8 dấu hiệu cho thấy đã đến lúc bạn nên từ bỏ

NHỮNG ĐIỂM CHÍNH

• Dù những câu nói như “kẻ bỏ cuộc không bao giờ chiến thắng” nghe có vẻ đầy khí thế, thì việc từ bỏ những điều không còn mang lại giá trị cho bạn thực ra lại là hành động lành mạnh.
• Những rào cản trong tư duy, như ngụy biện chi phí chìm, có thể khiến ta mắc kẹt trong những công việc hoặc mối quan hệ không lành mạnh.
• Khi quyết định từ bỏ, việc chuẩn bị tâm lý cho những cảm xúc mãnh liệt và những chuyển biến sắp tới sẽ giúp bạn đối mặt dễ dàng hơn.

Câu hỏi “Đâu là thời điểm đúng để từ bỏ?” có lẽ chẳng làm ai ngạc nhiên, nó luôn là câu đầu tiên được hỏi mỗi khi tôi chia sẻ về cuốn Làm Chủ Nghệ Thuật Buông Bỏ. Thật tuyệt biết bao nếu đời sống và những quyết định lớn nhỏ trong đời ta đều có một công thức thần kỳ, một phương pháp chuẩn xác và áp dụng được cho mọi tình huống — để ta biết chắc khi nào nên dừng lại một mối quan hệ, rời bỏ một công việc, từ giã một ước mơ, hoặc rẽ hướng khỏi một con đường. Khi đó, mọi nỗi băn khoăn, những lần trằn trọc lúc 4 giờ sáng, những cuộc trò chuyện dài lê thê với bản thân và người thân… sẽ bỗng chốc biến mất. Và ta sẽ nhẹ nhàng dấn bước về phía chân trời, như cách Mark Twain từng viết.

Tôi luôn thấy tiếc mỗi khi phải trả lời rằng: không có đáp án kỳ diệu nào cả. Rất tiếc, chỉ có một người duy nhất có thể quyết định chính xác khi nào là đúng lúc để từ bỏ, và người đó chính là bạn. Không thể chối bỏ hay né tránh, bạn cần hiểu bản thân thật rõ để đưa ra quyết định đúng đắn nhất.

Nhưng có một tin vui nhỏ: Việc nhận ra “thời điểm chín muồi” sẽ trở nên dễ dàng hơn nếu bạn cân nhắc một vài yếu tố sau, tất cả đều dựa trên nghiên cứu khoa học. Hãy dùng những điều này như một bản đồ nhỏ giúp bạn định hướng lại cách nghĩ và hành xử của mình:

Bộ não chính là trở ngại lớn nhất của bạn.

Tôi biết bạn đã lớn lên cùng những bài học về sự kiên trì, bền bỉ, nhưng sự thật là văn hóa chúng ta chỉ đang nhấn mạnh vào điều vốn dĩ đã có. Vâng, ngoài kia có những người lười biếng, trốn tránh, thiếu cố gắng, nhưng nhìn chung, con người được lập trình để bám trụ, để níu giữ, chứ không phải để từ bỏ. Những câu như “Người chiến thắng không bao giờ bỏ cuộc, kẻ bỏ cuộc không bao giờ chiến thắng” thật ra chẳng cần thiết đến vậy. Điều thật sự khó đối với chúng ta chính là buông tay. Như công trình đoạt giải Nobel của Amos Tversky và Daniel Kahneman từng chứng minh, con người là sinh vật thận trọng và sợ mất mát.

Source: Peter Bernick/Shutterstock

Cách bạn suy nghĩ chính là “keo dính” giữ bạn lại.

Chúng ta có thể “cảm ơn” tổ tiên thời tiền sử vì điều này. Khi ấy, sẽ chẳng có lợi gì nếu một thợ săn thời đồ đá chui vào hang trốn chỉ vì anh ta không săn được con mồi, hay từ bỏ chỉ vì không vượt qua được con sông dữ ở lần đầu tiên. Nhiều thói quen trong tư duy của ta ngày nay bắt nguồn từ một thời đại mà thử thách trong cuộc sống phần lớn là về thể chất, và kiên trì thường mang lại phần thưởng. Dù thời thế đã khác, nhưng bộ não của ta vẫn chưa bắt kịp.

