Bạn nghĩ ai đó nên tìm đến chuyên gia tâm lý? Đây là cách để mở lời.

Tối Chủ nhật, tôi ngồi nghe nhạc, vừa tranh thủ lên kế hoạch cho tuần mới. Nhưng tâm trí tôi cứ quẩn quanh mãi về đoạn tin nhắn với Diana vào hôm trước. Diana đã vật lộn với những vấn đề tâm lý trong nhiều năm, chủ yếu là lo âu. Dù vậy, cô ấy luôn có một điểm khiến tôi rất nể phục: cô sẵn sàng chia sẻ cảm xúc của mình, lúc nào cũng đính kèm một sự hài hước sắc bén mà chính cô thừa nhận là “lá chắn” giúp mình đối phó với mọi chuyện.

Nhưng lần này thì khác. Khi nhắn tin vào thứ Bảy, tôi không thấy cả sự cởi mở lẫn khiếu hài hước thường ngày của cô ấy. Những câu trả lời ngắn ngủn, lơ lửng, chẳng còn chút sắc sảo nào. Tôi rủ gặp mặt hay gọi điện, nhưng Diana từ chối. Cô ấy nói rằng dạo này ngủ không ngon và không có tâm trạng.

Bình thường, tôi có lẽ cũng không nghĩ nhiều về những tin nhắn như vậy. Ai mà chẳng có những ngày buồn bã, căng thẳng, hoặc đơn giản là chỉ muốn thu mình lại. Nhưng với Diana, đây không còn là chuyện của một ngày hay hai ngày nữa—nó đã kéo dài suốt nhiều tuần nay. Một vài người bạn chung của chúng tôi cũng tâm sự rằng họ lo lắng. Ai cũng nhận ra Diana đang dần thu mình lại, ít nói, uể oải, chẳng còn chút sinh khí nào. Quan trọng nhất, chúng tôi nhớ cô ấy—nhớ một Diana đầy sức sống, sôi nổi và dí dỏm. Chúng tôi tự hỏi, làm cách nào để thực sự giúp cô ấy? Những lời động viên hay những buổi cà phê hàn huyên dường như không còn đủ nữa. Có lẽ, lần này, cô ấy cần đến sự hỗ trợ chuyên sâu từ một chuyên gia tâm lý.

Bạn có thấy quen thuộc không? Câu chuyện về Diana không phải của riêng tôi. Nó là sự đúc kết từ rất nhiều trải nghiệm mà tôi và nhiều người đã từng có. Ai trong chúng ta cũng có những người thân, bạn bè từng vật lộn với sức khỏe tinh thần vào một thời điểm nào đó. Thực tế, những khó khăn này không hề hiếm gặp. Ở Mỹ, ước tính khoảng 23% người trưởng thành từng trải qua một rối loạn tâm lý trong năm qua. Chúng ta luôn cố gắng giúp đỡ những người mình yêu quý, dù chính mình cũng đang phải đối mặt với vô vàn thử thách riêng. Nhưng khi vấn đề trở nên nghiêm trọng hơn, đôi khi điều tốt nhất ta có thể làm là khuyến khích họ tìm đến sự trợ giúp chuyên môn.

Nếu bạn nhận ra ai đó đang phải vật lộn với các vấn đề tâm lý—dù là lo âu, trầm cảm, rối loạn ăn uống, lạm dụng chất kích thích hay bất kỳ điều gì khác—bạn có thể cảm thấy bối rối, không biết làm sao để mở lời một cách khéo léo, chân thành và hiệu quả. Bạn có thể sợ rằng họ sẽ cảm thấy bị phán xét, tổn thương, xấu hổ, hoặc thậm chí xa lánh bạn hơn. Và rồi, vì ngại làm họ buồn, bạn chọn cách im lặng.

Nhưng chính sự im lặng ấy có thể đẩy người bạn yêu quý ra xa hơn khỏi sự giúp đỡ mà họ cần. Còn bạn, có lẽ sẽ mang theo cảm giác bất lực, không biết mình có thể làm gì để thực sự giúp họ.

