Vì sao khao khát người xưa lại mãnh liệt đến thế?

NHỮNG ĐIỂM CHÍNH

• Dù sự hưng phấn về tình dục (và cảm xúc) thường phai nhạt theo thời gian, nhưng khao khát với người cũ lại là một ngoại lệ.
• Một nửa số người đang hẹn hò từng quay lại với người cũ, và một nửa trong số các cặp đã chia tay vẫn tiếp tục quan hệ tình dục.
• Tình yêu tái hợp thường có chất lượng thấp hơn và vận hành kém hơn so với những mối quan hệ chưa từng tan vỡ.

“Trong suốt cuộc hôn nhân của mình, những cuộc tình duy nhất tôi có là với người cũ.” 

– Một phụ nữ đã có chồng

“Không gì thiêu đốt bằng một ngọn lửa xưa.” 

– Harlan Coben

Khao khát mãnh liệt cả về thể xác lẫn cảm xúc, thứ được nhóm lên bởi sự mới mẻ và thay đổi, thường sẽ nhạt dần theo năm tháng. Nhưng có một ngoại lệ lớn: đó là khát vọng dành cho người cũ. Ở đây, ta không còn tìm kiếm điều mới lạ, mà lại mơ về một người đã từng quen thuộc, đã từng thân quen. Vậy điều nghịch lý này có thể lý giải thế nào?

Thái độ đối với người cũ

“Quá khứ không chết. Nó thậm chí còn chưa từng trôi qua.” 

– William Faulkner

Hầu hết chúng ta nhìn nhận quá khứ theo hai cách đối lập:

(a) Cách tiếp cận lý trí và bi quan: “chuyện đã qua thì thôi,” một niềm tin rằng khóc than vì quá khứ chỉ là vô ích;
(b) Cách nhìn cảm xúc và đầy hy vọng: lý tưởng hóa quá khứ như một điều gì đó đẹp đẽ và đáng tiếc nuối.

Trong một xã hội hướng đến mục tiêu như hiện nay, quá khứ hiếm khi được xem trọng. Ánh mắt của ta luôn hướng về tương lai, và đầu tư cảm xúc vào những điều đã qua dường như là điều không hợp lý. Nhưng dẫu quá khứ không thể thay đổi, thì sức nặng cảm xúc mà nó để lại vẫn vô cùng sâu sắc.

Ngày nay, việc tìm lại người yêu cũ trên mạng xã hội trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết. Những bóng hình xưa hiếm khi biến mất khỏi thế giới Internet, và vì vậy, cũng thật khó để quên. Thật vậy, không ít người đã chủ động tìm kiếm người xưa với hy vọng thắp lại những cảm xúc cũ. Gần một nửa số người đang hẹn hò hoặc sống chung từng có lần quay lại với người cũ, và hơn một nửa trong số những cặp đã chia tay vẫn tiếp tục quan hệ tình dục với nhau (Halpern-Meekin và cộng sự, 2013).

Bạn có còn yêu người cũ không?

Dưới đây là những lời chia sẻ của một số người khi được hỏi: “Bạn có còn yêu người yêu cũ không?” (Trích từ Reddit – tại đây và tại đây)

“Không hẳn là còn yêu theo đúng nghĩa, nhưng chắc chắn là tim tôi vẫn còn tan vỡ.”

“Cô ấy không phải là mối tình đầu, cũng chẳng phải là tình cuối. Nhưng vì lý do nào đó, vết thương ấy vẫn chưa lành và tình yêu ấy vẫn còn đó.”

“Ba năm kể từ lần cuối cùng chúng tôi gặp nhau. Gần đây tôi đã nói với anh rằng: em sẽ mãi yêu anh, nhưng nếu anh hạnh phúc mà không có em, hãy chặn em đi. Và anh đã làm vậy.”

“Cô ấy luôn lướt qua tâm trí tôi mỗi ngày. Một trong những mong ước lớn nhất đời tôi là được nói chuyện với cô ấy thêm một lần nữa, trước khi già yếu lìa xa cõi đời.”

“Tôi nghĩ mình sẽ mãi yêu anh, dù anh là một con người tệ hại đến nhường nào.”

“Ngày thứ 801—vẫn còn yêu.”

“Tôi yêu một phiên bản của cô ấy mà có lẽ chưa bao giờ thực sự tồn tại, hoặc chỉ lấp ló trong cô ấy, hiếm hoi lắm tôi mới thấy được.”

“Tôi thật lòng yêu anh, yêu một cách sâu sắc và trọn vẹn. Anh hiện diện trong tim tôi, trong tâm trí tôi. Tôi mong một ngày nào đó, mình sẽ lại được gặp anh.”

“Mười năm trôi qua, và với tôi, nỗi đau ấy vẫn như một cú đấm vào bụng. Tôi mừng vì cô ấy đang sống tốt, nhưng trời ơi, ước gì người ở bên cô ấy là tôi.”

