10 dấu hiệu bạn biết điều gì quan trọng

Giá trị sống là thứ tạo nên sự khác biệt trong cuộc đời bạn. Chúng không tự tìm đến, mà chính bạn lựa chọn. Khi làm được điều đó, bạn đang bước trên con đường dẫn tới sự viên mãn.

Từ thành tựu, khám phá đến trí tuệ, sự ngạc nhiên, chưa kể đến lòng tốt, sáng tạo hay tính chuyên nghiệp – giá trị sống là những điều bạn coi trọng trong cuộc đời. Chúng là biểu hiện của những gì bạn quan tâm, định hình sâu sắc những điều bạn theo đuổi mỗi ngày, mỗi năm. Và trong quá trình ấy, chúng âm thầm định hướng toàn bộ hành trình cuộc đời bạn.

Giá trị sống là nguồn động lực vô tận – vô tận bởi chúng là những phẩm chất gắn liền với bản chất của việc "sống" và "làm". Bạn không thể nhìn thấy chúng, trừ khi chúng được thể hiện qua hành động. Chúng là những trạng từ, tính từ hay động từ trong câu chuyện cuộc sống: "Tôi làm điều đó với cả tấm lòng." Vì là những phẩm chất được chọn lựa qua hành động, giá trị sống không bao giờ có thể đạt được hoàn toàn, mà chỉ có thể ôm lấy và thể hiện. Dẫu vậy, chúng vẫn luôn là kim chỉ nam, giúp ta vượt qua thử thách, thì thầm động viên, mời gọi và kéo ta tiến về phía trước.

Dù bạn chọn giá trị nào, hãy nhớ rằng việc biết trân quý là một trò chơi đặc biệt của loài người.
Giá trị nảy sinh từ khả năng biểu đạt bằng ký hiệu của chúng ta. Không có lĩnh vực, độ tuổi hay hoàn cảnh nào mà giá trị không góp mặt. Chúng không phải là thứ bạn "tìm thấy". Chúng là những gì bạn "chọn lựa". Để làm được điều đó, bạn cần khám phá, suy ngẫm, lựa chọn và sở hữu chúng.

Tôi tin rằng ngày nay, việc xác định giá trị sống – đặc biệt đối với giới trẻ – đã trở nên khó khăn hơn bao giờ hết. Công nghệ hiện đại đã tạo ra một cơn lũ thông tin từ các phương tiện truyền thông. Cơn lũ ngôn từ và hình ảnh đó dễ dàng cuốn chúng ta vào cảm giác choáng ngợp.

Giữa sự ồn ào ấy, chúng ta nhìn vào gương và thấy mình quá béo, quá già, hoặc mỉa mai thay, quá khắt khe và phán xét. Chúng ta không thể dập tắt những bất an của bản thân, nhiều trong số đó bắt nguồn từ những thông điệp trên truyền thông, kéo ta vào các hành vi tự hủy hoại. Chúng ta không thể đối diện với nỗi đau hay phiền muộn – vốn là một phần bình thường của đời sống. Thay vào đó, chúng ta lại tìm mọi cách để trốn tránh. Chúng ta mắc kẹt trong những vòng xoáy phán xét, mất dần kết nối linh hoạt với người khác. Lòng trắc ẩn, sự gắn kết, tinh thần cộng đồng và sự bình yên dần biến mất giữa dòng đời tấp nập.

Những điều này không phải mới mẻ. Nhưng chưa bao giờ, xã hội lại tạo ra một “hỗn hợp độc hại” như hiện nay – nơi con người so sánh, phán xét lẫn nhau và cố gắng trốn tránh sự khó chịu bằng mọi giá.

Thế nhưng, chính những quá trình tư duy nuôi dưỡng sự so sánh, phán xét và lảng tránh đó lại có thể là chìa khóa để xây dựng sự gắn kết, tinh thần cộng đồng và hợp tác. Chúng có thể được dùng để tạo nên điều tốt đẹp hoặc trở thành công cụ gây hại. Chúng ta cần học cách rèn luyện tư duy hiện đại, để ứng phó với thế giới hiện đại, để kết nối hành động của mình với những giá trị sâu sắc nhất trong tim.

