7 nguyên tắc then chốt giúp hiểu cách trẻ nhỏ suy nghĩ

Trẻ nhỏ thường khiến cha mẹ bối rối vì đôi khi chúng không hề có lý lẽ!

Đó là bởi trẻ bị chi phối hoàn toàn bởi cảm xúc—dù chúng chưa thể diễn đạt những gì mình cảm nhận.

Nhưng khi ta nhìn thế giới qua lăng kính thuần cảm xúc của trẻ, mọi thứ bắt đầu có lý hơn.

Tôi gọi đây là “tư duy của trẻ”—cách trẻ vận hành dựa trên trải nghiệm cảm xúc của chính mình. Hiểu được tư duy này không chỉ giúp ta thấu hiểu trẻ hơn, mà còn giúp ta nuôi dạy những đứa trẻ hạnh phúc và khỏe mạnh.

Dưới đây là bảy yếu tố cốt lõi tạo nên tư duy của trẻ nhỏ:

1. Nhu cầu quan trọng nhất: Được kết nối bằng mọi giá

John Bowlby, cha đẻ của Thuyết Gắn bó, từng khẳng định rằng chất lượng kết nối giữa trẻ và người chăm sóc đóng vai trò tối quan trọng trong sự phát triển của trẻ.

Vậy một sự kết nối lành mạnh nên trông như thế nào?

Trong tâm lý học, điều này được gọi là “sự đồng điệu”—khả năng của cha mẹ trong việc hiểu, dự đoán và đáp ứng chính xác nhu cầu cảm xúc của con mình. Khi cha mẹ thực sự hiểu được những gì đang diễn ra trong lòng trẻ và phản hồi một cách phù hợp, trẻ sẽ cảm thấy an toàn, được yêu thương và trân trọng.

Nhưng nhu cầu kết nối không chỉ dừng lại ở đó. Trẻ muốn bắt chước, học theo và thậm chí trở thành cha mẹ của chúng. Dù điều này không thể thực sự xảy ra, nhưng về mặt tâm lý, nếu có thể trở nên giống cha mẹ—dù là ở khía cạnh tốt hay xấu—thì đó cũng là điều gần gũi nhất với việc kết nối. Sự đồng nhất này giúp trẻ cảm thấy gần gũi với cha mẹ về mặt tinh thần.

Vì kết nối là nhu cầu cốt lõi và ảnh hưởng trực tiếp đến sự sống còn của trẻ, nên nó cũng tác động đến tất cả sáu đặc điểm còn lại dưới đây.

2. Cảm giác bé nhỏ đồng nghĩa với cảm giác bất lực và sợ hãi

Hầu như mọi trải nghiệm của trẻ đều nhắc nhở chúng rằng mình nhỏ bé và chẳng có chút quyền lực nào. Chúng sống trong thế giới của những người khổng lồ—những người đặt ra quy tắc và bắt chúng tuân theo.

Việc cảm thấy bé nhỏ khiến trẻ dễ rơi vào trạng thái bất lực, sợ hãi, và phụ thuộc hoàn toàn vào tình yêu cũng như sự kết nối của cha mẹ.

Để đối phó với những cảm giác ấy, trẻ thường tìm cách truyền nỗi bất lực và sợ hãi của mình sang người khác. Chẳng hạn, khi trẻ cảm thấy mất kiểm soát, chúng có thể cố gắng làm người khác cũng cảm thấy như vậy—như một cách để vơi bớt cảm xúc tiêu cực mà bản thân không muốn giữ.

Cảm giác nhỏ bé cũng khiến trẻ khao khát kiểm soát. Bởi khi có thể kiểm soát điều gì đó, trẻ sẽ cảm thấy mình lớn hơn—và bớt sợ hơn.

3. Nhìn thế giới dưới lăng kính trắng-đen

Trẻ nhỏ chưa thể hiểu được những ý niệm phức tạp—tâm trí của chúng chưa phát triển đủ. Vì thế, chúng thường khái quát hóa mọi thứ từ trải nghiệm cá nhân, như một cách để thích nghi với thế giới đầy rẫy những điều khó hiểu.

Nhưng chính điều này có thể gây ra nhiều vấn đề, bởi trẻ sẽ hình thành những kỳ vọng và niềm tin sai lệch.

Ví dụ, một đứa trẻ hai tuổi đưa tay vuốt ve một chú chó đang ăn. Con chó bất ngờ cắn nhẹ vào tay trẻ. Vì chưa thể hiểu được nguyên nhân, trẻ có thể tự nhủ rằng “Tất cả chó đều nguy hiểm.”

Nếu không ai giải thích rằng chỉ có con chó này hành xử như vậy trong hoàn cảnh này, rất có thể trẻ sẽ mang theo nỗi sợ chó suốt đời.

4. Giữ gìn hình ảnh cha mẹ như một điều tuyệt đối tốt đẹp

Vì biết mình nhỏ bé và yếu ớt, trẻ cần cha mẹ là chỗ dựa vững chắc—một người đáng tin cậy, luôn kiểm soát tình huống và có thể trấn an chúng rằng: “Mọi thứ ổn rồi, có ba/mẹ ở đây.”

