6 lý do khiến ta dễ bị một kẻ ái kỷ đánh lừa

Một trong những câu hỏi tôi cứ lặp đi lặp lại với chính mình, nhất là trong suốt cuộc ly hôn kéo dài đầy mệt mỏi là: Làm sao tôi lại có thể chọn một người như vậy để gắn bó? Và làm sao tôi lại không nhìn thấy con người thật của anh ta?

Đó không phải câu hỏi gì quá độc đáo. Bởi một khi mối quan hệ kết thúc, ta thường có được một ánh nhìn ngược về quá khứ sáng rõ đến đau lòng: một cánh đồng đầy những lá cờ đỏ mà trước đó ta cứ ngỡ là những bông anh túc mùa xuân, những mảnh ghép rơi vào đúng vị trí như thể đang cười nhạo ta, những hành vi "quá rõ ràng" mà sao lúc ấy ta lại không nhận ra. Tất cả khiến một người tỉnh táo cũng có thể rơi vào vòng xoáy tự trách.

Nhưng sự thật là: có lý do khiến một kẻ ái kỷ lại dễ dàng đánh lừa hầu hết chúng ta, nếu không muốn nói là tất cả. Một số người có thể tỉnh ngộ sớm và rút lui kịp thời, số khác thì không. Dưới đây là những gì khoa học đã biết về kiểu người này.

(Lưu ý: để tiện xưng hô và tránh phải dùng “anh ấy/cô ấy” lặp lại, trong phần dưới đây tôi gọi kẻ ái kỷ là “anh ta”. Nhưng bạn nên hiểu rằng, phụ nữ cũng có thể là người ái kỷ, chỉ cần đổi đại từ phù hợp.)

Source: wavebreakmedia/Shutterstock

1. Anh ta có vẻ tự tin và mạnh mẽ.

Đúng vậy, những người này rất giỏi trong việc "tô vẽ" bản thân, và chính điều đó khiến họ trở nên hấp dẫn ngay từ cái nhìn đầu tiên. Không ít người trong số họ sở hữu vẻ ngoài ưa nhìn, vóc dáng cân đối (đừng quên, họ đặt bản thân lên hàng đầu), và đặc biệt là họ có khả năng tỏa ra sức quyến rũ khó cưỡng. Thành công, hay ít nhất là hình ảnh của sự thành công, là điều quan trọng đối với họ, và họ luôn tìm cách thể hiện điều đó, khiến người đối diện không khỏi bị cuốn hút.

Một nghiên cứu thực hiện tại Đức cho thấy: những người đàn ông có mức độ ái kỷ cao nhất là những người thành công nhất trong việc tiếp cận phụ nữ lạ ngoài đường, chỉ cần vài lời trò chuyện, họ đã xin được tên, email, số điện thoại. Và điều thú vị là, khi các nhà nghiên cứu hỏi ngược lại những người phụ nữ đó, thì kẻ ái kỷ chính là người được đánh giá là duyên dáng và hấp dẫn nhất.

2. Anh ta có vẻ là người biết nhường nhịn.

Khi nhắc đến kẻ ái kỷ, nhiều người sẽ hình dung một kẻ suốt ngày nói “tôi”, lúc nào cũng muốn mọi chuyện phải theo ý mình. Nhưng thực tế phức tạp hơn rất nhiều. Bạn không bị lừa vì ngu ngốc, mà bởi vì bạn đọc sai động cơ của anh ta.

Trong cuốn Rethinking Narcissism (Suy ngẫm lại về chứng ái kỷ), Craig Malkin chỉ ra rằng kẻ ái kỷ thường sử dụng một kiểu điều khiển ngầm, kín đáo. Bởi vì họ luôn tự xem mình là người độc lập, không cần ai, nên họ sẽ không yêu cầu điều gì. Nhưng thật ra, hầu hết thời gian bạn vẫn đang làm theo ý anh ta, lúc đầu là phần lớn, rồi dần dần là tất cả, mà không hề nhận ra.

Anh ta có nhiều cách để dẫn dắt điều đó: như gợi ý một “ý tưởng hay hơn” khi bạn đã lên kế hoạch xong, chọn một bữa tối kiểu Pháp thay vì món Trung Hoa bạn thích vì “cho nó đặc biệt hơn”, hay đột ngột thay đổi lịch vì “sống là phải ngẫu hứng”, và bạn sẽ nghĩ: “Ồ, thật lãng mạn.”

