Vì sao "đồng hành" cùng cơn giận của trẻ có thể khiến mọi chuyện tệ hơn?

• Phương pháp nuôi dạy con nhẹ nhàng (gentle parenting) khuyến khích sự kết nối cảm xúc, nhưng nhiều ý kiến cho rằng nó thiếu ranh giới rõ ràng.
• Nhiều người theo trường phái gentle parenting cho rằng cha mẹ nên "đồng hành" khi trẻ nổi cơn tam bành, nhưng điều này đi ngược lại với nghiên cứu.
• Các phương pháp giáo dục được chứng minh khoa học lại khuyên cha mẹ nên “rút lui” một cách có chiến lược, vì việc ngừng chú ý đến con có hiệu quả hơn nhiều.

Sự Hấp Dẫn Và Tranh Cãi Xung Quanh Phương Pháp Giáo Dục Nhẹ Nhàng

Gentle parenting là một phương pháp nuôi dạy con được Sarah Ockwell-Smith giới thiệu lần đầu vào năm 2015. Nó nhấn mạnh sự gắn kết giữa cha mẹ và con cái, đồng thời giảm bớt việc sử dụng các hình thức phạt khi trẻ cư xử không đúng.

Phương pháp này có nhiều điểm tương đồng với lối nuôi dạy con có thẩm quyền (authoritative parenting), một phong cách đã được nghiên cứu kỹ lưỡng và được chứng minh là có hiệu quả. Tuy nhiên, gentle parenting—đặc biệt là phiên bản phổ biến trên mạng xã hội—không tránh khỏi những tranh cãi. Nhiều người chỉ trích rằng phương pháp này chẳng khác nào để trẻ muốn làm gì thì làm.

Hiện nay, không thiếu các "chuyên gia" trên mạng sẵn sàng đưa ra lời khuyên về cách xử lý cơn giận dữ của trẻ. Với thanh thiếu niên, những cơn giận này thường được gọi bằng cái tên nghe có vẻ khoa học hơn: “mất kiểm soát cảm xúc” (dysregulation). Tuy nhiên, nhiều lời khuyên trên mạng lại thiếu cơ sở khoa học và đi ngược lại những phương pháp trị liệu đã được kiểm chứng dành cho trẻ có xu hướng phản kháng hoặc bùng nổ cảm xúc.

Source: Keira Burton/Pexels

Khi Lời Khuyên Từ Gentle Parenting Lệch Hướng Khoa Học

Một khái niệm đang trở nên phổ biến trên mạng là “đồng điều tiết cảm xúc” (co-regulation). Về bản chất, co-regulation nhấn mạnh việc cha mẹ cần kiểm soát cảm xúc của chính mình khi đối mặt với con cái.

Điều này hoàn toàn hợp lý. Trong công việc của tôi với những gia đình có trẻ phản kháng mạnh mẽ, tôi luôn nhấn mạnh rằng cha mẹ cần giữ bình tĩnh khi con trở nên thiếu tôn trọng hoặc thách thức.

Tuy nhiên, điều này không hề dễ dàng, nhất là khi cha mẹ đang ở giới hạn chịu đựng của mình. Nhưng nghiên cứu đã chỉ ra rằng cảm xúc có tính lan truyền: nếu cha mẹ tức giận, cơn giận của trẻ sẽ càng leo thang.

Vậy vấn đề nằm ở đâu?

Nhiều người theo trường phái giáo dục nhẹ nhàng khuyên cha mẹ nên “đồng hành” với con khi con mất kiểm soát cảm xúc—tức là tương tác, dỗ dành, giúp con bình tĩnh lại (“Thử hít thở sâu nhé con”).

Điều này có thể hiệu quả nếu trẻ không trút giận lên người khác. Nhưng khi cơn giận nhắm vào cha mẹ, phản ứng này có thể phản tác dụng.

Trẻ thường quát tháo, trách móc, thậm chí xúc phạm cha mẹ khi tức giận. Nếu cha mẹ tiếp tục tương tác trong lúc này, trẻ có thể duy trì trạng thái mất kiểm soát lâu hơn. Đồng thời, trẻ cũng không có cơ hội học cách tự xoa dịu bản thân, mà chỉ quen dựa vào cha mẹ để điều tiết cảm xúc.

