cách khác để viết lại câu chuyện của chính mình.

Cách tôi thay đổi góc nhìn về cuộc đời mình có nhiều điểm tương đồng với một phương pháp gọi là “trị liệu bằng câu chuyện” (narrative therapy) – một quá trình tìm kiếm những cách diễn giải và truyền tải tích cực hơn về những gì ta đã trải qua.

Bên cạnh công việc tại trường đại học, Adler còn là giám đốc học thuật của Health Story Collaborative – một tổ chức ở Boston chuyên tổ chức sự kiện và cung cấp tài nguyên giúp mọi người tìm ra và kể lại những câu chuyện chữa lành của chính họ.

Chúng ta sinh ra không có ngôn từ, chứ đừng nói đến câu chuyện của mình, Adler giải thích. “Kể chuyện là một kỹ năng ta học được từ người khác. Vì thế, ban đầu, nó luôn đến từ bên ngoài. Ngay cả khi ta tự kể chuyện cho chính mình, sau đó ta cũng đưa câu chuyện ấy ra thế giới và nhận về phản hồi. Theo một cách nào đó, câu chuyện của ta luôn là một sự thương lượng với người khác.”

Đôi khi, sự thương lượng ấy diễn ra qua những cuộc đối thoại trực tiếp với gia đình, bạn bè, những người gần gũi nhất với ta. Nhưng đôi khi, nó còn nằm trong những câu chuyện rộng lớn hơn của văn hóa và xã hội.

“Hiện tượng tìm kiếm sự tự tôn từ một nhân vật nổi tiếng có vẻ như xuất phát từ một câu chuyện văn hóa chung, hoặc trong một số trường hợp, là câu chuyện gia đình cụ thể nào đó mà một cá nhân cảm thấy có sự đồng điệu,” Adler nhận định. Ông không cho rằng việc kể chuyện là hoàn toàn tốt hay xấu – đó là điều mà tất cả chúng ta đều làm, và nó có thể mang lại cả hệ quả tích cực lẫn tiêu cực.

Và may mắn thay, chúng tôi đều đã tìm thấy một kết thúc đẹp cho câu chuyện mình từng tự kể về cuộc đời mình.

Annie Brewster, bác sĩ tại Bệnh viện Đa khoa Massachusetts và là nhà sáng lập Health Story Collaborative, cho rằng: “Việc viết lại câu chuyện của mình có thể là một quá trình khó khăn và đau đớn, nhưng cũng có thể mang lại sự chữa lành. Đối diện với thử thách ấy, ta có cơ hội nhìn nhận bản thân một cách trọn vẹn hơn.”

Cuối cùng, cô kết luận, “đó là một sự chuyển đổi quan trọng và cần thiết trong quá trình trưởng thành, nếu ta có thể viết lại câu chuyện của mình một cách chân thực từ bên trong, thay vì cứ mãi cố gắng gò mình vào một câu chuyện có sẵn nào đó từ bên ngoài – như việc tìm kiếm sự kết nối với một nhân vật nổi tiếng.”

Điều này khiến tôi càng thấm thía hơn về cách mà Harper và tôi đã tìm được những cái kết đẹp cho câu chuyện của chính mình. Dù có một khởi đầu đầy khó khăn, Harper không hề nhìn lại tuổi thơ thiếu thốn với sự cay đắng. Ngược lại, ông trân trọng mẹ mình vì đã “giữ vững một gia đình sáu người con.” Hơn nữa, khi chọn một sự nghiệp gắn liền với việc giúp đỡ người khác, ông có lẽ là người đầu tiên sẽ nói rằng bản thân nhận lại nhiều hơn những gì đã cho đi.

Giống như Harper, tôi cũng đã chọn một con đường tích cực – và viết lại một câu chuyện khác – thay vì để số phận đẩy mình theo một hướng tiêu cực. Việc chứng kiến hai anh trai sa ngã đã dạy tôi tính kỷ luật, và cho tôi hai tấm gương về điều mà tôi không bao giờ muốn trở thành. Tôi quyết tâm không để bản thân rơi vào vết xe đổ của họ, không để cuộc đời bị cuốn vào vòng xoáy nghiện ngập. Tôi nhìn cuộc sống của họ như một bài học và tự nhủ rằng mình sẽ đưa ra những quyết định sáng suốt, không để bị lạc lối. Tôi bắt đầu vẽ ra một câu chuyện mới cho chính mình.

Vào giữa tuổi hai mươi, khi đang giảng dạy và theo học lớp buổi tối để lấy bằng MBA, một người bạn cùng lớp – làm việc tại AT&T – nhắc rằng phòng ban của cô ấy đang tuyển dụng vị trí biên tập viên. Tôi ứng tuyển, được nhận làm nhân viên hợp đồng và không trở lại giảng dạy vào tháng Chín năm đó nữa. Sau vài năm, tôi bắt đầu thức dậy lúc 5 giờ sáng để viết những bài luận và bài báo nhỏ cho các tạp chí trước khi đi làm.

Rồi một ngày nọ, tôi đọc được một chuyên mục kinh doanh trên The New York Times và nhận ra đó là một cơ hội. Tôi gọi điện đến tòa soạn và đề nghị được nói chuyện với biên tập viên của chuyên mục ấy. Ông ấy yêu cầu tôi viết thử một bài, và bài viết đó đã được xuất bản. Đó chính là khởi đầu của công việc trong mơ.

Trong suốt 20 năm, tôi làm cộng tác viên cho mục kinh doanh của tờ báo, và cuối cùng, tôi có chuyên mục của riêng mình. Tôi viết một cuốn sách cùng một chuyên gia về cai nghiện mang tên Sober Siblings: How to Help Your Alcoholic Brother or Sister – and Not Lose Yourself (2008). Ngày nay, tôi viết bài cho các lãnh đạo doanh nghiệp và chuyên mục điều hành cho nhiều tờ báo lớn.

Nhưng tôi vẫn nhớ mãi chuyện xảy ra hồi lớp năm. Nhiều năm sau, một người anh em họ của tôi thực hiện một chuyến đi để nghiên cứu phả hệ gia đình. Khi biết về một cuộc hội ngộ của hậu duệ nhà Lewis – những người mà chúng tôi vẫn tin là họ hàng – tôi đã liên hệ với ban tổ chức với hy vọng có thể tham gia cùng người anh họ của mình. Tôi gửi tất cả những gì anh ấy tìm được cho một chuyên gia về phả hệ ở đó để chứng minh mối quan hệ huyết thống.

Kết quả là tôi biết được một sự thật không thể chối cãi: chúng tôi hoàn toàn không có liên quan gì đến gia đình Lewis.

Ngày nay, tôi có thể bật cười khi nghĩ lại truyền thuyết gia đình hoang đường ấy. Vì rốt cuộc, tôi đã tìm thấy một câu chuyện khác – hay hơn – để kể về chính mình. Và nếu có thể nói điều gì đó với cô bé lớp năm ngày ấy, tôi sẽ nói:

"Con đặc biệt theo cách của riêng con. Đừng để ai khiến con nghĩ khác đi."

Nguồn: I rebuilt my self-esteem by changing the story of who I am