Trong một nền văn hóa mê đắm tư duy tích cực, liệu buông bỏ có phải là một hành động nổi loạn?

Bạn đã bao giờ rơi vào hoàn cảnh ngặt nghèo, chỉ để rồi nghe ai đó bảo: “Cứ buông đi” hay “Đừng nghĩ nhiều nữa” – như thể đó là một lựa chọn đơn giản?

Những lời khuyên như thế, tuy có vẻ thiện chí, lại thường khiến ta cảm thấy nỗi đau của mình bị xem nhẹ, còn câu chuyện thì nhanh chóng bị đánh trống lảng. Thế nhưng, vấn đề không nằm ở bản thân những lời nói ấy – bởi chúng có phần cốt lõi đáng giá – mà là ở chỗ ta đã bỏ lỡ cơ hội hiểu đúng tinh thần của điều mà thiền sư Phật giáo Tara Brach gọi là “sự chấp nhận triệt để.”

Sự chấp nhận triệt để là một nguyên lý then chốt trong cả Phật giáo lẫn tâm lý học hiện đại, được cô đọng trong câu nói nổi tiếng của liệu pháp tâm lý: “Lối thoát duy nhất là đi xuyên qua nó.”

Composite: Nenov/Getty Images

Trong một nền văn hóa đề cao tư duy tích cực, nhiều người thường né tránh, kìm nén hoặc xem nhẹ những cảm xúc tiêu cực và những biến cố phức tạp trong cuộc đời. Chấp nhận mở ra một lối đi đầy sức mạnh. Nó khuyến khích ta đối diện và cho phép những trạng thái tâm lý khó chịu được hiện diện, từ đó mở đường cho sự lành lặn, chữa lành và bình an sâu sắc hơn.

Tuy nhiên, sự chấp nhận không thể đạt được tức thì, cũng không thể nắm bắt qua những câu nói đầy khí thế, hay chỉ bằng sức mạnh ý chí. Nó đòi hỏi sự kiên trì, sự lặp lại, và công phu tu dưỡng không ngừng.

Trong thời đại mà những khẩu hiệu tự lực như lý thuyết “kệ họ đi” của Mel Robbins lan truyền chóng mặt, ta dễ bị cuốn theo những giải pháp ngắn hạn cho những vấn đề dài hạn. Nhưng sự chấp nhận triệt để chân chính không chỉ là việc tách mình khỏi hành vi của người khác; nó còn đòi hỏi ta phải đối diện với những biến chuyển không ngừng trong tâm trí chính mình, và tiếp xúc với thế giới bằng trí tuệ, sự linh hoạt và khiêm nhường.

Khi người thân ruột thịt của tôi qua đời sau một thời gian dài lâm bệnh, nỗi đau mất mát của tôi – và cho đến giờ vẫn vậy – có nhiều tầng lớp: có lúc như gai nhọn, có lúc mềm mại, và có lúc gần như không thể nào chấp nhận được. Nhưng tôi luôn nhắc nhở mình rằng: không có gì sai trái cả. Đây không phải là một sai lầm. Mọi thứ đang diễn ra đúng như bản chất của nó.

Suốt nhiều tháng trời, tôi tự gọi tên những cảm xúc hiện hữu: “thống khổ”, “tuyệt vọng”, “thương lượng”, “một câu chuyện vui”, “ký ức yêu thương”, “nỗi lo lắng”, “nỗ lực sửa chữa”, và nhiều nữa. Dần dần, một mối quan hệ đầy thiện chí với những cảm xúc ấy hình thành, và cùng với đó là một sự chấp nhận lớn dần lên với điều mà ban đầu tôi từng cho là không thể chịu đựng nổi.

Thực hành ở đây là: chấp nhận từng khoảnh khắc nhỏ, đủ để ôm trọn, lặp đi lặp lại, thay vì để bản thân bị cuốn vào một câu chuyện lớn lao về một biến cố đời người đầy thảm họa.

Theo Tara Brach, sự chấp nhận triệt để là một lời mời ta tạm dừng, nhận diện và cho phép bất cứ điều gì đang trỗi dậy trong lòng mình – với tâm thế dịu dàng và chăm sóc. Đó có thể là một cái gật đầu thấu hiểu, một tiếng “vâng” nhẹ nhàng với trải nghiệm đang hiện diện – bất kể hình hài nó ra sao.

Khi ta học cách chấp nhận những cảm xúc rối rắm và không mong đợi như bối rối, hoài nghi, tuyệt vọng, phán xét và kháng cự, ta dần dần tiếp cận hoàn cảnh bằng con mắt thực tế và lòng dũng cảm. Ta nhận ra những suy nghĩ, khao khát, và cả những rung động trong thân thể mình, rồi buông bỏ khao khát phải kiểm soát hay “cải thiện” mọi thứ. Theo thời gian, ta gieo mầm từ bi, thậm chí là niềm vui – giữa gian khó. Và trí tuệ trong ta nảy nở.