Nhiều người trong chúng ta mất rất nhiều thời gian để nhận ra rằng: những mong muốn, nhu cầu của bản thân đã dần dần biến mất khỏi bức tranh.

Chưa kể, kẻ ái kỷ còn thích nghĩ mình là “người tốt”. Thế nên anh ta có thể đối xử tốt với bạn, rộng rãi, hào phóng theo nhiều cách. Vấn đề là: tất cả những điều đó là để phục vụ cho hình ảnh của anh ta, không phải vì bạn. Và tin tôi đi, những điều ấy có thể biến mất ngay lập tức khi có bất đồng xảy ra. Tệ hơn, anh ta còn có thể ném lại những gì mình đã từng làm cho bạn như một bằng chứng rằng: vấn đề không nằm ở anh ta, mà là ở bạn.

Chỉ có điều, để thấy được bức tranh toàn cảnh thì cần thời gian.

3. Anh ta đưa bạn lên tận mây xanh.

Theo Malkin, một kẻ ái kỷ cần tin rằng mình là người đặc biệt, và theo logic của anh ta, nếu bạn là người anh ta chọn, thì bạn cũng phải đặc biệt, nếu không thì sao anh ta lại ở bên bạn?

Và nếu anh ta không thẳng thừng tôn bạn lên thành nữ thần, thì ít nhất, lúc đầu, anh ta cũng không tiếc lời ca ngợi bạn, điều đó, dĩ nhiên, khiến bạn cảm thấy rất được trân trọng.

(Ồ, giá mà tôi có một đô cho mỗi lần chồng cũ bảo tôi: “Anh là người đàn ông may mắn nhất thế giới.”)

Nhưng rồi, một lần nữa, bạn phải hiểu rằng điều đó không thật sự vì bạn, bởi dù bạn có tuyệt vời đến đâu, bạn cũng vẫn là con người, và con người thì luôn có khuyết điểm. Mọi lời ngợi khen ấy, thật ra, là vì anh ta cần một tấm gương phản chiếu để thấy bản thân mình tuyệt vời như thế nào.

4. Anh ta quyến rũ bạn bằng những cung bậc cảm xúc như tàu lượn trong mối quan hệ.

Sự lên xuống bất thường, mãnh liệt như một bản tình ca đầy kịch tính chính là “ngón nghề” sở trường của kẻ ái kỷ. Tiếc thay, điều này lại khớp với những quan niệm sai lầm mà rất nhiều người vẫn tin về tình yêu lãng mạn. Và bạn có thể thấy mình bắt đầu nói những câu như: “Yêu nhau thì cãi nhau cũng là chuyện thường tình mà, đúng không?” hoặc “Hai cá tính mạnh ở bên nhau thì bất đồng là điều tất yếu thôi.”

Rồi để tự trấn an, bạn sẽ chỉ tập trung vào những lần “làm lành nóng bỏng” sau mỗi cuộc cãi vã. (Thật khó hiểu vì sao ngày nay “phụ thuộc vào nhau” lại bị xem là điều xấu, và “mối quan hệ lý tưởng” lại trở thành hình ảnh hai hành tinh tự quay quanh quỹ đạo riêng của mình. Trong khi theo nghiên cứu của Brooke Feeney, khi con người gắn bó một cách an toàn và lành mạnh, việc dựa vào nhau thực chất lại giúp họ tự chủ hơn, mở rộng và phát triển bản thân mạnh mẽ hơn. Phụ thuộc, nếu đúng cách, hoàn toàn có thể lành mạnh, chứ không phải kiểu “đồng lõa” trong tổn thương.)

Một lần nữa, Malkin đã lý giải rõ ràng bằng góc nhìn tâm lý học: kẻ ái kỷ đánh lừa cảm xúc của bạn bằng kịch tính, khiến bạn nhầm tưởng đó là đam mê. Anh nói, “Cảm giác không chắc chắn trong tình yêu thường khiến ta bị kích thích.”
(Nếu bạn nghi ngờ điều này, cứ thử xem lại Sex and The City, chú ý đến sự ăn ý và căng thẳng giữa Mr. Big và Carrie.)

Điều Malkin muốn nhấn mạnh là: những cảm xúc như ghen tuông, tức giận, lo lắng, có thể khiến ta kích thích về mặt cảm xúc không khác gì khi ta đang say mê. (Nhấn mạnh: đây là kích thích cảm xúc, không phải kích thích tình dục.)

