Bạn vẫn còn thời gian

Ít có câu nói nào lột tả sự vô vọng của một công việc bằng cách ví von nó với việc “sắp xếp lại ghế trên boong tàu Titanic.” Thân tàu đã bị đâm thủng, con tàu đang chìm dần; và việc bận tâm đến vị trí của những chiếc ghế nằm vào lúc này chính là biểu hiện tột cùng của sự ngớ ngẩn, là thất bại sâu sắc nhất trong việc nhận ra tình thế thực sự tuyệt vọng.

Hình ảnh ấy dường như đặc biệt phù hợp với chúng ta, bởi không ít người trong chúng ta cũng giống như những hành khách trên con tàu định mệnh ấy. Những hy vọng lớn lao trong đời đã bị phá tan: ta nhận ra sự nghiệp của mình sẽ chẳng bao giờ thăng hoa như mơ ước; các mối quan hệ mãi mãi tồn tại những rạn nứt; vẻ ngoài đã qua thời rực rỡ nhất; cơ thể ngày càng dễ mắc phải những bệnh tật ê chề; xã hội sẽ chẳng thể tự chữa lành; còn tiến bộ chính trị thì xem ra chẳng bao giờ khả thi. Con tàu của chúng ta đang chìm dần. Và có vẻ như việc cải thiện tình cảnh của bản thân, hay thậm chí tìm kiếm chút niềm vui, lại trở thành một sự xúc phạm đối với thực tế phũ phàng ấy. Bản năng thôi thúc ta phải sống trầm mặc, u ám, phù hợp với cái kết bi thảm mà ta hình dung.

Deckchairs on the promenade deck of RMS Titanic, April 1912

Nhưng có một điểm khác biệt quan trọng giữa tình cảnh của chúng ta và số phận của những hành khách trên RMS Titanic vào buổi sáng sớm ngày 15 tháng 4 năm 1912: thời gian. Họ chỉ có chưa đầy hai tiếng đồng hồ từ khi cảm nhận cú va chạm nghiệt ngã cho đến khi con tàu – từng oai vệ một thời – vỡ tan và chìm vào lòng Bắc Đại Tây Dương. Còn chúng ta, dù cũng đang chìm, nhưng quá trình ấy diễn ra chậm hơn rất nhiều. Như thể thuyền trưởng đã thông báo rằng thân tàu đã bị thủng, rằng không còn xuồng cứu hộ, rằng không thể nào cập cảng, nhưng thêm rằng có lẽ sẽ mất hàng thập kỷ trước khi con tàu thực sự chìm hẳn.

Vì vậy, dù không thể cứu vãn, dù kết cục sẽ bi thảm, chúng ta vẫn còn lựa chọn về cách sử dụng quãng thời gian còn lại. Chúng ta đang ở trong một thảm họa, nhưng vẫn có những cách tốt hơn và tồi tệ hơn để lấp đầy những ngày tháng ấy. Trong hoàn cảnh này, việc “sắp xếp lại ghế trên boong tàu” không còn là điều ngớ ngẩn chút nào, mà ngược lại, đó là một bước đi đầy logic; có thể nói, đó chính là điều cao cả nhất mà ta có thể làm.

Khi những hy vọng lớn lao trong đời trở nên bất khả thi, ta buộc phải sáng tạo và tìm kiếm những lựa chọn nhỏ hơn nhưng vẫn có ý nghĩa cho quãng thời gian còn lại. Việc giữ cho tinh thần lạc quan và tâm trí vững vàng, bất chấp mọi thứ, trở thành một nhiệm vụ quan trọng. Nếu chúng ta đang trên một con tàu hạng sang từ từ chìm vào đầu thế kỷ 20, có lẽ ta sẽ mỗi tối khoác lên mình bộ lễ phục và nhảy điệu Foxtrot theo tiếng nhạc của ban tứ tấu, hát một bài vui vẻ hoặc ghé vào Thư viện Hạng Nhì trên boong C – ngay cả khi nước biển và rong rêu đã tràn đến mắt cá chân. Hoặc, ta có thể tìm một góc yên tĩnh để đặt ghế nằm, ngắm những chú chim biển chao liệng trên bầu trời, hay dành thời gian trò chuyện sâu lắng với một người bạn mới, trong khi ở tầng dưới, tiếng bát đĩa vỡ loảng xoảng vang lên từ nhà bếp. Ta có thể thử chơi quoit trên boong tàu nghiêng ngả hoặc tham dự một bữa tiệc náo nhiệt ở khoang hạng ba – điều mà trước đây ta chưa từng nghĩ mình sẽ làm. Dĩ nhiên, từ một góc nhìn lớn lao hơn, cuộc đời ta vẫn là một thảm họa, nhưng không chừng ta sẽ bắt đầu thấy niềm vui.

Chính sự sáng tạo này là điều mà ta cần phải học để đối mặt với tình cảnh của mình. Làm thế nào để tìm kiếm ý nghĩa trong quãng thời gian sắp tới, dù rằng mọi thứ – xét về tổng thể – hoàn toàn u ám? Đây là câu hỏi mà xã hội chưa dạy ta trả lời. Ta được học cách đặt hy vọng lớn lao, cách hướng tới những mục tiêu hoàn hảo. Ta khao khát một cuộc hôn nhân trọn vẹn, một công việc đầy thỏa mãn, danh tiếng lẫy lừng, thân hình lý tưởng và những thay đổi tích cực trong xã hội. Nhưng ta chưa từng được chuẩn bị để tự hỏi: Điều gì còn lại khi tất cả những điều đó không còn khả thi?

Nếu hôn nhân không ngọt ngào như ta mơ ước, có lẽ ta có thể tìm đến tình bạn. Nếu xã hội không mang lại cho ta sự tôn trọng ta xứng đáng, ta có thể tìm đến một nhóm những kẻ đồng cảnh ngộ. Nếu sự nghiệp đã rơi vào ngõ cụt, ta có thể quay sang theo đuổi những sở thích mới. Nếu tiến bộ chính trị bị bế tắc và tin tức luôn ảm đạm, ta có thể tìm sự khuây khỏa trong thiên nhiên hoặc lịch sử.

Ta đang hướng tới những “kế hoạch B” – những điều mà xã hội cho là thứ yếu, là lựa chọn sau cùng khi ta không thể đạt được điều mình thực sự mong muốn. Nhưng có một nghịch lý đáng ngạc nhiên – hay chính xác hơn, là một món quà bất ngờ: có lẽ, những lý do “nhẹ nhàng” và “thứ yếu” này lại mang ý nghĩa sâu sắc hơn ta từng nghĩ. Và khi ta bắt đầu hiểu chúng, có lẽ ta sẽ nhận ra rằng đây mới chính là điều ta nên tập trung từ đầu – chỉ là, phải đến khi đối mặt với một “thảm họa” tưởng chừng, ta mới nhận ra chúng quan trọng đến nhường nào.

Nguồn: YOU STILL HAVE TIME - The School Of Life