Ngay cả với tôi—một nhà trị liệu—việc đề nghị ai đó tìm đến chuyên gia tâm lý cũng không hề dễ dàng, nhất là khi đó là bạn bè hoặc người thân. Tôi không muốn khiến họ có cảm giác như tôi đang “phân tích tâm lý” họ, trong khi điều tôi thực sự muốn làm chỉ là quan tâm như một người bạn. Nhưng qua nhiều lần thử và sai, tôi đã rút ra được rằng có những cách tiếp cận hiệu quả hơn những cách khác. Quan trọng nhất vẫn là sự chân thành: hãy trực tiếp, nhưng không áp đặt; hãy đồng cảm, nhưng không thương hại. Và hơn hết, hãy lắng nghe họ theo cách mà họ cần.

Trước khi bàn đến những cách cụ thể để mở lời, hãy dành chút thời gian cân nhắc xem liệu bạn có thực sự nên đề nghị ai đó tìm đến chuyên gia tâm lý hay không. Hãy suy nghĩ về mối quan hệ giữa bạn và người đó. Nếu đó là người bạn không quá thân thiết, một người khiến bạn cảm thấy lo lắng về sự an toàn của bản thân – cả về mặt tinh thần lẫn thể chất, hoặc là người bạn chỉ quen trong bối cảnh công việc chứ không phải trong đời sống cá nhân, thì có lẽ việc khuyên họ đi trị liệu không phải là điều phù hợp. Bạn không cần phải đặt mình vào một tình huống có thể gây tổn hại đến chính mình chỉ vì cảm thấy có trách nhiệm phải khuyên nhủ ai đó.

Nhưng nếu đó là một người bạn thân thiết, một người mà bạn yêu quý, người đã từng tin tưởng chia sẻ với bạn về những khó khăn họ đang đối mặt, thì gợi ý tìm đến một chuyên gia có thể là một điều ý nghĩa và đúng lúc.

Nếu bạn quyết định rằng việc khuyến khích họ đi trị liệu là một lựa chọn phù hợp, tôi hy vọng những gợi ý dưới đây sẽ giúp ích cho bạn. Khi chúng ta quan tâm đến ai đó bằng sự chân thành và thiện ý, điều đó sẽ tạo ra sự khác biệt. Bạn không cần phải nói ra những lời hoàn hảo – thậm chí, điều đó có lẽ còn không thể. Điều quan trọng hơn là bạn sẵn sàng mở lòng, bày tỏ sự lo lắng và quan tâm của mình. Đừng để nỗi sợ nói không đúng cách cản trở bạn đưa tay ra với một người đang cần giúp đỡ.

Photo by Thomas Barwick/Getty

Hãy chọn đúng thời điểm và không gian để trò chuyện

Khi lo lắng về sức khỏe tinh thần của ai đó, chúng ta thường có cảm giác muốn lên tiếng ngay lập tức. Trong những trường hợp khẩn cấp – chẳng hạn khi người ấy có ý định tự làm hại bản thân – bạn nên tìm sự hỗ trợ từ các đường dây nóng hoặc các chuyên gia tâm lý. Nhưng với những tình huống không quá cấp bách, hãy dành thời gian để chọn một thời điểm phù hợp.

Thời gian và địa điểm lý tưởng sẽ khác nhau tùy vào từng người và từng hoàn cảnh. Nhưng nhìn chung, tôi nhận thấy rằng nói chuyện trực tiếp – hoặc ít nhất là qua cuộc gọi video – sẽ hiệu quả hơn nhiều so với nhắn tin hay trò chuyện qua mạng. Gặp mặt hoặc gọi video giúp bạn truyền tải sự quan tâm không chỉ qua lời nói mà còn qua ánh mắt, biểu cảm khuôn mặt, ngữ điệu và ngôn ngữ cơ thể. Những điều này có thể làm cho cuộc trò chuyện trở nên ấm áp và dễ dàng hơn. Ngoài ra, trao đổi trực tiếp cũng giúp tránh những hiểu lầm không đáng có, nhất là khi nói về những vấn đề nhạy cảm.

Hãy chọn một cuộc trò chuyện riêng tư, chỉ có hai người hoặc với một nhóm nhỏ những người thân thiết. Bạn có thể hỏi người ấy xem khi nào họ có thời gian rảnh để trò chuyện, thay vì bất ngờ áp đặt cuộc đối thoại. Chẳng hạn, bạn có thể nói:

"Diana, tớ biết dạo này cậu không có tâm trạng trò chuyện, nhưng tớ muốn biết liệu trong vài ngày tới cậu có thể dành chút thời gian để gặp nhau hoặc gọi điện không? Khi nào thì cậu thấy thuận tiện nhất?"