Dĩ nhiên, nói thì dễ hơn làm.

Ngay cả trong các cộng đồng tâm linh, người ta vẫn thường tìm cách né tránh những trải nghiệm đau đớn hay cảm xúc bị xem là “không thể chấp nhận”. Cố thiền sư – nhà trị liệu tâm lý Phật giáo John Welwood từng gọi đó là hiện tượng lách tâm linh (spiritual bypassing) – để cảnh báo việc lạm dụng tâm linh, thậm chí cả tâm lý học đại chúng, nhằm tránh né công cuộc chữa lành về mặt cảm xúc và tinh thần vốn là điều thiết yếu. Một số cách hiểu sai về tâm linh có thể khiến ta cảm thấy nhẹ nhõm hay tự cao trong chốc lát, nhưng đồng thời cũng khiến ta đàn áp hoặc né tránh thực tại bên dưới – điều đã được chứng minh là dẫn tới hệ quả tâm lý tiêu cực về lâu dài.

Vậy, làm thế nào để thực hành sự chấp nhận mà không lẩn tránh những trải nghiệm và cảm xúc không thể chịu nổi?

Bước đầu tiên là thừa nhận rằng: những gì ta đang trải qua là khó khăn, và rằng thật rất con người khi chống lại điều gây đau đớn. Ta có thể bắt đầu bằng một câu như: “Tôi đang đau khổ lúc này” hoặc “Chuyện này thật khó khăn và tôi không thích nó.” Sau đó, ta học cách gác lại ham muốn thay thế trải nghiệm tiêu cực bằng cảm xúc tích cực. Mặc dù điều này có vẻ mâu thuẫn với khát khao hạnh phúc – nhất là khi ta đồng nhất hạnh phúc với khoái lạc – nhưng đây lại là một cách tiếp cận thực tế hơn và có thể sinh hoa trái hơn trong hành trình sống của con người.

Khi ta trở nên sẵn lòng hơn để chấp nhận cả những điều tưởng như không thể chấp nhận, những ký ức và cảm xúc từng bị chôn vùi trong vô thức có thể sẽ ngoi lên, khẩn thiết được ôm ấp bằng tình yêu thương.

Bạn có thể tự hỏi: Vậy nếu sự việc thực sự thảm khốc thì sao? Nếu tôi phải đối mặt với hoàn cảnh không cách nào chấp nhận được thì sao?

Câu trả lời nằm ở việc từ bỏ sự vùng vẫy. Trong Phật giáo, ta được khuyến khích hãy “để mọi thứ được như nó là” – một cụm từ mà nhiều thiền sư ưa dùng hơn là “buông bỏ”. Điều đó nghĩa là nhìn mỗi khoảnh khắc – dù dễ chịu hay khó chịu – như một thực thể trọn vẹn, phản ánh dòng chảy nhân duyên sinh khởi nên nó. Hãy để nó là.

Bạn không cần phải yêu thích mọi phần của hiện thực – thực ra, nếu chỉ tìm kiếm những trải nghiệm dễ chịu, bạn sẽ thấy nhàm chán và dễ thất vọng – nhưng bạn có thể để cho cuộc sống mở ra như chính nó.

Như nhà thơ Rumi từng viết trong bài thơ được yêu mến The Guest House (nhà khách):

“Làm người là một nhà khách…
Ý nghĩ đen tối, nỗi xấu hổ, sự độc ác – hãy đón chúng bằng tiếng cười và mời chúng vào.”

Ông mời gọi ta mở cửa với mọi “vị khách không mời” – một lời mời triệt để.

Thiền sư Ajahn Sumedho đã nắm bắt tinh túy của sự chấp nhận triệt để trong một câu dạy đơn sơ: “Ngay lúc này, nó là như thế. Cuộc sống là như thế ngay lúc này.”

Khi khổ đau dâng lên, ta có thể nhắc đi nhắc lại câu ấy. Điều đáng chú ý trong lời dạy này là: bạn không cần phải làm gì cả. Cuộc sống cứ thế trôi, và bạn tiếp xúc với nó đúng như nó là. Qua thời gian, bạn có thể nhận ra rằng: mình không phải là chủ nhân của cuộc đời – của mình hay của ai khác. Và chính sự thật ấy có thể mang lại cho bạn một niềm nhẹ nhõm không thể diễn tả bằng lời.

Nguồn: In a culture obsessed with positive thinking, can letting go be a radical act? | The Guardian