Anh cần em hơn là muốn em

“Anh cần em hơn là muốn em,

Và anh muốn em đến tận cuối đời.”

– Jimmy Webb

Ca khúc Wichita Lineman, được Jimmy Webb sáng tác vào năm 1968, kể về một người đàn ông làm việc nơi vùng quê hẻo lánh ở Oklahoma. Công việc đơn sơ của anh, sửa chữa những đường dây điện thoại dọc theo các con đường dài thăm thẳm, buộc anh phải một mình trong phần lớn thời gian. Giữa cái tĩnh lặng mênh mông ấy, anh luôn đau đáu nghĩ về người vợ yêu đang ở phương xa. Anh yêu công việc của mình, nhưng vẫn ước ao có một “kỳ nghỉ ngắn”, dù chỉ là chút ngơi nghỉ, điều mà anh chẳng thể có được. Anh bị giằng xé giữa tình yêu dành cho người phụ nữ của đời mình và niềm yêu thích với công việc, một xung đột thường gặp trong những cuộc tình cách trở.

Người đàn ông ấy đã thốt lên: “Anh cần em hơn là muốn em, và anh muốn em đến tận cuối đời.” Đây không đơn thuần là một lời tỏ tình. Trước hết, tình yêu sâu đậm thường được hiểu là sự quan tâm không vụ lợi đến người mình yêu, vượt qua cả những nhu cầu cá nhân của bản thân người yêu. Hơn nữa, cũng không dễ để phân định rạch ròi giữa “cần” và “muốn”, và càng khó để hiểu làm sao một người có thể “cần” ai đó hơn cả “muốn”, ngay cả khi họ “muốn” người ấy suốt đời. Để sáng tỏ những nghịch lý này, cần phải phân biệt rõ giữa cường độ lãng mạn và chiều sâu lãng mạn trong tình yêu.

Sự chính đáng của nhu cầu như một lý do để yêu

Thoạt nghe, câu nói “Anh cần em hơn là muốn em” có vẻ như một sự xúc phạm, nó gợi lên cảm giác rằng tình yêu kia xuất phát từ nhu cầu vị kỷ của bản thân người nói, hơn là từ những khao khát lãng mạn hay sự quan tâm đến nhu cầu của người được yêu.

Sách Luân lý của Tổ phụ trong truyền thống Do Thái có viết: “Khi tình yêu phụ thuộc vào một điều gì đó [ngoài bản thân tình yêu], thì khi điều ấy mất đi, tình yêu cũng sẽ tan biến. Nhưng nếu tình yêu không phụ thuộc vào điều gì như thế, thì tình yêu ấy sẽ không bao giờ phai nhạt.”

Vậy, nhu cầu cá nhân có phải là một thứ gì đó nằm ngoài tình yêu? Thỉnh thoảng, đúng là người ta cảm nhận như thế. Ta từng nghe những lời trách móc quen thuộc như: “Anh đâu có yêu em, anh chỉ cần thân xác (tiền bạc, địa vị, sự khôn ngoan, tài nấu nướng...) của em thôi.”

Tình yêu thường được mô tả là sự quan tâm chân thành và không vụ lợi dành cho người mình yêu, tức là, một sự quan tâm không bị điều kiện hóa bởi những lợi ích mà người yêu có thể nhận lại. Thế nhưng, trong ca khúc đầy chất thơ ấy, tình yêu của người đàn ông lại khởi nguồn từ nhu cầu của chính anh, chứ không xuất phát từ nhu cầu của người phụ nữ.

Liệu một nhu cầu cá nhân có thể trở thành lý do chính đáng để yêu? Tôi tin rằng: có thể, nếu ta chấp nhận một quan niệm khác về tình yêu. Trong bối cảnh này, việc phân biệt giữa hai mô hình tình yêu, mô hình dựa trên sự xác nhận từ người kia và mô hình dựa trên sự xác nhận từ chính bản thân mình, sẽ rất hữu ích.

Hai mô hình tình yêu: Khẳng định từ người khác và khẳng định từ chính mình

Mô hình tình yêu dựa vào sự khẳng định từ người khác đặt nền tảng trên kỳ vọng được đối phương công nhận, trong khi mô hình tình yêu khẳng định từ chính mình lại dựa vào việc giữ vững sự tự chủ và giá trị tự thân. Mặc dù tình yêu lãng mạn thường bao hàm cả hai khía cạnh này, nhưng mô hình tự khẳng định bản thân có ý nghĩa sâu xa hơn rất nhiều.