Lời đề nghị này thể hiện sự tôn trọng dành cho thời gian và không gian của họ, đồng thời giúp giảm nguy cơ bị gián đoạn trong lúc trò chuyện. Đây là một cuộc nói chuyện quan trọng, và bạn sẽ không muốn bị áp lực bởi cảm giác vội vàng.

"Tớ biết cậu mệt mỏi, và tớ không muốn ép cậu, nhưng tớ cũng rất nhớ cậu"

Chia sẻ những điều bạn nhận thấy và lắng nghe cảm xúc của họ

Khi cuộc trò chuyện bắt đầu, hãy mở lời một cách chân thành. Thay vì nói chung chung kiểu "Tụi mình đều thấy cậu khác lắm" hoặc đưa ra nhận định mang tính phán xét như "Cậu bị trầm cảm rồi đấy", hãy tập trung vào những gì bạn thực sự quan sát được. Hãy để họ biết rằng bạn quan tâm, và nhẹ nhàng chia sẻ những điều bạn nhận thấy mà không áp đặt hay đánh giá. Sau đó, hãy mở ra không gian cho họ bày tỏ suy nghĩ của mình.

Chẳng hạn, bạn có thể nói:

"Diana, tớ lo cho cậu. Tớ để ý thấy mấy tuần nay cậu không còn là chính mình nữa. Khi tớ hỏi thăm, cậu chỉ trả lời qua loa, trong khi trước đây cậu thường chia sẻ với tớ nhiều hơn. Cậu cũng không muốn gặp gỡ ai cả. Tớ biết cậu đang mệt mỏi, và tớ không muốn ép cậu, nhưng tớ thực sự rất nhớ cậu. Tớ nhận ra rằng chúng ta cũng ít nói đùa với nhau hơn trước. Điều đó không sao cả—cậu không cần phải luôn vui vẻ hay hài hước khi cậu đang không ổn. Nhưng điều này khiến tớ tự hỏi liệu cậu có đang gặp khó khăn theo một cách khác so với trước đây không? Cậu thấy thế nào? Cậu nghĩ sao?"

Nếu đây không phải là lần đầu tiên bạn nói chuyện với họ về điều này, bạn có thể nhắc lại cuộc trò chuyện trước đó để tạo sự kết nối: "Giống như lần trước tụi mình nói chuyện, tớ vẫn thấy..."

Quan trọng nhất, sau khi mở lời, hãy lắng nghe. Đôi khi, chỉ cần có ai đó thật sự lắng nghe mà không phán xét đã là điều có ý nghĩa vô cùng.

Hãy lắng nghe họ, cố gắng thấu hiểu và bày tỏ sự đồng cảm

Sau khi bạn đã chia sẻ những quan sát và lo lắng của mình, hãy để họ có không gian để bày tỏ cảm xúc. Phản ứng của họ có thể rất khác nhau—họ có thể cởi mở chia sẻ về những khó khăn, có thể phủ nhận mọi vấn đề, hoặc có thể phản ứng ở đâu đó giữa hai thái cực ấy. Đây là lúc bạn cần thực sự lắng nghe, không chỉ để nghe, mà để hiểu họ sâu sắc hơn. Bạn có thể khuyến khích họ giãi bày bằng những câu hỏi gợi mở, chẳng hạn: "Chuyện đó đã diễn ra như thế nào với cậu?" hoặc "Điều gì khiến cậu cảm thấy khó khăn nhất vào lúc này?"

Khi họ chia sẻ, hãy kiên nhẫn và thể hiện rằng bạn thực sự quan tâm. Đôi khi, chỉ cần một câu nói giản dị cũng có thể giúp họ cảm thấy bớt cô đơn hơn: "Tớ nghe cậu nói mà thấy mọi thứ dạo này thực sự không dễ dàng với cậu chút nào. Tớ không thể tưởng tượng được hết mọi khó khăn cậu đang trải qua, nhưng tớ muốn cậu biết rằng tớ rất quan tâm đến cậu. Tớ muốn giúp cậu vượt qua giai đoạn này."

