Bạn kiêu hãnh, tự tin hay tự tôn?

"Cuốn sách (hay bộ sách) của năm" với tôi trong năm ngoái (kéo dài sang năm nay), chính là bộ ba cuốn sách về tâm lý và tâm thần học xuất sắc của Neel Burton – một tác giả là bác sĩ chuyên ngành tâm thần học, hiện sống và giảng dạy tại trường Oxford, Anh.

Tôi đọc bộ sách này như được khai sáng đồng thời say mê như xem mấy bộ phim psychological thriller vậy và không nhớ bao lần đã giới thiệu, tặng và recommend cho bất cứ ai tôi gặp mà thấy họ còn đọc sách. Tôi cũng từng giới thiệu và trích dẫn nhiều phân tích xuất chúng của Neel Burton vào mấy tập podcast (đặc biệt là cái cuốn tôi mê nhất: “Điên loạn - Cách nhận diện nguồn cơn và xử lý những nỗi đau tinh thần sâu trong bạn" và dùng để soi chiếu lại những nhân vật mắc các chứng điên hay những rối loạn tâm thần trong các bộ phim psychological thriller/drama mà tôi mê).

Trước khi đi vào hai cuốn nặng đô hơn về những chứng điên loạn và chứng tự huyễn của con người, tôi nghĩ các bạn nên mua (cả ba) và đọc ngay cuốn có tính mở đường vào thế giới phức tạp của cảm xúc con người. Đấy chính là cuốn mà sáng nay tôi mang đi đọc lại và vẫn thấy say mê: "Thiên đường và địa ngục: Tâm lý học về 26 loại cảm xúc”). Bản thân tôi sống cũng hơn nửa đời người rồi, đọc và xem chắc cũng hàng trăm hàng ngàn cuốn sách, bộ phim rồi, vậy mà đọc cách ông Neel Burton định nghĩa, phân tích về một số loại cảm xúc, tôi còn thấy bất ngờ hoặc không hiểu hết được cái sự hai chiều (tích cực và tiêu cực) song hành ở một số loại cảm xúc.

Trong cuốn sách, ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nhận biết và kiểm soát cảm xúc của con người: "Chẳng gì khiến ta thấy được sống, được làm người hay thấy bị tổn thương nhiều hơn chính cảm xúc của ta. Dẫu vậy, ngạc nhiên làm sao, các cảm xúc bị trường học, rộng hơn là xã hội bỏ lơ, khiến cho hàng triệu cuộc đời không được sống đúng nghĩa."

Tôi thấy đồng cảm vô cùng với nhận định của ông, bởi hầu hết chúng ta đều phải tự vật lộn với các loại cảm xúc bằng chính trải nghiệm tự thân để trưởng thành với quá nhiều vết sẹo do thiếu hiểu biết. Đấy mới chỉ là cảm xúc bình thường thôi đấy, chứ chưa nói tới các chứng rối loạn nhân cách, điên loạn, tự huyễn của con người - đã khiến hàng vạn người phải sống trong sự thống khổ của sinh tồn và nhiều người trong số họ phải chọn cách chấm dứt cuộc sống để giải thoát. Đọc mấy cuốn sách của ông bác sĩ tâm thần học này, tôi nghĩ giá như ai cũng đọc để hiểu chính mình và giải thoát được khỏi những khổ đau không đáng có.

Giống như câu tagline của cuốn sách này: "Kiểm soát cảm xúc chính là kiểm soát bản thân và kiểm soát bản thân chính là kiểm soát số phận". Hay quá, vậy suy cho cùng, số phận của ta như thế nào cũng bắt nguồn từ chính cảm xúc của chúng ta như thế ấy.

Trong cuốn "Thiên đường và địa ngục" này, Neel Burton định nghĩa và phân tích 26 loại cảm xúc của con người, những loại cảm xúc mà ai trong chúng ta cũng trải qua như Buồn chán, Cô đơn, Lười nhác, Kiêu hãnh, Hợm hĩnh, Ganh ghét, Biết ơn... hay Tha thứ, Thấu cảm, Tình yêu, Hôn, Tự tôn...

Từ những thứ cảm xúc mang tính "ngã mạn" của con người nhiều khiến họ phải sống trong vật lộn và đối phó cho đến những loại cảm xúc giải thoát tính ngã để con người sống một cách tự do hơn khỏi những khuôn thước của xã hội hay tệ hơn là định kiến; Neel Burton dẫn dắt từ nguồn gốc của các loại cảm xúc ấy và đi đến lý giải, phân tích chúng để độc giả có được những góc nhìn sâu rộng nhất mà chúng ta chưa biết tới.

Ví dụ như khi nói về cảm xúc Kiêu hãnh chẳng hạn, Neel Burton cho rằng đây là thứ cảm xúc vừa tốt vừa không tốt. Ở mặt không tốt, ông cho rằng kiêu hãnh gần với xấc xược và phù phiếm. "Thời Hy Lạp cổ đại, người ta có thể bị buộc tội xấc xược nếu tự đặt mình cao hơn các vị thần linh hay làm ô ếu, phỉ báng thần linh. Nhiều người Hy Lạp tin rằng xấc xược dẫn tới hủy diệt hay báo ứng (nemesis). Ngày nay, xấc xược mang nghĩa thổi phồng vị thế, khả năng hay thành tựu của ai đó đặc biệt đi kèm với sự ngạo mạn và kiêu căng. Vì không gắn với sự thật, xấc xược kích động bất công, xung đột và thù hận".  Ý tốt thì các bạn tự đọc nhé.