Mô hình tình yêu lệ thuộc vào sự công nhận của người khác được thể hiện một cách cực đoan trong quan điểm của triết gia Emmanuel Levinas, người cho rằng "người kia" chính là trung tâm và là mối bận tâm tối hậu trong thế giới có ý nghĩa của người đang yêu. Theo ông, “mối quan hệ với người kia không mang tính đối xứng… ngay từ đầu, tôi gần như không quan tâm đến việc người kia là gì đối với tôi, đó là chuyện của anh ta; với tôi, anh ta trên hết là người mà tôi có trách nhiệm chăm nom.” Tình yêu, theo cách nhìn ấy, “vốn dĩ không đòi hỏi sự đáp lại, vì điều đó có thể làm lu mờ sự vô điều kiện, lòng rộng lượng hay ân sủng của nó.” Dưới góc nhìn này, người ta thậm chí nên sẵn sàng hy sinh cả mạng sống mình cho người mình yêu (Levinas, 1998, tr. 105, 228–229).

Đối lập với mô hình trên, David Schnarch (1997) đưa ra một hướng tiếp cận khác, mô hình sự thân mật được khẳng định từ chính mình. Mô hình này dựa trên việc mỗi người duy trì được sự độc lập và giá trị bản thân trong mối quan hệ. Nền tảng của sự thân mật bền vững trong hôn nhân chính là khả năng phân biệt rạch ròi giữa cái tôi và cái chúng ta, tức là, khả năng giữ vững bản sắc riêng khi gần gũi với người yêu, ngay cả khi người ấy vô thức gây áp lực buộc ta phải hòa hợp với quan điểm và nhu cầu của họ.

Mô hình này không tìm cách duy trì vĩnh viễn sự say mê thuở ban đầu (dù điều đó vẫn có thể xảy ra), mà thay vào đó, khuyến khích mỗi người phát triển bản thân và sống trọn vẹn với chính mình. Điều này đòi hỏi sự tự chủ cao hơn, tinh tế hơn và mềm dẻo hơn để thích nghi với muôn vàn hoàn cảnh phức tạp. Mỗi người cần đồng hành và cùng trưởng thành với người kia nếu muốn mối quan hệ còn tiếp tục sống động. Đồng thời, mỗi người cũng cần biết tự tiết chế, thay vì tìm cách kiểm soát đối phương.

Chuyển dịch trọng tâm từ “người khác” sang “chính mình”

Việc chuyển trọng tâm từ người khác sang chính mình không nên bị nhầm lẫn với sự vị kỷ hay coi mình là trung tâm. Việc nuôi dưỡng những năng lực và nhu cầu đích thực của bản thân, đồng thời vun đắp một mối quan hệ yêu đương công bằng, lành mạnh với người khác – điều ấy không hề ích kỷ. Một mối quan hệ hạnh phúc và trọn vẹn không thể tồn tại nếu một trong hai người không được sống đúng với chính mình.

Thúc đẩy sự thân mật dựa trên sự khẳng định bản thân cũng đòi hỏi ta phải phân biệt rõ giữa nhu cầu sâu sắc và mong muốn bề nổi. Chỉ có nhu cầu mới thực sự thiết yếu cho sự trưởng thành và nở hoa bền vững của một con người.

Nhu cầu và mong muốn

Nhu cầu là những điều thiết yếu, con người cần có thức ăn, nước uống và nơi trú ẩn để tồn tại và phát triển. Cũng vậy, những nhu cầu trong tình yêu chính là nền móng cho sự sống còn và thăng hoa của một mối quan hệ lãng mạn đích thực. Những nhu cầu ấy có thể là: cùng nhau tham gia vào những hoạt động có giá trị, quan tâm chăm sóc lẫn nhau, sự đáp lại tình cảm, và nuôi dưỡng nhau bằng sự tử tế.

Còn mong muốn là những điều ta thích có, là những khát khao hay thiên hướng muốn hướng đến điều gì đó. Chúng rất đáng trân quý, và có thể làm phong phú thêm chất lượng mối quan hệ, nhưng không thiết yếu như các nhu cầu. Trong tình yêu, những mong muốn có thể là: được gần gũi thể xác, đi ăn tối cùng nhau, cùng xem TV, dạo chơi trên núi, buôn chuyện, hay kể cho nhau những câu đùa vui.

Việc đáp ứng những nhu cầu cá nhân không phải là ích kỷ, bởi đó là điều kiện cần thiết cho sự thăng hoa của mối quan hệ, và đồng thời, cho hạnh phúc của người mình yêu. Nó giống như một món hời tuyệt vời: một tặng một, nhưng chỉ trả tiền cho một, bởi khi bạn nuôi dưỡng chính mình, bạn cũng đang nuôi dưỡng tình yêu. Và thường thì, khi bạn được đáp ứng, người kia cũng được đáp ứng theo.