Điều này đặc biệt quan trọng với con trẻ và thanh thiếu niên. Chúng cần sự chăm sóc, hướng dẫn của ta để chọn lựa những điều đáng trân quý, vượt qua cái đầu hay phán xét và đầy mơ tưởng. Chúng sẽ không nhận được nhiều sự giúp đỡ từ một nền văn hóa thương mại; chúng cần tìm một con đường khác để lắng nghe chính tâm hồn mình.

Collins

Dưới đây là 10 dấu hiệu cho thấy bạn đang tập trung vào những điều thực sự quan trọng.

1. Bạn cảm thấy đủ, thay vì mãi đo lường xem mình hơn hay kém người khác

Con người chúng ta sống với giá trị bởi ta là loài có ngôn ngữ, có tư duy biểu tượng. Ta có thể tưởng tượng ra những tương lai chưa từng tồn tại và sáng tạo cách để thay đổi hiện tại, đưa mọi thứ tiến về phía trước. Ngôn ngữ là công cụ tuyệt vời để quan sát và mô tả hành vi, giúp ta dần kiểm soát nó. Nhưng ngôn ngữ cũng là con dao hai lưỡi. Chính những quá trình biểu tượng, vốn giúp ta xác định giá trị, lại thường đẩy ta rơi vào cái bẫy so sánh và đo lường bản thân theo cách khiến ta chẳng bao giờ cảm thấy đủ, chẳng bao giờ thật sự hạnh phúc hay bình yên.

Khi cách tư duy này dần chiếm ưu thế, ta dễ dàng bị cuốn vào cuộc đua thành tựu, tiền bạc, quyền lực, và sự áp đảo người khác. Ta giả vờ mình sẽ sống mãi, rằng ta giỏi hơn người khác, và ta tự xây dựng một chiếc mặt nạ để che giấu con người thật. Điều này làm mất đi những kết nối chân thành với mọi người xung quanh.

Giá trị sống mang lại cho bạn cảm giác đủ đầy; chúng biến từng khoảnh khắc thành những điều ý nghĩa, yêu thương, và rồi khoảnh khắc tiếp theo cũng vậy. Một người sống với giá trị có thể nhìn lại và nói: “Tôi cam kết sống thật yêu thương. Tôi biết mình chưa bao giờ yêu thương đủ, nhưng tôi vẫn đang trên hành trình ấy.”

Điều tạo nên sức sống và ý nghĩa cuộc đời thường nằm ngay cạnh những điều dễ dẫn ta đến so sánh và phán xét. Vì thế, ta dễ dàng trượt khỏi cảm giác “đủ” để lao vào khao khát “nhiều hơn”. Giải pháp là xem giá trị như những phẩm chất trong việc sống và hành động, chứ không phải là tấm huy hiệu tự mãn khoác lên mình. Hành động yêu thương, tử tế hay trung thực không cần phô trương, nhưng khi mỗi khoảnh khắc đều được kết nối với giá trị, cuộc hành trình của bạn sẽ tự nhiên trở nên trọn vẹn, và cuộc đời bạn trở nên đủ đầy.

Hãy thử hỏi: tại sao ta làm việc? Nhiều người sẽ trả lời rằng để lo cho gia đình. Điều này đúng, nhưng đó chỉ là một phần. Giá trị thực sự nằm trong lý do sâu xa thúc đẩy ta. Tiền bạc, chẳng hạn, có thể là phương tiện để ta đạt được sự tự do hay đảm bảo cuộc sống – đó là một giá trị gần như phổ quát. Nhưng nếu tiền chỉ là công cụ để so sánh, phán xét hay trốn tránh những đau khổ rất con người, thì dù kiếm được bao nhiêu, ta vẫn mãi khát khao nhiều hơn. Đó là một cơn khát không bao giờ được giải.

