Vì sao việc định nghĩa bản thân bằng nghề nghiệp lại tiềm ẩn nguy hiểm?

Trong những cuộc trò chuyện xã hội, người ta thường hỏi nhau: “Bạn làm nghề gì?” một câu hỏi tưởng như đơn giản, nhưng lại ngầm mang ý định tìm hiểu con người bạn là ai. Tuy nhiên, khi ta gắn chặt bản thân với công việc, thì điều đó vừa giới hạn chính mình, vừa có thể gây hại về lâu dài. Dù sự nghiệp có quan trọng đến đâu, nó không nên là thứ duy nhất định nghĩa con người ta.

Khi công việc trở thành trung tâm của danh tính cá nhân

Rất nhiều người tìm thấy bản sắc của mình qua nghề nghiệp. Theo một khảo sát của Gallup, 55% người lao động tại Hoa Kỳ cho biết công việc là phần quan trọng trong việc họ cảm nhận về chính mình, trong khi 42% coi đó đơn thuần chỉ là phương tiện mưu sinh. Con số này cho thấy sự gắn bó sâu sắc giữa vai trò nghề nghiệp và cảm nhận cá nhân của nhiều người.

Source: pixabay / johnhalin

Nghịch lý của sự xa rời công việc

Tuy nhiên, khi nhìn vào mức độ gắn bó với công việc, lại là một câu chuyện khác. Báo cáo Tình hình nơi làm việc toàn cầu 2023 của Gallup cho thấy: chỉ 23% người lao động trên thế giới thực sự cảm thấy gắn bó với công việc của mình. Có tới 59% đang ở trạng thái “nghỉ việc trong im lặng” nghĩa là họ không còn cảm hứng và chỉ làm ở mức tối thiểu. Thêm vào đó, 44% cho biết họ thường xuyên trải qua căng thẳng mỗi ngày.

Sự chênh lệch giữa việc định danh bản thân qua công việc và cảm giác không tìm thấy sự kết nối trong chính công việc đó cho thấy một vấn đề sâu xa hơn: nhiều người đang sống với một danh tính không thực sự khiến họ hạnh phúc.

Những rủi ro khi lấy công việc làm thước đo bản thân

1. Làm vì tiền thay vì đam mê:
   Không ít người chọn giữ công việc hiện tại vì lý do tài chính chứ không phải vì yêu thích. Khi bản sắc cá nhân được gắn vào một công việc chỉ nhằm mưu sinh, rất dễ nảy sinh cảm giác xa rời chính mình và không hài lòng.
2. Khi đam mê trở thành nghề nghiệp, niềm vui có thể nhạt dần:
   Theo các lý thuyết hành vi, phần thưởng bên ngoài như tiền bạc có thể làm giảm động lực nội tại. Khi một niềm yêu thích bị “thương mại hóa”, ta có thể đánh mất sự hứng khởi ban đầu. Ví dụ, một người yêu nghệ thuật có thể cảm thấy mối quan hệ của mình với hội họa trở nên nặng nề hơn khi buộc phải bán tranh để mưu sinh – lúc này, đam mê dần biến thành giao dịch.
3. Biến động công nghệ:
   Sự phát triển vũ bão của trí tuệ nhân tạo đang đe dọa nhiều ngành nghề. Dự đoán của Goldman Sachs cho rằng AI có thể tự động hóa khối lượng công việc tương đương 300 triệu vị trí toàn thời gian trên toàn cầu vào năm 2030. Nếu bản sắc của bạn chỉ gắn với công việc, thì những thay đổi kiểu này có thể kéo theo khủng hoảng danh tính.
4. Về hưu và mất phương hướng:
   Giai đoạn nghỉ hưu, vốn được xem là thời gian nghỉ ngơi và theo đuổi sở thích, lại có thể trở nên khó khăn với những ai từng xác định bản thân qua sự nghiệp. Khi không còn nhịp sống công việc, không còn vai trò cụ thể, nhiều người cảm thấy trống rỗng, mất phương hướng, không biết mình là ai nữa.

Mở rộng cách hiểu về bản thân

Thay vì chỉ định nghĩa mình qua nghề nghiệp, ta nên nhìn về những điều thật sự khiến trái tim mình rực sáng: đam mê, giá trị sống, sở thích, những điều tạo nên mục đích viết thường. Đây là kiểu mục đích không gắn với lợi nhuận, mà gắn với trải nghiệm, với niềm vui khi được làm điều mình yêu.

Dù đó là sưu tầm thẻ bóng chày, cưỡi ngựa, viết lách hay diễn thuyết, những hoạt động này không chỉ mang lại niềm vui, mà còn giúp ta hình thành một bản sắc đa chiều, vững chãi và linh hoạt hơn trước mọi biến động nghề nghiệp, sự thay đổi công nghệ hay bước ngoặt như nghỉ hưu.

Lần tới, khi ai đó hỏi bạn: “Bạn làm nghề gì?”, hãy thử chia sẻ không chỉ về công việc, mà còn về những điều khiến bạn thực sự sống, những sở thích, những đam mê, những việc bạn yêu mà chẳng vì ai hay vì điều gì cả. Vì đó mới là phần sâu thẳm và thật nhất của con người bạn. 

Tài liệu tham khảo:

Gallup. (2023). State of the global workplace: 2023 report. Gallup, Inc. Retrieved from https://www.gallup.com/workplace/349484/state-of-the-global-workplace-2…

Newport, F. (2013, August 22). In U.S., 55% of workers get sense of identity from their job. Gallup, Inc. Retrieved from https://news.gallup.com/poll/164610/workers-sense-identity-job.aspx

Kelly, J. (2023, March 31). Goldman Sachs predicts 300 million jobs will be lost or degraded by artificial intelligence. Forbes. Retrieved from https://www.forbes.com/sites/jackkelly/2023/03/31/goldman-sachs-predict…

Nguồn: Why It’s Dangerous to Define Yourself by Your Job | Psychology Today