Vì sao lòng tự trọng với mái tóc có thể là mảnh ghép đang thiếu trong sức khỏe tâm thần

NHỮNG ĐIỂM CHÍNH

• Mái tóc có thể trở thành nguồn cơn của phán xét, bị loại trừ hay nỗi sợ hãi.
• Một nghiên cứu của Đại học Duke cho thấy: chỉ cần khác kiểu tóc, hai bộ hồ sơ giống hệt nhau cũng bị đánh giá khác nhau.
• Chúng ta cần mở rộng khái niệm thế nào là “sức khỏe tâm thần”.

Gần đây, người trên khắp thế giới cùng nhau nhắc đến Ngày Sức Khỏe Tâm Thần Thế Giới, thời khắc để soi lại cách ta chăm sóc thân và tâm. Thế nhưng, có một khía cạnh của sức khỏe tinh thần gần như vắng bóng trong mọi cuộc trò chuyện, một điều hiện hữu rất rõ ràng, nằm ngay trên đỉnh đầu ta.
Với phụ nữ, đặc biệt là phụ nữ da màu và các bé gái da màu, mái tóc không chỉ là “kiểu tóc”, nó là một phần cốt lõi của cảm giác an yên và giá trị bản thân.

Trong dòng chảy chung của ngành tâm lý, người ta vẫn thường bỏ qua điều mà các nhà tâm lý học, các chuyên gia trị liệu và chính phụ nữ da màu đã thấu hiểu từ lâu: cách ta nhìn mái tóc của mình, cảm xúc ta dành cho nó, và cách ta chăm sóc nó, tất cả đều là một phần quan trọng của sức khỏe tinh thần.

image: mimagephotography/Shutterstock

Với phụ nữ và các bé gái da màu, mái tóc có thể trở thành nỗi lo, sự phán xét, sự loại trừ, thậm chí là nỗi sợ. Và hệ quả của nó vượt xa vẻ bề ngoài: nó định hình trải nghiệm sống, những lần bị phân biệt đối xử, và theo đó là cảm giác về giá trị bản thân, sự an toàn, và cả căn tính.

Các nghiên cứu cho thấy thiên kiến về tóc bắt đầu rất sớm và ăn sâu trong đời sống. Cuộc nghiên cứu Crown chỉ ra rằng phụ nữ da màu có khả năng bị xem là “thiếu chuyên nghiệp” cao gấp 3,5 lần chỉ vì mái tóc của họ. Hơn một nửa các bé gái da màu đã trải qua sự phân biệt liên quan đến tóc khi chưa tròn 5 tuổi.

Một nghiên cứu của Đại học Duke càng khẳng định thực tế này: hai bộ hồ sơ giống hệt nhau được đánh giá hoàn toàn khác nhau tùy vào kiểu tóc trong ảnh. Những mái tóc tự nhiên thường bị chấm điểm là “kém chuyên nghiệp”.

Những phán xét ấy không chỉ tạo ra bất công nơi công sở. Chúng tạo ra stress triền miên. Khi bạn phải liên tục tự hỏi: “Liệu mái tóc tự nhiên của mình có khiến mình mất cơ hội, mất sự tôn trọng, hay mất an toàn không?”, hệ thần kinh sẽ luôn trong trạng thái cảnh giác cao độ. Và sự cảnh giác ấy dần bào mòn cảm giác thuộc về và lòng tự trọng, những nền tảng căn bản nhất của sức khỏe tinh thần.

Thế nhưng, dù có nhiều bằng chứng như vậy, ngành tâm lý vẫn hầu như bỏ ngỏ khái niệm “lòng tự trọng với mái tóc”. Chúng ta có thước đo cho hình thể, cân nặng, lòng tự trọng… nhưng gần như không có một câu hỏi căn bản: Bạn cảm thấy thế nào về mái tóc của mình?

Thang đo về Hair-Esteem vẫn rất ít được dùng trong các nghiên cứu và thực hành lâm sàng. Điều này vô tình gửi đi một thông điệp: có những trải nghiệm vẫn bị xem là “vô hình”, ngay cả trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe tâm thần.

Các nhà trị liệu được dạy phải tìm hiểu bản sắc văn hóa của thân chủ, nhưng rất hiếm khi được đào tạo để nhìn thấy ảnh hưởng của chuẩn đẹp, chính trị thẩm mỹ và định kiến xã hội lên đời sống tinh thần của họ.

Khi một thân chủ chia sẻ rằng mình phải duỗi tóc để “trông cho hợp chuẩn”, hay bị đối xử khác đi vì kiểu tóc, đó không phải chuyện làm đẹp, đó là những tác nhân gây stress mang tính chủng tộc. Bỏ qua chúng là bỏ qua một phần quan trọng của chăm sóc tâm lý nhạy cảm văn hóa.

May mắn thay, các nhà tâm lý học nữ da màu đã bắt đầu gọi tên và chữa lành khoảng trống này. Tiến sĩ Afiya Mbilishaka (Wellesley College) đã mang các nguyên tắc chăm sóc sức khỏe tâm thần vào chính những salon tóc. Bà đào tạo các thợ làm tóc nhận diện dấu hiệu căng thẳng, bất an, và kết nối khách hàng với những nguồn hỗ trợ cần thiết, biến không gian làm tóc thành một dạng “trị liệu cộng đồng”.

Công việc ấy đã chính thức hóa điều mà cộng đồng da màu đã làm từ nhiều thế hệ: chăm sóc tóc như một cách chữa lành. Trong bếp, trong salon, tiếng cười và cái chạm tay trở thành sự kết nối; việc chải tóc trở thành sự chăm sóc. Nhìn qua lăng kính tâm lý, những nghi thức nhỏ bé ấy lại cho thấy sức mạnh của sự kiên cường, cách phụ nữ da màu biến những nghi thức làm đẹp thành nghệ thuật sinh tồn.

Có người sẽ nhún vai: “Chỉ là tóc thôi mà.” Nhưng chính phản ứng đó lại chứng minh vấn đề. Với những ai mái tóc chưa bao giờ bị chính trị hóa, họ dễ cho rằng nó phù phiếm, vô nghĩa. Nhưng với phụ nữ da màu, mái tóc có thể quyết định sự an toàn, khả năng được tuyển dụng, thậm chí là sức khỏe. Đó không phải sự phù phiếm, đó là sự mong manh. Nói về sức khỏe tinh thần liên quan đến mái tóc không phải là phóng đại chuyện làm đẹp; mà là gọi đúng tên những gì đã và đang diễn ra.

Đã đến lúc mở rộng khái niệm thế nào là sức khỏe tâm thần, và ai có quyền định nghĩa nó. Nếu muốn một hệ thống bao trùm thật sự, chúng ta phải bắt đầu từ trải nghiệm của những người chịu nhiều thiệt thòi nhất bởi các chuẩn mực châu Âu, trong đó có chuẩn đẹp. Với phụ nữ và các bé gái da màu, điều đó bắt đầu từ việc nhìn nhận rằng: lòng tự trọng với mái tóc không phải chuyện bên lề, nó là tâm lý. Và nó xứng đáng đứng ở trung tâm của mọi cuộc trò chuyện về sức khỏe tinh thần.

Tác giả: Gina Diagou Sissoko Ph.D.

Nguồn: Why Hair Esteem May Be a Missing Piece of Mental Health | Psychology Today