Hỏi họ nghĩ điều gì sẽ giúp ích—và nhẹ nhàng gợi ý về trị liệu

Thay vì ngay lập tức khuyên họ đi gặp chuyên gia, trước tiên hãy hỏi xem họ nghĩ điều gì sẽ tốt nhất cho bản thân mình. Đôi khi, chính họ sẽ nói rằng họ cần sự hỗ trợ từ chuyên gia tâm lý. Khi điều đó xảy ra, đó là một dấu hiệu tốt—họ đã có sự chủ động và tự nhận thức về sức khỏe tinh thần của mình, thay vì cảm thấy bị thúc ép từ bên ngoài.

Nhưng cũng có khi họ quay lại hỏi bạn: "Cậu nghĩ tớ nên làm gì?" Đây là cơ hội để bạn khéo léo đưa ra gợi ý về việc trị liệu một cách tự nhiên. Nếu họ đáp rằng họ không biết mình cần gì, hoặc cho rằng mình chỉ cần "cố gắng hơn", bạn vẫn có thể nhẹ nhàng mở ra hướng đi này.

Điều quan trọng là hãy để họ hiểu rằng việc tìm đến trị liệu không có gì đáng xấu hổ, mà ngược lại, đó là một bước đi can đảm và đúng đắn. Bạn có thể nhắc đến thực tế rằng rất nhiều người—kể cả những chuyên gia tâm lý—đã từng tìm đến trị liệu để vượt qua những giai đoạn khó khăn. Nếu bản thân bạn cũng từng trải nghiệm trị liệu, bạn có thể chia sẻ điều đó để họ cảm thấy bớt e ngại:

"Hồi tớ gặp khó khăn với sức khỏe tinh thần, tớ thấy trị liệu thực sự hữu ích. Cậu có nghĩ đó có thể là điều giúp cậu vào lúc này không?"

Hoặc: "Tớ biết nhiều người từng tìm đến trị liệu và cảm thấy tốt hơn rất nhiều. Đây là chuyện rất bình thường, chẳng có gì phải ngại cả. Cậu nghĩ thế nào về việc thử một lần cho bản thân mình?"

Tìm hiểu những rào cản và hỏi xem bạn có thể giúp gì

Có rất nhiều lý do khiến ai đó chưa sẵn sàng để đi trị liệu. Có thể họ không biết bắt đầu từ đâu, chưa thực sự sẵn sàng thay đổi, lo lắng về chi phí, hoặc từng có trải nghiệm không tốt với trị liệu trước đây. Đừng vội bác bỏ những lo lắng đó—hãy kiên nhẫn, lắng nghe và thể hiện sự thấu hiểu.

Bạn có thể nói: "Tớ hiểu tại sao cậu lại lưỡng lự khi nghĩ đến việc thử trị liệu lần nữa." Hoặc: "Tớ biết việc tìm kiếm sự giúp đỡ không dễ dàng, nhất là sau những gì cậu từng trải qua."

Nếu trước đây họ không thấy trị liệu hiệu quả, có thể họ chưa gặp đúng chuyên gia phù hợp với mình, hoặc chưa được tiếp cận một phương pháp điều trị dựa trên nghiên cứu khoa học. Hãy nhẹ nhàng khơi gợi về những giải pháp có thể giúp họ vượt qua rào cản này.

Bạn có thể đề nghị giúp họ tìm một nhà trị liệu phù hợp hơn—chẳng hạn, một người có sự nhạy cảm về văn hóa, có cách tiếp cận cởi mở và tôn trọng cá nhân. Một số người có thể chỉ cần ai đó hỗ trợ họ trong bước đầu tiên, như ngồi cạnh họ khi họ gọi điện đặt lịch hẹn hoặc soạn email liên hệ. Với một số người khác, bạn có thể đề nghị đi cùng họ đến buổi trị liệu đầu tiên.

Nếu chi phí là một vấn đề, bạn có thể giúp họ tìm những lựa chọn có mức phí linh hoạt, hoặc xem xét các chương trình hỗ trợ tài chính. Một số người có thể cảm thấy thoải mái hơn khi bắt đầu bằng cách nói chuyện với bác sĩ gia đình hoặc tìm hiểu về các lựa chọn dùng thuốc—đây cũng là những bước khởi đầu đáng cân nhắc.

Cuối cùng, hãy nhớ rằng bạn có thể giúp đỡ, nhưng bạn không thể gánh vác toàn bộ hành trình của họ. Hỗ trợ ai đó là quan trọng, nhưng sức khỏe tinh thần của chính bạn cũng không kém phần quan trọng. Hãy giúp họ trong khả năng của mình, mà không quên dành sự quan tâm cho chính bạn.