“Tôi không nghĩ mình từng đau lòng đến vậy vì một cuộc chia tay. Nhưng dẫu sao, tất cả các cuộc chia tay trong đời tôi đều đã xảy ra vì những lý do chính đáng.”

Illustration: Tom Humberstone/The Guardian

Lý giải nỗi khao khát dành cho người yêu cũ

“Maria Elena từng nói rằng chỉ có tình yêu dang dở mới thực sự lãng mạn.” 

– Juan Antonio, trong phim Vicky Cristina Barcelona

“Một người đàn ông đang yêu thì vẫn chưa hoàn chỉnh. Cho đến khi cưới vợ. Lúc đó thì... xong luôn.” 

– Zsa Zsa Gabor

Việc lý giải cảm giác khao khát người yêu cũ là một trải nghiệm phức tạp, phụ thuộc nhiều vào hoàn cảnh và tính cách từng người. Tuy nhiên, tôi muốn đề xuất một khung lý thuyết có thể áp dụng cho hầu hết những trường hợp như vậy — một hành trình tình yêu dang dở, nửa vời, quen thuộc, chưa trọn vẹn và được lý tưởng hóa theo cách rất riêng.

Con người thường bị hấp dẫn bởi những điều còn bỏ ngỏ: những điều chưa xong, chưa rõ ràng, chưa được giải thích, chưa trọn vẹn, chưa thuộc về, chưa đến đích, chưa nguôi ngoai (Ben-Ze’ev, 2000). Người ta từng phát hiện rằng, những ai từng có "việc chưa xong" với người thân đã khuất thường có nguy cơ cao hơn bị ám ảnh bởi nỗi đau mất mát kéo dài (Klingspon và cộng sự, 2015). Nỗi nhớ người cũ thường gắn với cảm giác yêu thương chưa tròn đầy – một thứ tình cảm có thể đã nở hoa, nếu như hoàn cảnh khi ấy đừng trắc trở. Chính sự nửa vời ấy càng khiến ta khao khát được tiếp tục, được hoàn tất – dù chỉ là bằng một cuộc ân ái thoáng qua hay một mối tình tái sinh bền lâu. Sự vắng mặt của người ấy tựa như một khoảng trống trong tim, không thể lấp đầy cũng chẳng thể làm ngơ.

Nỗi khao khát này thường song hành với ba yếu tố: sự lý tưởng hóa, niềm tiếc nuối và mối gắn bó sâu sắc.

Tình yêu lãng mạn vốn có xu hướng lý tưởng hóa người mình yêu, và với người cũ, điều đó lại càng rõ nét. Nỗi hoài niệm hay nỗi nhớ những gì đã qua, chính là sự kết hợp giữa cảm giác ngọt ngào của ký ức và nỗi đau khi nhận ra chúng không còn nữa. Hoài niệm giúp người ta nối kết những mảnh ghép của quá khứ để tạo nên cảm giác liên tục trong cuộc đời (Ai và cộng sự, 2023). Khi nhớ người xưa, ta thường chỉ nhớ những điều đẹp đẽ, lý tưởng từng tồn tại bên cạnh những điều thực tế đã khiến đôi bên rời xa.

Sự tiếc nuối là một phần không thể thiếu trong các mối quan hệ cá nhân. Trong ngắn hạn, người ta thường tiếc vì những điều mình đã làm. Nhưng về lâu dài, những điều chưa từng làm lại mới khiến ta day dứt hơn cả. Người ta có thể hối hận vì một cuộc phiêu lưu tình ái bồng bột, nhưng khi nhìn lại cả đời mình, điều khiến ta tiếc nhất lại thường là những con đường tình yêu từng lỡ hẹn. Và nỗi nhớ người cũ là tổng hòa của cả hai dạng tiếc nuối đó, một đoạn đường đã đi qua dang dở, nhưng vẫn còn cơ hội để quay lại. Chính điều ấy khiến nó trở thành một khúc tình chưa khép, đầy khắc khoải và mãnh liệt.

Theo thuyết gắn bó, con người có xu hướng hình thành những mối liên kết cảm xúc sâu sắc với người mình yêu. Những mối dây ràng buộc này tạo nên một sự kết nối bền chặt đến mức không thể dễ dàng cắt đứt. Vì thế, những ai có mức độ lo âu gắn bó cao thường mang trong mình khao khát mãnh liệt muốn hàn gắn lại mối tình đã cũ. Điều này xảy ra bởi vì sau một cuộc chia tay, ta thường cảm thấy lung lay trong cách nhìn nhận chính mình. Khi ta có kiểu gắn bó lo âu, cuộc chia ly dễ khiến ta hoài nghi về bản thân, từ đó thôi thúc ta tìm về người cũ như một cách để giữ lại cảm giác quen thuộc và định hình lại cái tôi đã từng. (Cope & Mattingly, 2021)

Giá trị của người yêu cũ

“Trong ngày cưới, tôi chỉ muốn nhảy khỏi cửa sổ và làm tình với người yêu cũ. Nhưng chồng tôi vẫn là một người tốt.” 