Giờ chuyển sang cảm xúc Tự tôn, một thứ cảm xúc mà tôi nghĩ đã giải thoát được gần hết cái ngã mạn của con người để đi đến tự do,  Neel Burton viết hay vô cùng.

Ông đề cao cảm xúc tự tin của con người. Sự tự tin (confidence) bắt nguồn từ tiếng Latin fidere có nghĩa là tin tưởng. Sự tự tin chính là tin tưởng và có niềm tin vào thế giới. Nhưng với ông, sự tự tôn cao hơn tự tin một bậc.

"Sự tự tin và tự tôn thường đi đôi với nhau, nhưng với tất cả những điều đó, không phải là một và cùng một thứ. Đặc biệt, có thể tự tin cao độ nhưng chưa có lòng tự tôn sâu sắc, ví dụ như trường hợp với nhiều nghệ sĩ biểu diễn và người nổi tiếng, những người có thể biểu diễn ở studio và triển lãm nhưng sau đó phải vật lộn với phía sau hậu trường. Lòng tự tôn bắt nguồn từ tiếng Latin (...) để thẩm định, trân quý, xếp hạng, cân nhắc, ước lượng, và lòng tự tôn là nhận thức của chúng ta và trên hết là sự thẩm định cảm xúc về giá trị của chính chúng ta. Hơn thế nữa, đó là ma trận mà qua đó chúng ta suy nghĩ, cảm nhận và hành động, phản ánh và xác định mối quan hệ của chúng ta với bản thân, với người khác và với thế giới". - Đoạn này với tôi là triết học rồi.

Ông nhận định rằng những người có lòng tự tôn vững mạnh không cần phải chống đối bản thân bởi những thứ bên ngoài như thu nhập, địa vị hoặc danh tiếng, hoặc nương dựa vào rượu, ma túy hoặc tình dục (khi những thứ này là nơi bấu víu). Ngược lại, họ đối xử với bản thân với sự tôn trọng và chăm lo sức khỏe, cộng đồng và môi trường xung quanh. Họ có thể đầu tư hoàn toàn vào các dự án và con người vì họ không sợ thất bại hoặc từ chối. Tất nhiên, giống như tất cả mọi người, họ đau khổ và thất vọng, nhưng thất bại không hủy hoại hay làm họ suy yếu. Do tính kiên cường của mình, họ cởi mở với mọi người và các cơ hội, chấp nhận các rủi ro, nhanh chóng vui mừng và thích thú, dễ chấp nhận và tha thứ cho người khác, và chính bản thân.

Ông cho rằng cảm xúc Tự tôn vượt lên xa cảm xúc Kiêu hãnh/Kiêu ngạo. Kiêu ngạo, với ông, được sinh ra từ sự đói khát và trống rỗng. "Những người kiêu ngạo yêu cầu, thực sự đòi hỏi, tái khẳng định liên tục và trấn an, điều này giải thích cho sự khoe khoang, danh tiếng, sự tức giận của họ, và sự miễn cưỡng khi cần học hỏi từ sai lầm và thất bại của họ. Ngược lại hoàn toàn, những người có lòng tự tôn lành mạnh không tìm cách chống đỡ bản thân bằng cách đẩy người khác xuống mà đơn giản là hài lòng với phép màu của sự tồn tại, bằng sự vui vẻ, khiêm tốn và hành động trong tĩnh lặng. Nói rõ hơn thì: kiêu ngạo không phải là kết quả của việc 'tự tôn quá mức' mà ngược lại, cho thấy sự thiếu hụt nó. Cũng giống như không thể có thứ gì là khỏe hay can đảm quá mức, cũng không thể có thứ gì có cái gọi là lòng tự tôn quá mức. Ngược lại, khiêm tốn không ảnh hưởng bởi thậm chí là không dính dáng gì tới lòng tự tôn thấp. Những người khiêm tốn hiểu rằng có nhiều thứ trong cuộc sống hơn là chỉ riêng họ, đó là dấu hiệu của lòng tự tôn cao thượng, lành mạnh nhất."

Còn nhiều thứ hay lắm về lòng tự tôn mà tôi không thể trích dẫn thêm vì sợ quá dài, nhưng đó là một thứ cảm xúc quá đẹp mà tôi đang cố gắng để hướng tới để tìm sự giải phóng về tâm hồn và tâm trí.

Bộ ba cuốn sách của Neel Burton vô cùng đáng đọc. Đây là bộ sách mà tôi đề nghị quảng bá với Omega+ để lan tỏa và giúp nhiều độc giả chưa biết được tiếp cận với một tác giả quan trọng như thế này về tâm lý và tâm thần học - những thứ mà chúng ta vẫn còn nhiều thứ quá mơ hồ và phải vật lộn, thậm chí trả giá quá đắt để học và trưởng thành.

Kỳ tới tôi sẽ tiếp tục giới thiệu cuốn Điên loạn, cuốn sách khiến tôi sững sờ nhất trong cả ba, về những hội chứng rối loạn tâm thần của con người, đặc biệt là con người trong thời đại công nghệ và sẽ dùng nó để soi chiếu lại một vài nhân vật tâm thần xuất sắc trong những bộ phim mà tôi mê.

Link mua sách tại: 

Tiki: https://shorten.asia/EZeRES5H

Shopee: https://shope.ee/qN1rJkw53

Bộ sách này giá trị từng đồng.  

Review bởi: Le Hong Lam

Ảnh: Tạp chí Đẹp