Tất nhiên, việc thỏa mãn những mong muốn cũng có thể đem lại lợi ích, nhưng không thể so sánh với tầm quan trọng của nhu cầu. Thậm chí, nếu không cẩn thận, việc quá chú trọng vào mong muốn có thể biến thành một thói quen gây nghiện – nó khiến ta xa rời những điều sâu sắc, tự cô lập mình khỏi sự kết nối thực sự, và dẫn đến lối sống ích kỷ, chỉ biết thỏa mãn bản thân.

Tôi muốn gợi ý rằng: những nhu cầu trong tình yêu thường gắn liền với chiều sâu của tình cảm trong dài hạn, còn những mong muốn hay khát khao nhất thời lại thường liên quan đến cường độ cảm xúc trong ngắn hạn.

Cường độ lãng mạn và chiều sâu lãng mạn

Cường độ lãng mạn thường ghi lại một khoảnh khắc ngắn ngủi của trải nghiệm yêu đương – như một tấm ảnh chụp nhanh cảm xúc trong một thời điểm nhất định. Trái lại, chiều sâu lãng mạn phản ánh một dòng chảy sống động, liên tục, những hoạt động, sự gắn kết được nuôi dưỡng qua năm tháng, làm nên bản chất thật sự của tình yêu lâu dài. Trong chiều sâu ấy, tình yêu mang thêm chiều kích của thời gian, không chỉ là cảm xúc nhất thời, mà còn là sự bền bỉ theo năm tháng.

Chiều sâu lãng mạn được đo lường trên hai trục: cường độ cảm xúc và thời gian (bao gồm cả tần suất và độ dài). Vì thế, một ham muốn thể xác thoáng qua có thể dữ dội hơn cảm xúc yêu đương kéo dài, nhưng lại kém sâu sắc hơn. Trải nghiệm lãng mạn sâu sắc không chỉ được đo bằng mức độ mãnh liệt của cảm xúc, mà còn nằm ở những hoạt động chung – nơi các nhu cầu thiết yếu cho sự phát triển cá nhân và mối quan hệ được đáp ứng và nuôi dưỡng.

Những yếu tố ngắn hạn như sức hút ngoại hình hay khao khát mãnh liệt thường chiếm vai trò lớn trong giai đoạn đầu của tình yêu. Nhưng theo thời gian, giá trị của chúng dần mờ nhạt. Trong khi đó, những điều như sự quan tâm, lòng tốt, sự đáp lại tình cảm, tuy lúc đầu ít được chú ý, lại là nền tảng thiết yếu của chiều sâu lãng mạn, và là điều kiện để tình yêu bền vững. Chính điều này lý giải vì sao nhiều người, trong ngày cưới, cảm thấy mình đang chấp nhận một thỏa hiệp tình cảm, bởi cảm xúc chưa đủ mãnh liệt. Nhưng sau nhiều năm chung sống, sự đồng hành trong cuộc sống hằng ngày lại làm cho tình yêu ngày càng thấm sâu, để rồi người bạn đời ấy lại trở thành tình yêu lớn nhất đời mình.

Cường độ lãng mạn và chiều sâu lãng mạn không phải lúc nào cũng song hành. Thậm chí, đôi khi chúng còn xung đột. Ham muốn thể xác, chẳng hạn, có thể vô cùng mãnh liệt. Nhưng có những khi, việc kìm nén ham muốn ấy lại khiến mối quan hệ trở nên sâu sắc và bền vững hơn. Hai cách thường thấy để làm điều này là “giả vờ thờ ơ” hoặc “để mọi thứ diễn ra vào đúng thời điểm”. Tuy nhiên, phần lớn mọi người thường không kiên nhẫn sử dụng những cách này, mà dễ dàng đánh đổi chiều sâu để chạy theo những khoái cảm tức thì.

Dù vậy, vai trò thiết yếu của nhu cầu trong mối quan hệ lãng mạn sâu sắc không hề phủ nhận giá trị lãng mạn của những điều nhỏ bé đời thường. Tình yêu thường được mô tả bằng những hành động lớn lao, như dời non lấp biển. Tình yêu có thể truyền cảm hứng để làm nên những điều vĩ đại thật đấy, nhưng chính những điều giản dị, thầm lặng lại là linh hồn đích thực của tình yêu. Những điều nhỏ ấy, một cử chỉ, một hành động, một lời thì thầm, là những thứ ta vô thức thực hiện mỗi ngày, như một lẽ tự nhiên xuất phát từ trái tim. Chúng không đến từ sự tính toán hay chủ ý, mà là tiếng nói thuần khiết nhất của tình yêu.