Và thế là cái bẫy được giăng ra... và rất có thể, bạn sẽ bước vào trong đó, ít nhất là một thời gian.

5. Anh ta rất “giỏi” trong chuyện chăn gối.

Vâng, ít nhất là về mặt kỹ thuật. Bởi kẻ ái kỷ luôn tự hào rằng mình phải giỏi nhất ở mọi lĩnh vực, kể cả tình dục. Và anh ta sẵn sàng thử bất kỳ điều gì đem lại khoái cảm cho bản thân. Dĩ nhiên, cái mà anh ta thiếu chính là sự kết nối về mặt cảm xúc, yếu tố cốt lõi tạo nên một đời sống tình dục thực sự tuyệt vời. Nhưng anh ta vốn đã đóng cửa trái tim mình từ lâu. Và đáng tiếc là, bạn sẽ cần một thời gian mới nhận ra được sự khác biệt ấy.

6. Anh ta biết cách thao túng cả sự đầu tư tình cảm của bạn, và lòng trắc ẩn của bạn nữa.

Trên hết, kẻ ái kỷ là một người chơi trò chơi, và anh ta chẳng ngại ngần gì khi đẩy mọi chuyện đến sát mép vực. Cho đến khi bạn nhìn ra điều đó, bạn đã gần như “thua cuộc”. Khi một người chân thành và biết quan tâm như bạn đối mặt với một người sẵn sàng nói dối, vui vẻ thao túng và thực chất chẳng mấy bận tâm đến bạn, thì thật khó mà giành phần thắng.

Hãy nhớ: kẻ ái kỷ thật ra cần một mối quan hệ. Anh ta dùng mối quan hệ như một công cụ để điều chỉnh cảm xúc, để tôn lên giá trị bản thân hoặc duy trì cái tôi đầy tự mãn.

Theo nghiên cứu của W. Keith Campbell và các cộng sự về “nghệ thuật chơi trò chơi”, kẻ ái kỷ không phải lúc nào cũng hành xử thô bạo hay công khai. Anh ta biết cách dùng “đòn tay mềm” rất điêu luyện. Anh ta muốn bạn ở lại, vì anh ta thích kiểm soát bạn, thích khiến bạn lúc nào cũng chênh vênh, không nắm bắt được. Nhưng đồng thời, anh ta cũng muốn giữ lấy tự do tuyệt đối cho mình.

Không phải là anh ta không có chút tình cảm tích cực nào với bạn, có thể là có, nhưng những cảm xúc ấy rất nông cạn. Bởi anh ta không thật sự quan tâm đến sự thân mật. Trong mọi phép tính của anh ta, nhu cầu cá nhân luôn được đặt lên trước tiên. Nếu bạn từng trải qua một mối quan hệ với kẻ ái kỷ, hãy nhớ rằng: nhìn rõ con người đó không dễ như ta vẫn nghĩ.

Ước gì kẻ ái kỷ nào cũng giống như hình ảnh biếm họa mà văn hóa đại chúng thường mô tả: luôn hô to “Tôi! Tôi! Tôi!”, ngập tràn tự mãn, phòng khách đầy tranh chân dung bản thân và những chiếc cúp chói lóa, thì chắc chẳng ai cần phải đọc những bài viết như thế này. Tiếc là, kẻ ái kỷ thường ẩn mình ngay giữa cuộc sống thường nhật, giữa những ánh nhìn và nụ cười, và vẫn vô cùng khó nhận ra.

Tài liệu tham khảo

Dufner, Michael, John F, Rauthmann, Anna Z, Czarna, and Jaap J.A. Denissen, “Are Narcissists Sexy? Zeroing in on the Effect of Narcissism on Short-term Male Appeal,” Personalityand Social Psychology Bulletin (2013), 39 (7), 870-882.

Malkin, Craig. Rethinking Narcissism: The Bad—and the Surprising Good—About Feeling Special. New York: Harper Wave, 2015.

Fenney, Brooke C. “The Dependency Paradox in Close Relationships: Accepting Dependence Promotes Independence,” Journal of Personality and Social Psychology (2007), vol. 92, no. 2, 268-285.

Campbell, W. Keith, Craig A. Fogler, and Eli J. Finkel. “Does Self-Love Lead to Love for Others? A Story of Narcissistic Game Playing,“ Journal of Personality and Social Psychology(2002), vol. 83, no. 2, 340-354.

Tác giả: Peg Streep

Nguồn: 6 Reasons It's Easy to Be Fooled by a Narcissist | Psychology Today