Một nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng những người bị ám ảnh bởi “nhiều hơn” thường ít hài lòng với cuộc sống và dễ gặp cảm xúc tiêu cực hơn những người có suy nghĩ nhẹ nhàng về “nhiều” và “ít”. Người luôn muốn nhiều hơn sẽ chẳng bao giờ cảm thấy đủ, và điều đó biến họ thành kẻ khổ sở mãi mãi.

2. Bạn dễ dàng kể tên những người anh hùng của mình

Những người anh hùng mà bạn ngưỡng mộ là hiện thân của những giá trị bạn tôn vinh. Họ đại diện cho những gì bạn muốn trở thành, những gì bạn khao khát giữ gìn trong lòng. Vì vậy, một cách để hiểu giá trị của mình là hỏi: “Ai là anh hùng của tôi?”
Khi bạn xác định được những người thực sự có ý nghĩa với mình, hãy dành thời gian khám phá kỹ hơn điều gì ở họ đã chạm đến bạn. Họ đại diện cho điều gì qua hành động và phẩm chất của mình? Đó chính là tấm gương soi chiếu những giá trị mà bạn trân quý.

3. Bạn nhận ra những khoảnh khắc ngọt ngào nhất trong cuộc đời mình

Hãy nghĩ về những khoảnh khắc đáng nhớ nhất trong đời, và tự hỏi điều gì đã khiến chúng trở nên đặc biệt. Đôi khi giá trị mang tính cụ thể trong từng lĩnh vực, đôi khi lại bao quát hơn. Nếu bạn đang tìm kiếm giá trị trong công việc, hãy nhớ lại những lúc sự nghiệp khiến bạn cảm thấy tràn đầy sức sống, gắn kết với cuộc đời và ý nghĩa. Những khoảnh khắc ấy có điều gì đó đặc biệt, gợi mở nguồn sức mạnh bên trong bạn.

Khi tâm trí trở nên mông lung, hãy để những ký ức ấy soi sáng con đường bạn cần đi, chỉ dẫn bạn tìm về những điều thực sự quan trọng.

4. Bạn có thể nhận ra nỗi đau lớn nhất của mình

Nỗi đau nằm ở nơi trái tim bạn đặt nhiều yêu thương nhất. Chính những tổn thương sâu sắc là bài học quý giá mà cuộc đời gửi đến bạn. Nếu bạn nhìn thẳng vào nỗi đau và tìm hiểu vì sao nó lại khiến bạn khổ sở đến vậy, bạn sẽ nhận ra một chỉ dấu rõ ràng và mạnh mẽ về điều mà bạn thực sự coi trọng.

Hãy thử lật mặt kia của nỗi đau, như lật một trang giấy, và tự hỏi: Điều gì sẽ không còn làm bạn đau lòng nếu bạn không quan tâm đến nó nữa? Đó chính là giá trị của bạn. Nếu bạn từng bị phản bội trong tình yêu và cảm thấy như tim mình bị xé nát, điều đó có nghĩa bạn trân trọng tình yêu. Nếu ai đó nói dối bạn, và điều ấy khiến bạn tổn thương sâu sắc, bạn coi trọng sự trung thực. Nếu bạn bị sốc vì sự phản bội của một người thân cận, điều đó chứng tỏ lòng trung thành và sự cam kết là những điều rất quan trọng đối với bạn. Hoặc nếu bạn sợ hãi khi đối diện với người khác, lo lắng rằng mình sẽ không được chấp nhận, điều đó cho thấy bạn rất trân quý sự kết nối, sự thuộc về một cộng đồng.

Đôi khi, con người không dám đối diện với cảm xúc của mình. Nhưng trong sâu thẳm, ai cũng khát khao được sống thật với chính mình, cảm nhận mọi thứ một cách chân thành và trọn vẹn. Điều này thường gắn liền với những vết thương quá khứ, nơi tâm trí từng cố gắng giải quyết bằng cách chặn đứng cảm xúc. Nhưng khi bạn cố quên đi phần đau đớn của lịch sử, bạn cũng vô tình phủ nhận luôn những giá trị tốt đẹp nằm ở mặt bên kia của nỗi đau. Muốn xóa bỏ nỗi đau vì bị phản bội, bạn sẽ phải giả vờ rằng tình yêu không quan trọng nữa.