Một khi bạn nhận ra rằng bản thân có xu hướng bám trụ quá lâu, ngay cả khi mọi thứ đã qua hạn sử dụng, thì điều bạn cần làm là nhìn thật kỹ vào những thói quen trong tư duy đang khiến tầm nhìn bạn trở nên mờ nhòe, khiến bạn nghĩ rằng mình nên “đợi thêm chút nữa để xem mọi thứ sẽ ra sao.”

Dưới đây là danh sách những thiên kiến tư duy phổ biến nhất khiến chúng ta mắc kẹt trong những điều nên buông bỏ:

1. Bạn chỉ chăm chăm nghĩ đến thời gian và công sức mình đã bỏ ra.

Cái bẫy tâm lý này có tên gọi hoa mỹ là “ngụy biện chi phí chìm”, và nó gần như là bản năng của con người. Khi bạn bắt đầu nghĩ đến việc rời bỏ một mối quan hệ hay một công việc, điều đầu tiên hiện lên trong đầu không phải là hạnh phúc tương lai mà là… bao nhiêu tháng năm mình đã dốc sức. Thế nhưng, đó lại không phải là lối tư duy hợp lý: nếu mối quan hệ ấy không còn mang lại hạnh phúc, nếu mỗi ngày đi làm khiến bạn nghẹt thở vì mệt mỏi, thì việc tiếp tục gắn bó cũng chẳng giúp bạn lấy lại những tháng ngày đã mất. Vậy mà ta vẫn cứ níu. Cái bẫy này khiến ta mải nhìn vào thời gian đã trôi qua, thứ vốn dĩ không thể quay lại, thay vì tưởng tượng xem đâu mới là nơi mình có thể tìm thấy chính mình trong tương lai.

2. Bạn chỉ nhìn thấy những tia hy vọng mong manh.

Một hỗn hợp tâm lý gồm sự lạc quan quá mức và nỗi sợ mất mát khiến ta như bị “tẩm keo dính đặc biệt”. Và khi kết hợp với hiệu ứng “khen thưởng ngắt quãng”, nó trở thành “siêu keo” gắn chặt ta vào chỗ cũ. Nếu bạn thấy cụm từ “khen thưởng ngắt quãng” gợi nhớ đến môn Tâm lý học đại cương thì không sai đâu; B.F. Skinner từng phát hiện ra rằng, nếu chuột được cho ăn không đều đặn mỗi lần bấm đòn bẩy, chúng sẽ kiên trì làm điều đó lâu hơn, bền bỉ hơn cả khi luôn được ăn hay không bao giờ được ăn. Và chúng ta, những “chú chuột” hiện đại, cũng đang rơi vào chính tình thế ấy.

Chỉ cần một ngày sếp tỏ ra tử tế hơn bình thường, hoặc người bạn đời bỗng nhiên làm điều bạn mong mỏi bấy lâu, thế là bạn lại tự thuyết phục mình rằng: “À, mọi chuyện có lẽ sẽ tốt hơn”, rồi tiếp tục gắn bó. Chỉ một chút cải thiện cũng đủ làm ta tạm hoãn việc bước ra khỏi cánh cửa. Lại thêm một lớp keo khiến ta lầm tưởng rằng “chưa phải lúc” và níu chân ta thêm một lần nữa.

3. Khi bị từ chối, ta lại càng si mê.

Bạn còn nhớ thần thoại Hy Lạp về Tantalus không? Chính từ tên ông mà ta có từ “tantalizing” đầy cám dỗ. Các vị thần đã trừng phạt Tantalus bằng cách cho ông đứng dưới một tán cây, trái chín lủng lẳng nhưng luôn nằm ngoài tầm với, và nước thì cứ lùi xa mỗi khi ông cúi xuống uống.

Hóa ra, khi ta bắt đầu nhận ra mình đang thất bại trong một mối quan hệ, một công việc hay bất kỳ nỗ lực nào, ta lại càng coi mục tiêu ấy là đáng giá. Đúng vậy, điều này lý giải cho rất nhiều bản nhạc buồn da diết kiểu “Người ấy đã đi mất rồi…” nhưng cũng là một lối tư duy khiến ta cứ mãi giậm chân tại chỗ, trái tim bám víu vào điều không còn nắm bắt được.

4. Nỗi sợ bỏ lỡ và sợ mình quyết định sai.

FOMO — Fear of Missing Out (nỗi sợ bỏ lỡ), tuy không phải là thuật ngữ khoa học chính thống, nhưng lại rất đắt giá trong tình huống này.