Điều này hoàn toàn trái ngược với những phương pháp đã được kiểm chứng dành cho trẻ phản kháng, như:

• Huấn luyện quản lý hành vi cho cha mẹ (Parent Management Training – PMT) (Helander et al., 2024)
• Liệu pháp tương tác cha mẹ - trẻ (Parent-Child Interaction Therapy – PCIT) (Thomas et al., 2017)
• Chương trình Incredible Years (Menting et al., 2013)

Giải Pháp: “Rút Lui” Một Cách Có Chiến Lược

Vậy các phương pháp trị liệu này đề xuất gì? Thay vì “đồng hành”, cha mẹ nên “rút lui có chiến lược” (strategic disengagement).

Khi trẻ mất kiểm soát đến mức không thể lắng nghe hay hợp tác, cha mẹ cần rút lui. Nghĩa là không nói chuyện với trẻ, vì bất kỳ lời nào lúc này cũng có thể khiến trẻ tức giận hơn và đẩy xung đột đi xa hơn.

Tôi gọi đây là hiệu ứng “ping”—trẻ sẽ phản ứng dữ dội với mọi nỗ lực dỗ dành của cha mẹ (“Hít thở sâu không có tác dụng gì đâu!”).

Trước khi rời đi, cha mẹ có thể nói một câu đơn giản nhưng dứt khoát, chẳng hạn:

• “Mẹ/Bố không thể nói chuyện với con khi con còn đang la hét.”
• “Khi nào con bình tĩnh lại, mẹ/bố sẽ sẵn sàng lắng nghe.”

Sau đó, cha mẹ nên rời đi và tránh tương tác với trẻ cho đến khi trẻ hoàn toàn bình tĩnh—thường là trong vòng một hoặc hai tiếng.

Dần dần, trẻ sẽ hiểu rằng cách duy nhất để nhận lại sự quan tâm của cha mẹ là tự điều chỉnh cảm xúc của mình. Cách này có thể đi ngược bản năng của nhiều cha mẹ, nhưng thực tế, nó hiệu quả hơn rất nhiều.

Rút Lui Không Có Nghĩa Là Bỏ Mặc

Điều quan trọng là rút lui không có nghĩa là bỏ rơi hay thiếu tình thương. Cha mẹ vẫn cần giữ thái độ bình tĩnh, trung lập, và ở gần đó để đảm bảo an toàn cho con. Khi trẻ đã lấy lại bình tĩnh, cha mẹ có thể quay lại với con một cách ấm áp, thân thiện.

Ngoài ra, rút lui có chiến lược cũng sẽ hiệu quả hơn nếu đi kèm với một hệ quả hợp lý. Ví dụ, nếu trẻ la hét hoặc đập phá, cha mẹ có thể đặt ra quy tắc rằng chỉ những ngày không có cơn giận dữ mới được sử dụng thiết bị điện tử.

Vậy Khi Nào Mới Dạy Trẻ Kiểm Soát Cảm Xúc?

Điểm hay của phương pháp này là nó giúp trẻ tự học cách điều tiết cảm xúc. Vì trẻ luôn mong muốn được cha mẹ chú ý, đây sẽ là động lực để trẻ cố gắng bình tĩnh.

Nhưng quan trọng nhất: bạn không thể dạy trẻ kiểm soát cảm xúc khi trẻ đang mất kiểm soát.

Học hỏi chỉ có thể diễn ra khi cơn giận đã qua đi. Khi trẻ đã bình tĩnh, cha mẹ có thể ngồi xuống cùng con và nói:

• “Hôm nay con rất giận, nhưng con có thể làm gì khác vào lần sau để kiểm soát cảm xúc tốt hơn?”

Ai mà không muốn trở thành một người cha/mẹ dịu dàng, yêu thương? Sự ấm áp và kết nối cảm xúc rất quan trọng trong việc nuôi dưỡng những đứa trẻ giàu tình cảm và có tinh thần vững vàng.

Nhưng khi trẻ nổi cơn giận dữ, cha mẹ cần một cách tiếp cận khác.

Nếu bạn muốn giúp con dừng những cơn giận dữ, đã đến lúc “rút lui có chiến lược”—bất kể những gì TikTok có thể nói với bạn. 

Nguồn: Why "Leaning In" to Kids' Tantrums Can Make Them Worse – Psychology Today