5. Bạn không biết rõ nội dung, nhưng nhận ra được chủ đề chương tiếp theo trong câu chuyện đời mình

Hãy tưởng tượng cuộc đời bạn như một câu chuyện mà chính bạn đang viết nên. Nếu muốn chương tiếp theo đại diện cho điều gì đó ý nghĩa, bạn sẽ viết gì? Dù bạn chưa biết chi tiết nội dung, nhưng chắc chắn bạn có thể cảm nhận được chủ đề chính—những giá trị mà bạn chọn để sống.

Cuộc đời, như một hành trình, được định hình bởi những thử thách bạn đã vượt qua, những cơ hội bạn từng bỏ lỡ hoặc nắm bắt, nỗi đau của mất mát và niềm vui của yêu thương. Dù bạn chưa thể biết những sự kiện nào sẽ diễn ra trong tương lai—một cuộc điện thoại bất ngờ có thể thay đổi tất cả—nhưng những giá trị bạn chọn sống sẽ luôn là đường dẫn ý nghĩa, xuyên suốt câu chuyện của cuộc đời bạn.

6. Đó là những điều bạn sẽ làm ngay cả khi chẳng ai nhìn thấy

Hãy nhớ lại cách bọn trẻ chơi đùa. Chúng giả vờ rằng việc chạm được vào cái cây trước khi bị bắt là rất quan trọng. Trong khoảnh khắc đó, với chúng, cả thế giới như xoay quanh trò chơi, tiếng cười, và niềm vui. Không ai cần phải công nhận hay cổ vũ chúng, nhưng chính sự hồn nhiên và tự do đó đã giúp chúng sống hết mình trong khoảnh khắc.

Khi rời khỏi không gian chơi đùa ấy, tâm trí bắt đầu nhắc nhở bạn: “Điều này quan trọng đấy,” và thế là mọi lựa chọn của bạn bị chi phối bởi những chuẩn mực logic, bởi giọng nói của mẹ, quảng cáo trên TV, hay cái chỉ tay phán xét từ ai đó trong quá khứ. Nhưng khi bạn sống với những giá trị của mình như một sự lựa chọn cá nhân—giữa bạn và chính con người thật bên trong—bạn sẽ tìm lại được sự tự do của đứa trẻ trong những khoảnh khắc vô tư ấy.

Trong các buổi hội thảo mà tôi tổ chức, tôi thường giúp mọi người trở lại với không gian chơi đùa ấy. Tôi đặt ra câu hỏi như: “Điều gì sẽ xảy ra nếu không ai chấm điểm cho bạn? Nếu không ai nhìn thấy bạn làm điều đó? Nếu bạn làm một việc mà chẳng bao giờ ai biết rằng bạn chính là người thực hiện nó?”

Khi có người trả lời: “Tôi chỉ muốn giúp đỡ người khác,” tôi sẽ hỏi tiếp: “Vậy hãy tưởng tượng bạn giúp đỡ ai đó một cách âm thầm, không ai biết bạn làm điều đó. Bạn có sẵn sàng làm không?”

Bài tập này gạt bỏ mọi động cơ nhằm phô trương hay tự hào: “Tôi tuyệt vời lắm—hãy nhìn xem, tôi đang sống đúng với giá trị của mình.” Điều còn lại chỉ là sự chân thật, thuần khiết của những giá trị mà bạn lựa chọn để sống.

7. Những quyết định khiến bạn muốn thức dậy mỗi sáng

Tiếp cận hành động với tinh thần chơi đùa, như một trò chơi, không làm giảm đi giá trị của chúng mà ngược lại, mang lại sức sống cho chúng—bởi bạn được quyền lựa chọn điều gì là ý nghĩa. Trẻ con làm điều đó một cách tự nhiên, bởi sự hồn nhiên chính là nơi nguồn sống tràn đầy. Người lớn, qua năm tháng, phải tìm lại cảm giác trong trẻo ấy.