Họ sẽ hiểu rằng bạn quan tâm đủ nhiều để nói ra và ở bên họ

Nhỡ đâu họ nghĩ rằng họ nên tự giải quyết vấn đề của mình? Lúc này, bạn có thể khuyến khích họ có lòng trắc ẩn với chính mình. Hãy giúp họ hiểu rằng rất nhiều người thông minh, tài giỏi vẫn tìm đến trị liệu tâm lý. Việc đi trị liệu không phải là dấu hiệu của thất bại hay yếu kém. Nếu có thể, hãy kể cho họ nghe về những người bạn biết—những người có cùng độ tuổi, giới tính hay hoàn cảnh tương tự—đã từng tìm kiếm sự giúp đỡ và nhận được những lợi ích từ đó.

Nếu việc tìm kiếm một nhà trị liệu khiến họ cảm thấy quá tải, bạn có thể giúp họ chia nhỏ quá trình này thành từng bước dễ thực hiện hơn. Hãy nhấn mạnh rằng họ không cần phải đưa ra cam kết ngay lập tức, mà chỉ cần thử xem xét các lựa chọn có thể có.

Tôn trọng quyền tự quyết của họ

Cuối cùng, người mà bạn quan tâm sẽ là người đưa ra quyết định cho chính mình. Bạn đã làm rất nhiều khi thể hiện sự quan tâm, cố gắng thấu hiểu họ, và đưa ra lời khuyên về việc tìm kiếm sự giúp đỡ từ chuyên gia.

Hãy nhớ rằng: nếu họ chưa làm theo lời khuyên của bạn ngay lập tức, điều đó không có nghĩa là bạn sai khi đưa ra lời khuyên ấy. Và cũng không có nghĩa là họ sẽ không nghĩ đến nó vào một thời điểm nào đó trong tương lai. Quan trọng hơn cả, họ đã nghe thấy điều bạn nói—rằng tình trạng của họ đủ nghiêm trọng để khiến bạn lo lắng. Điều này có thể giúp họ nhận ra mức độ ảnh hưởng của vấn đề mà họ đang gặp phải.

Dù ngay lúc này họ chưa sẵn sàng, họ vẫn biết rằng bạn quan tâm đủ nhiều để lên tiếng và đồng hành cùng họ. Và nếu một ngày nào đó họ quyết định tìm kiếm sự giúp đỡ, họ sẽ biết rằng bạn vẫn ở đó, sẵn sàng lắng nghe.

Chăm sóc chính mình

Khi bạn lo lắng cho một người thân yêu, điều đó cũng có thể khiến bạn kiệt sức. Vì vậy, hãy dành thời gian để tìm kiếm sự hỗ trợ cho chính mình, dù đó là từ bạn bè, gia đình hay một chuyên gia tâm lý. Hãy hiểu rằng việc đặt ra giới hạn cho bản thân về mức độ hỗ trợ mà bạn có thể cung cấp là điều hoàn toàn hợp lý—bạn cũng cần quan tâm đến sức khỏe tinh thần của chính mình.

Một trong những điều khó khăn nhất khi chứng kiến người thân yêu của mình đang chật vật là cảm giác rằng mình chưa làm đủ. Nhưng nếu bạn vẫn kiên trì ở bên, thể hiện sự quan tâm, và làm gương về việc chăm sóc sức khỏe tinh thần của bản thân, bạn đã làm được rất nhiều rồi.

Bệnh tâm lý có thể thật tàn nhẫn. Nó có thể đẩy con người vào những hành vi như thu mình, né tránh—những điều trái ngược hoàn toàn với những gì có thể giúp họ cảm thấy khá hơn. Nhưng đôi khi, chỉ một cử chỉ nhỏ, một sự quan tâm chân thành, hay một sự hiện diện đều đặn từ những người thân yêu cũng có thể là động lực giúp họ chống lại những xu hướng ấy, tìm kiếm sự giúp đỡ và từng bước hồi phục.

Bạn có thể tạo ra sự khác biệt, chỉ bằng cách cho họ thấy rằng bạn thực sự quan tâm, và rằng sức khỏe tinh thần của họ là điều đáng được trân trọng.

Nguồn: Think someone should see a therapist? Here’s how to bring it up | Psyche.co