– Một phụ nữ đã lập gia đình

“Có những người bước vào cuộc đời ta, để lại dấu chân trên trái tim, và ta không bao giờ còn là người như trước nữa.” 

– Flavia Weedn

Việc tái kết nối với người yêu cũ có ý nghĩa như thế nào, điều đó phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Nếu hai người từng là những người bạn tốt khi còn trẻ, khả năng phát triển một mối quan hệ lãng mạn bền vững ở hiện tại sẽ cao hơn. Nhưng nếu họ từng ở trong một mối quan hệ sâu đậm rồi chia tay vì không thể hòa hợp, thì cơ hội để một lần nữa yêu lại mà bền lâu là khá mong manh.

Tuy nhiên, tuổi tác và những trải nghiệm tích lũy theo năm tháng có thể làm thay đổi cục diện. Khi cả hai đã trưởng thành hơn, điều kiện sống cũng khác, thì việc yêu lại người cũ hoàn toàn có thể trở nên bền vững hơn trước. Đặc biệt, nếu nguyên nhân khiến chuyện tình ngày xưa tan vỡ không phải vì thiếu yêu thương hay không hợp nhau, mà là do hoàn cảnh khắc nghiệt ngoài tầm kiểm soát, thì cơ hội để tái hợp thành công cũng cao hơn (Ben-Ze’ev, 2024; 2019).

Một nghiên cứu cho thấy rằng những ký ức đầy hoài niệm về người cũ có thể giúp nâng cao chất lượng mối quan hệ hiện tại và mang lại cảm giác bản thân đã trưởng thành hơn. Những hồi ức ấy, nếu được nhìn nhận một cách tích cực, có thể góp phần làm sâu sắc thêm tình cảm với người đang đồng hành cùng ta hôm nay, nếu đó là một mối quan hệ mà ta thực sự trân trọng và cam kết gắn bó (Ai và cộng sự, 2023).

Con người thường dễ dàng bước vào một mối quan hệ thể xác với người yêu cũ hơn, bởi giữa họ luôn tồn tại một sự quen thuộc và lịch sử chung, những điều khiến chuyện gần gũi trở nên tự nhiên như thể chưa từng có khoảng cách. Chính sự gắn bó ấy thường là nguyên nhân khiến người yêu hiện tại cảm thấy ghen tuông và bất an. Không những thế, những mối tình được nối lại sau chia tay thường có chất lượng thấp hơn và vận hành kém hiệu quả so với những mối quan hệ chưa từng rạn nứt (Dailey và cộng sự, 2009; 2017; Rodriguez và cộng sự, 2016).

Khả năng dễ dàng khơi lại những mối tình cũ khiến cho việc gìn giữ tình yêu hiện tại trở nên gian nan hơn bao giờ hết. Người ta không chỉ vật lộn với sự hoài nghi, do dự trước những ngã rẽ đời mình, mà còn mang trong tim nỗi tiếc nuối về những con đường yêu thương từng đi dang dở. Thật vậy, tình yêu ngày nay chẳng còn là khu vườn đầy hoa hồng.

Tài liệu tham khảo

Ai, T. et al., al. (2023). Dear old love: Effects of reflecting on nostalgic memories about ex‐partners on current romantic relationship. European Journal of Social Psychology, 53, 15–28.

Ben-Ze'ev, A. (2001). The Subtlety of Emotions. MIT Press.

Ben-Ze'ev, A. (2019). The Arc of Love: How Our Romantic Lives Change Over Time. University of Chicago Press.

Ben-Ze’ev, A. (2024). In defense of moderate romantic curiosity and information avoidance: A conceptual outlook of balanced curiosity. The Journal of Psychology, 158, 47–63.‏

Cope, M. A., & Mattingly, B.A. (2021). Putting me back together by getting back together: Post-dissolution self-concept confusion predicts rekindling desire among anxiously attached individuals. Journal of Social and Personal Relationships, 38(1), 384–392.

Dai, Y., et al., (2023). Nostalgia and online autobiography. Journal of Happiness Studies, 24, 2747–2763.‏

Dailey, et al. (2009). On‐again/off‐again dating relationships: How are they different from other dating relationships? Personal Relationships, 16, 23–47.

Dailey, R. M., & Powell, A. (2017). Love, sex, and satisfaction in on-again/off-again relationships. Journal of Relationships Research. 8, e11.

Halpern-Meekin, S, et al. (2013). Relationship churning in emerging adulthood: On/Off relationships and sex with an ex. Journal of Adolescent Research, 28, 166–188.

Klingspon, K. L., et al. (2015). Unfinished business in bereavement. Death Studies, 39, 387–398.

Rodriguez, L. M., et al. (2016). Communication with former romantic partners and current relationship outcomes among college students. Personal Relationships, 23, 409–424.

Nguồn:  'At My Wedding, I Wanted to Have Sex With My Ex' | Psychology Today