Khi làm được điều đó, bạn kết nối với chính sức mạnh của sự sống. Làm sao để biết đâu là những giá trị cốt lõi của bạn? Có một chỉ báo rõ ràng—chính là sức sống. Cuộc đời bỗng trở nên đáng sống. Mỗi sáng thức dậy, bạn bước đi không phải vì thúc ép bản thân, mà vì một niềm khao khát âm ỉ, một động lực mãnh liệt từ bên trong. Bạn đang tiến về phía trước, từng bước một, hướng đến một điều gì đó mà có lẽ bạn sẽ không bao giờ hoàn toàn chạm tới. Nhưng điều quan trọng nhất không phải là đạt được, mà là đi đúng hướng.

8. Bạn có thể viết về điều quan trọng trong vài phút (và bạn nên làm điều đó)

Có rất nhiều nghiên cứu cho thấy rằng viết về những giá trị của bản thân có thể giúp con người thành công hơn. Khi các em học sinh trung học được yêu cầu viết về những điều các em thực sự quan tâm trong lĩnh vực giáo dục, kết quả học tập của các em cải thiện đáng kể trong nhiều năm sau đó. Chỉ cần viết trong 20 phút, hai hoặc ba lần ở giai đoạn trung học, đã có thể thay đổi quỹ đạo cuộc đời các em.

Trong một nghiên cứu được công bố trên Science vào năm 2006, Geoffrey Cohen và các cộng sự tại UCLA đã thu hẹp khoảng cách thành tích giữa học sinh da đen và da trắng đến 40% chỉ với ba bài viết ngắn về giá trị cá nhân. Báo cáo này mở đầu bằng câu: “Khao khát giữ gìn sự toàn vẹn bản thân—xem mình là người tốt, có đạo đức và hiệu quả—là một động lực căn bản của con người.”

Gần đây, nhóm nghiên cứu của tôi đã mở rộng và tái hiện công trình này, được công bố trên Journal of Contextual Behavioral Science. Trong chương trình định hướng cho sinh viên đại học ngành tâm lý học, chúng tôi giới thiệu một chương trình trực tuyến 10 phút giải thích đơn giản về giá trị—những phẩm chất được chọn lựa trong cách sống và hành động—và cách chúng khác với các mục tiêu hiện tại. Sau đó, chúng tôi yêu cầu các sinh viên viết một bài ngắn về các giá trị giáo dục và quan sát kết quả học tập trong học kỳ tiếp theo. Điểm số của các sinh viên tăng trung bình khoảng 0,2 điểm so với những nhóm chỉ đặt mục tiêu hoặc không làm gì đặc biệt.

Hãy dành 10 phút để viết về điều quan trọng đối với bạn trong một lĩnh vực nào đó. Viết về lý do nó quan trọng và điều gì xảy ra trong cuộc sống khi bạn lãng quên nó.

9. Bạn khao khát chia sẻ những điều mình quan tâm với người khác

Chúng ta luôn mong muốn chia sẻ những giá trị mà mình trân trọng với người khác, bởi đó là bản chất tự nhiên của con người. Có lẽ chính khao khát ấy đã tạo nên khả năng giao tiếp bằng ngôn ngữ biểu tượng của loài người ngay từ đầu.

Khi tôi hỏi mọi người điều họ thực sự quan tâm, câu trả lời luôn hướng về người khác. Con người trân trọng tình yêu, sự kết nối và cảm giác thuộc về. Họ quan tâm đến việc đóng góp cho hạnh phúc của người khác, nâng đỡ những ai đang chịu khổ đau, và hiện diện vì những người mà họ yêu thương.