Một số người có khả năng buông bỏ tốt hơn những người khác. Có người tự tin và dứt khoát khi nói lời chia tay, trong khi có người cần nhiều thời gian hơn để biết đâu là điều nên giữ, đâu là điều nên rời đi. Những người có xu hướng sống vì thử thách, luôn muốn tiến về phía trước thường không quá lấn cấn, ngập ngừng; họ chính là nhóm được hai nhà nghiên cứu Andrew Elliot và Todd Thrash gọi là người có động lực theo đuổi mục tiêu "tiến đến" (approach). Họ có khả năng thoát khỏi tình trạng mắc kẹt và tiến bước dễ dàng hơn.

Ngược lại, một số người nhìn cuộc đời như một chuỗi những sai lầm cần tránh. Họ thuộc nhóm có động lực “tránh né” (avoidance): ngại rủi ro, rất sợ mất mát, và nỗi sợ thất bại là động lực chính đẩy họ hành động. Tất nhiên, chúng ta ai cũng có cả hai kiểu động lực này, tùy từng thời điểm trong cuộc sống. Nhưng hãy trung thực mà tự hỏi: bạn nghiêng về phía nào nhiều hơn?

Một nghiên cứu do Heather C. Lench và Linda J. Levine thực hiện đã cho người tham gia tự đánh giá xem họ thuộc nhóm “tiến đến” hay “tránh né”, rồi yêu cầu họ giải ba nhóm câu đố anagram (sắp chữ). Điều đặc biệt là câu đầu tiên trong mỗi nhóm là… không thể giải được. Bài kiểm tra có giới hạn thời gian, và phải làm theo thứ tự, nên việc bỏ qua câu đầu là rất quan trọng nếu muốn hoàn thành bài.

Và đúng như dự đoán: những người thuộc nhóm “tiến đến” đã biết buông câu không thể giải để chuyển sang câu kế tiếp, trong khi nhóm “tránh né” thì cố giải cho bằng được và ngày càng bối rối, căng thẳng. Một thí nghiệm tương tự cũng xác nhận điều này: thay vì tự đánh giá bản thân, nhóm được chia theo hướng dẫn, một nửa được khuyến khích “đạt được thành công”, nửa còn lại được nhắc nhở “đừng để thất bại”. Kết quả? Nhóm “tránh thất bại” cứ loay hoay với câu hỏi không thể giải, không chịu buông tay, vì họ quá ám ảnh với việc không được phép thất bại đến mức không nhận ra rằng… chính việc cố giải là điều vô nghĩa.

Nghe thật mỉa mai, phải không? Đôi khi, vượt qua thử thách không phải là chuyện của nghị lực, mà là chuyện của nhận thức. Bởi có những lúc, kiên trì chẳng khác nào đang tự mình đập đầu vào tường.

4 Điều Bạn Nên Làm Nếu Muốn Buông Bỏ

Vậy, nếu bạn đã chế ngự được những thói quen tư duy kìm chân mình bấy lâu, thì bước tiếp theo là gì để đảm bảo rằng thời điểm và cách bạn rời đi là đúng đắn? Hãy thử những điều sau:

1. Giữ chặt tay lái cảm xúc.

Kịch bản tệ hại nhất là bạn ở lại quá lâu, đến mức tình huống ấy, dù là trong công việc hay tình cảm, biến bạn thành một đống cảm xúc rối bời, phản ứng thiếu kiểm soát. Đừng để mình đi đến giới hạn của “giọt nước tràn ly”, nơi bạn vùng dậy rời đi trong cơn giận dữ, để rồi không chỉ đóng sầm cánh cửa phía sau (chào tạm biệt mọi cây cầu nối), mà còn mang theo cả một ba lô nặng trĩu những tổn thương và hỗn loạn trong đầu.

Rất nhiều người kết thúc sự mắc kẹt này bằng cách... nhảy sang một cái bẫy khác. Họ là những người bước vào phỏng vấn xin việc mới và lỡ lời nói xấu sếp cũ, hay lần đầu hẹn hò với ai đó đã thao thao kể lể về người yêu cũ đầy tức giận. Tin tôi đi, bạn không muốn mình rơi vào tình cảnh đó đâu.

2. Gieo mầm động lực.

Hãy nhớ rằng việc rời bỏ không phải là điểm kết thúc — mà là lối rẽ dẫn bạn đến một chốn mới. Việc buông tay một mục tiêu cũng chính là để tay mình nhẹ nhàng cầm lấy một điều khác. Hãy dần nuôi dưỡng động lực cho hành trình mới, ngay cả khi bạn vẫn đang trong quá trình từ bỏ điều cũ. (Đó cũng là lý do vì sao kiểu rời đi kiểu “Tôi đi đây!” thường không mang lại kết quả tốt, vì bạn đóng sập cánh cửa này mà chưa hề biết phía trước mình là gì.)