Nhưng vì trẻ nhìn thế giới qua lăng kính trắng-đen, nếu nhận ra cha mẹ có điểm yếu hay sai lầm, điều đó chẳng khác nào cả thế giới trở nên hỗn loạn, mất phương hướng—giống như đang trên một chiếc máy bay mà không có phi công vậy!

Để bảo vệ hình ảnh tốt đẹp của cha mẹ, trẻ sẽ tìm mọi cách tự lý giải theo hướng có lợi nhất. Thay vì nhìn nhận rằng cha mẹ cũng có thể mắc sai lầm—ví dụ khi họ chia tay hoặc ly hôn—trẻ thường sẽ đổ lỗi cho chính mình.

5. Cái tôi trung tâm

Nhà tâm lý học người Thụy Sĩ Jean Piaget đã đề xuất rằng trẻ nhỏ có xu hướng tự coi mình là trung tâm—chúng thường hiểu lầm cảm xúc của người khác, nghĩ rằng người khác cũng cảm nhận giống hệt như mình.

Vì hiểu biết của trẻ về thế giới còn hạn chế, chúng có xu hướng lý giải mọi việc như thể bản thân là nguyên nhân gây ra những điều đó.

Ví dụ, vào một ngày đẹp trời, một đứa trẻ mẫu giáo có thể tin rằng chính mình đã làm mặt trời tỏa sáng chỉ vì đã ước như vậy. Tương tự, nếu con cá vàng trong nhà chết, trẻ có thể nghĩ rằng đó là lỗi của mình vì đã không quan tâm nó đủ nhiều. Khi cha mẹ ly thân, trẻ cũng thường mặc nhiên tin rằng chắc chắn do mình mà ra.

6. Cảm giác xấu hổ

Mỗi lần chúng ta sửa sai cho trẻ, tức là ta đang dạy chúng về những điều đúng và sai. Trẻ muốn làm đúng, muốn khiến cha mẹ hài lòng, nhưng đôi khi, cảm xúc của chúng quá mạnh mẽ và lấn át lý trí, khiến chúng hành xử không như mong đợi.

Và đây chính là lúc trẻ gặp rắc rối: khi bị nhắc nhở về hành vi sai trái, trẻ rất dễ rơi vào cảm giác xấu hổ. Khi cảm giác này dần ăn sâu vào tâm trí, nó có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến lòng tự trọng của trẻ.

Hơn nữa, vì trẻ cần sự kết nối với cha mẹ và luôn muốn giữ cha mẹ trong hình ảnh tốt đẹp, nên nếu cảm thấy bị cha mẹ xa cách—chẳng hạn cha mẹ quá bận rộn với công việc hay gặp vấn đề về tinh thần—trẻ có thể tự diễn giải rằng “Chắc mình không xứng đáng được yêu thương.”

7. Cảm giác bị quá tải

Làm sao trẻ không cảm thấy quá tải cho được? Thế giới này quá rộng lớn, quá nhanh, quá phức tạp—quá mọi thứ!

Cảm giác bị quá tải ở trẻ là một trải nghiệm vừa dữ dội, vừa bối rối, lại cô đơn.

Mỗi đứa trẻ có cách phản ứng riêng với trạng thái này: có bé lặng lẽ thu mình lại, có bé bật khóc, có bé bùng nổ giận dữ, có bé trốn tránh, có bé lao đầu vào một thứ duy nhất để quên đi mọi thứ khác. Nhưng dù thế nào, những phản ứng này thường khiến trẻ xa cách với người xung quanh.

Điều quan trọng nhất ở đây là những thông điệp mà trẻ nhận được—và tự nhủ với bản thân—về chính mình, về khả năng đối diện với cuộc sống, và về việc liệu cha mẹ có còn ở bên để kết nối với chúng hay không.

Vậy điều này có ý nghĩa gì với các bậc cha mẹ?

Hiểu được bảy nguyên tắc tư duy của trẻ sẽ giúp chúng ta lý giải hành vi của con. Suy cho cùng, cảm xúc chính là nguồn gốc tạo nên hành vi, và cách trẻ nhìn nhận thế giới cũng có ảnh hưởng sâu sắc đến cảm xúc của chúng.

Lần tới, khi con bạn có những hành vi “khó chịu,” hãy tự hỏi: Điều gì thực sự đang diễn ra trong lòng con? Rất có thể một (hoặc nhiều) yếu tố trên đang chi phối cảm xúc của trẻ. Nếu ta có thể xác định được nguyên nhân gốc rễ, ta có thể gọi tên nó, đưa nó ra ánh sáng để cùng con trò chuyện về những gì đang xảy ra bên trong.

Cuối cùng, khi trẻ được giúp đỡ để xử lý cảm xúc của mình, những hành vi “khó chịu” ấy cũng sẽ dần giảm bớt—thậm chí biến mất.

Image: Nadezhda FILINA/Shutterstock

Nguồn: The 7 Key Ways a Child’s Mind Works | Psychology Today