Những giá trị khác, dù có vẻ không trực tiếp liên quan đến xã hội, cũng xuất phát từ sự quan tâm đến cộng đồng. Nếu bạn lo lắng về tương lai của hành tinh, một phần là vì bạn quan tâm đến việc con cháu mình sau này sẽ nhìn thấy gì—liệu chúng có còn được chiêm ngưỡng voi, những loài động vật khác, hay dòng sông chảy dài giữa thiên nhiên hùng vĩ. Ngay cả những giá trị có vẻ cá nhân như sáng tạo và thưởng thức cái đẹp, cũng mang tính xã hội: Con người muốn chia sẻ vẻ đẹp ấy với người khác, giúp họ cảm nhận và trân trọng nó.

Theo kinh nghiệm của tôi, 99% các giá trị của con người đều gắn liền với xã hội. Chính sự kết nối sâu sắc với cộng đồng là điều cho phép chúng ta biết yêu thương và quan tâm.

10. Biến tâm trí thành công cụ để nhân văn hóa bản thân thay vì khách thể hóa

Khi ta sử dụng khả năng lựa chọn và ôm ấp những giá trị làm nền tảng cho hành động, ta đang nhân văn hóa chính mình. Ta sống với sự thấu hiểu, cam kết và hiệu quả, tiến gần hơn tới cuộc đời mà ta khao khát xây dựng. Nhưng hành trình này không hề dễ dàng, vì nó đưa ta đến ranh giới mong manh, nơi ta có thể bị cuốn vào dòng suy nghĩ của chính mình, và lỡ biến những giá trị thành bảng so sánh thiệt hơn. Đây chính là cách một người trở thành kẻ nghiện công việc, vô tình gây đau khổ cho gia đình nhân danh “người chu cấp tốt”.

Tâm trí là một công cụ giải quyết vấn đề, cho phép ta xử lý các tình huống trong tưởng tượng trước khi đối mặt với chúng trong thực tế. Khả năng phi thường này, trong suốt 10.000 năm qua, đã giúp loài người—một giống loài yếu ớt, chậm chạp và không có nhiều khả năng tự vệ—thống trị cả hành tinh.

Những khó khăn mà con người phải đối mặt từ hàng thế kỷ trước nay đã phần nào được giải quyết hoặc giảm bớt. Chúng ta sống thọ hơn, kể cả ở những quốc gia nghèo nhất; bạo lực đã giảm bớt, dù hình ảnh trên màn hình có thể khiến ta nghĩ khác. Loài người đã tiến bộ. Nhưng để tâm trí—công cụ đã tạo nên những thay đổi ấy—không quay ngược lại hủy hoại chính chủ nhân của nó, ta cần tập trung vào kiểu đời sống mà mình muốn xây dựng. Ta cần gắn bó với ý nghĩa và mục đích mà ta đã chọn, thay vì tạo thêm rào cản cản trở chính mình.

Rốt cuộc, việc lựa chọn giá trị rất đơn giản. Nhưng để chế ngự tâm trí chỉ quen giải quyết vấn đề lại đòi hỏi một mức độ tinh tế về tâm lý. Đó là khả năng duy trì những hành động có ý thức, dựa trên giá trị và mang tính nhân văn, giữa muôn vàn tiếng nói ồn ào đến từ bên ngoài và bên trong—những tiếng nói phán xét, đổ lỗi, hổ thẹn, và trốn tránh.

Giá trị định hướng con đường cuộc đời của ta. Nếu ta lạc vào những ngõ ngách của né tránh và tự tôn, tức là ta đang đi ngược lại ý nghĩa mà chính mình đã chọn. Khoảng cách giữa hai hướng đi ấy như một chiếc la bàn luôn hiện diện, nhắc nhở ta rằng mình đang xa rời mục đích thật sự. Tựa như một người lớn ân cần nói với đứa trẻ đang lạc đường: “Con à, hướng này nè”, những giá trị có thể trở thành người thầy, tiếp thêm sinh lực cho hành trình cuộc sống, nhất là khi ta cần một sự động viên nhẹ nhàng.

Nguồn: 10 Signs You Know What Matters – Psychology Today