3. Lập kế hoạch và nghĩ theo kiểu “nếu… thì…”

Cách tốt nhất để đưa bộ não thoát khỏi chế độ lái tự động và vượt qua những thiên kiến vô thức là xây dựng một kế hoạch, không chỉ xác định rõ mục tiêu mới, mà còn dự liệu những trở ngại và cạm bẫy có thể xuất hiện. Hãy viết kế hoạch đó ra giấy, nghiên cứu cho thấy việc ghi chép giúp bạn tư duy rõ ràng và mạch lạc hơn. Hãy phác thảo các kịch bản có thể xảy ra, và nghiền ngẫm từng khả năng. Thêm một chút thực tế, thậm chí một chút bi quan là điều nên làm, để kìm lại xu hướng đánh giá quá cao khả năng của mình và hy vọng mọi chuyện sẽ suôn sẻ.

4. Chuẩn bị tinh thần cho những cơn sóng chuyển giao.

Cũng giống như việc buông bỏ, có người giỏi, có người không, khả năng đương đầu với biến động lớn trong đời sống cũng không chia đều cho tất cả chúng ta. Một lần nữa, hiểu rõ bản thân chính là chiếc chìa khóa quan trọng cho hành trình này. Cách phòng thủ tốt nhất chính là biết trước mình sẽ phản ứng ra sao khi mọi thứ xáo trộn.

Nghiên cứu của Patricia Linville cho thấy những người có cái nhìn đa chiều về bản thân, với nhiều hoạt động và vai trò khác nhau trong đời sống, thường vượt qua giai đoạn khủng hoảng tốt hơn, và hồi phục nhanh hơn so với những người chỉ định nghĩa bản thân qua một vai trò duy nhất.

Nếu điều bạn đang định rời bỏ gắn liền mật thiết với cách bạn nhìn nhận chính mình, thì bạn càng cần chuẩn bị kỹ càng. Ví dụ, nếu công việc và những thành quả đạt được từ nó là phần cốt lõi trong con người bạn, thì thay đổi sẽ khó khăn hơn nhiều so với một người vốn sống bằng nhiều vai: làm cha mẹ, làm bạn bè, người gắn bó với cộng đồng, người yêu thiên nhiên, chơi thể thao… v.v.

Dù văn hóa có tôn vinh sự kiên trì đến đâu, thì việc từ bỏ một mối quan hệ hay một hành trình không còn đem lại hạnh phúc, đã lụi tàn và không thể cứu vãn, hoặc không còn đáp ứng được nhu cầu của bạn, là điều hoàn toàn lành mạnh, miễn là đó là bước đầu tiên trên con đường dẫn tới một mục tiêu và điểm đến mới. 

Tài liệu tham khảo

Kahneman, Daniel and Amos Tversky,”Prospect Theory: An Analysis of Decision Under Risk,” Econometrica (march, 1979), 47, no.2, 263-291.

Samuelson, William and Richard Zeckhauser, “The Status Quo Bias in Decision-Making,” Journal of Risk and Uncertainty (1986) 1, 7-57.

Jostman, Nils and Sander Koole, “When Persistence is Futile” in The Psychology of Goals, ed. Gordon Moskowitz and Heidi Grant (New York: Guilford Press, 2009), 337-366.

Eliot, Andrew and Todd Thrash, “Approach and Avoidance as Basic Dimensions of Personality,” Journal of Personality (June 2010), 78, no.3, 865-906.

Lench, Heather and Linda Levine, “Goals and Responses to Failure: Knowing When to Hold Them and When to Fold Them,” Motivation and Emotion, (2008),32, 127- 140.

Gollwitzer, Peter Heinz Heckhauser, and Heike Katajczak, “From Weighing to Willing: Approaching a Change Decision through Pre- or Post Decision Mentation,” Organizational Behavior and Human Decision Processes (1990).45, 44-65.

Linville, Patricia W, “Self-Complexity and Affective Extremity: Don’t Put All Your Cognitive Eggs in One Basket,” Social Cognition (1985), 4, no.1, 94-120.

Tác giả: Peg Streep

Nguồn:  8 Ways You Can Tell That It's the Right Time to Quit | Psychology Today