Những biểu hiện nhỏ nhắn như một cái hôn gió, vuốt nhẹ mái tóc người mình yêu khi đi ngang qua, khoác tay nhau khi băng qua đường, hay trao nhau một ánh nhìn ấm áp, tất cả đều là những biểu hiện chân thành, không phô trương mà lại sâu sắc hơn bất kỳ món quà đắt tiền nào. Và vì chúng có thể diễn ra suốt ngày, nên chúng nói lên rằng tình yêu này đang tiếp diễn, đang sống. Sự kết hợp giữa những điều nhỏ bé thể hiện mong muốn, với những hành động có ý nghĩa đáp ứng nhu cầu sâu xa, đó chính là cốt lõi của những chuyện tình vĩ đại.

Sự mãnh liệt của những ham muốn nhất thời như dục vọng thể xác thường tăng lên nếu có sự thay đổi đối tượng, bởi khi mong muốn ấy không bắt nguồn từ chiều sâu, việc lặp lại với cùng một người dễ gây nhàm chán. Ngược lại, để tình yêu ngày càng sâu sắc, điều cần thiết là sự thấu hiểu và gần gũi ngày càng lớn với người ấy. Cường độ lãng mạn giống như một đỉnh cao cảm xúc – người ta luôn khao khát được leo lại lần nữa, như cái cách mà người ta tìm kiếm khoái cảm. Còn chiều sâu lãng mạn là một hành trình dài, nơi cường độ ấy hòa quyện với những trải nghiệm ý nghĩa qua thời gian, tạo nên một mối liên kết không thể thay thế.

Không ít người, vì không đủ kiên nhẫn hay sợ tổn thương, đã từ bỏ hành trình đi tìm chiều sâu lãng mạn, mà chấp nhận sống với những khoái cảm bốc đồng, chốc lát. Nhưng dù vậy, có vẻ như phần lớn chúng ta vẫn khao khát một tình yêu sâu sắc – nơi có sự bình yên, chắc chắn và đầy ý nghĩa – những điều quý giá hơn tất thảy trong cuộc đời.

Lời kết

Những mối quan hệ yêu đương ngoài hôn nhân (khác với các cuộc tình thể xác chóng vánh) thường mang dấu ấn của sự thiếu hụt, thiếu vắng những nhu cầu cơ bản của tình yêu chân thật. Trong những mối quan hệ ấy, người ta không thể cùng nhau sống trọn từng ngày, không thể cùng nhau sẻ chia những sinh hoạt thường nhật hay cùng xây dựng tổ ấm. Vì vậy, không có gì ngạc nhiên khi Glen Campbell, ca sĩ thể hiện ca khúc xúc động này, từng nói rằng Jimmy Webb viết bài hát ấy về mối tình đầu của mình với một người phụ nữ đã kết hôn với người khác.

Khi nói rằng “Anh cần em hơn là muốn em”, đó không đơn thuần là lời tỏ tình. Đó là lời khẳng định: nhu cầu được ở bên em, được cùng em làm nên những điều quý giá, được xây dựng một cuộc sống ý nghĩa và trọn vẹn, tất cả những điều ấy lớn lao hơn cả mong muốn được chạm vào em, gần gũi thể xác hay cùng đi ăn tối. Những nhu cầu ấy vượt lên trên những mong muốn không chỉ ở tần suất và độ bền vững, mà còn ở tính thiết yếu và vai trò trung tâm trong đời sống tình cảm. Trong bài hát ấy, nhu cầu của người đàn ông lớn đến mức khiến anh cũng muốn cả những điều không thiết yếu, như một bữa tối, một cái chạm nhẹ, kéo dài mãi mãi. Có lẽ, cái giá của việc yêu ai đó quá sâu đậm, là ta phải chấp nhận nỗi đau của việc xa cách. Cái giá của việc muốn người mình yêu được sống trọn vẹn, là phải cho họ không gian, nơi họ có thể làm những điều thuộc về riêng họ, những điều không phải lúc nào cũng có thể chia sẻ cùng người yêu.

Tài liệu tham khảo

Levinas, E. (1998). On thinking-of-the-other. London: Althlone Press.

Schnarch, D. (1997). Passionate marriage: Love, sex, and intimacy in emotionally committed relationships. New York: Norton.

Source: PIRO4D/Pixabay

Nguồn: I Need You More Than Want You | Psychology Today