Cách bắt lấy những suy nghĩ của chính mình

Một trong những đặc điểm thật sự khiến ta bực bội của tâm trí là những suy nghĩ càng thú vị, càng quan trọng thì lại càng dễ vuột khỏi tầm tay. Dường như có một mối tương quan kỳ quặc và đầy ác ý giữa mức độ cần thiết của một ý nghĩ và khả năng nó thoát khỏi sự kiểm soát của ta. Những ý tưởng quý giá nhất thường như mang cánh, bay lượn giữa không trung và chỉ cần ta đưa ý thức đến gần, chúng lập tức vụt xa, không chút lưu luyến.

Không phải ngẫu nhiên mà nhiều nhà tư tưởng vĩ đại trên thế giới đã so sánh ý tưởng với những sinh vật có cánh. Nhà triết học Hy Lạp cổ đại Plato từng ví tâm trí như một cái lồng lớn, nơi vô số con chim – tức các ý tưởng – đang bay lượn không ngừng. Ông cho rằng, chỉ khi nào những con chim đậu yên trên cành, ta mới có thể bắt lấy chúng, còn phần lớn thời gian, chúng lao vút từ đầu này sang đầu kia lồng, chỉ để lại trong mắt ta một vệt mờ của những chiếc lông vũ. Những ý tưởng vĩ đại có thể thoáng qua trong đầu ta, nhưng để thuyết phục chúng “hạ cánh” lại là chuyện hoàn toàn khác – như Plato đã biết rõ.

Đối với tiểu thuyết gia người Nga Vladimir Nabokov, ý tưởng giống như những con bướm, và nhà tư tưởng tài năng giống một nhà sưu tầm bướm khéo léo. Họ phải học cách nằm chờ kiên nhẫn, cho đến khi những con bướm ý tưởng chịu bay vào chiếc lưới nhận thức.

Còn với Virginia Woolf, bà từng bày tỏ sự ghen tị mãnh liệt trước khả năng đáng kinh ngạc của Marcel Proust trong việc bắt lấy và chuyển hóa những suy nghĩ mong manh thành lời. Proust có thể nắm bắt được những khái niệm tinh tế và những cảm giác chập chờn mà phần lớn chúng ta chỉ lờ mờ nhận ra ở tầng ý thức mơ hồ, nhưng không bao giờ chạm tới hay biến chúng thành ngôn từ rõ ràng. Woolf từng than thở: “Ôi, giá mà tôi có thể viết như ông ấy! Làm sao mà ai đó lại có thể biến những gì luôn trốn thoát khỏi tôi thành một chất liệu bền bỉ và đẹp đẽ đến vậy? Điều đặc biệt ở Proust là ông kết hợp sự nhạy cảm tuyệt đối với sự kiên trì đến tột cùng. Ông truy tìm những sắc thái mong manh của ý tưởng tới tận hạt bụi cuối cùng. Ông vừa cứng rắn như dây đàn catgut, vừa thoảng qua nhẹ tựa lớp phấn mỏng trên đôi cánh bướm.”

Lý do cốt lõi khiến chúng ta không thể nắm giữ những ý tưởng lớn lao và quan trọng nhất của mình chính là vì, mặc dù chúng thường rất cần thiết cho sự phát triển, nhưng đồng thời cũng khơi dậy nỗi lo âu mãnh liệt. Giống như một chú chim hay cánh bướm tư tưởng đang chuẩn bị đậu lên cành hay bay vào tấm lưới của ta, đột nhiên trong đầu vang lên hồi chuông cảnh báo. Chúng ta hoảng sợ, và ngay lập tức, sinh vật ấy vội vã bay đi mất. Chúng ta từ bỏ dòng suy nghĩ vừa lóe lên và quay về với sự an toàn của những ý tưởng đã được thuần hóa, quen thuộc và dễ chịu hơn.

Không có gì ngạc nhiên khi tư duy của ta thường bị gián đoạn bởi nỗi lo âu. Những ý tưởng mới luôn là mối đe dọa cho trạng thái tinh thần vốn ổn định bấy lâu và thường xung đột gay gắt với những cam kết hay thói quen hiện tại của chúng ta. Một ý tưởng nguyên bản có thể khiến ta xa rời những gì người khác xung quanh xem là “bình thường”. Hoặc nó có thể mang lại nhận thức đau lòng rằng ta đã đi sai hướng trong một vấn đề quan trọng nào đó suốt thời gian dài. Một phần trong ta có thể muốn ý tưởng ấy biến mất, để tránh phải đối mặt với cảm giác hối tiếc hay mất mát. Nếu chúng ta nghiêm túc chấp nhận một ý tưởng mới, điều đó có thể đồng nghĩa với việc phải từ bỏ một mối quan hệ, rời bỏ công việc, cắt đứt một tình bạn, xin lỗi ai đó, suy nghĩ lại về xu hướng tình dục của mình hoặc từ bỏ một thói quen.

Để khuyến khích bản thân hiểu rõ tâm trí mình, việc ngồi một mình trong im lặng và ép buộc rằng “hãy nghĩ thật sâu” có thể không phải là cách hiệu quả nhất. Để những ý tưởng mới, dù đáng sợ nhưng quan trọng, có cơ hội phát triển, chúng ta có thể cần đến một vài “mẹo” tinh thần. Đôi khi, tâm trí không hoạt động tốt nếu nó chỉ được yêu cầu duy nhất một nhiệm vụ là “suy nghĩ”; thay vào đó, nó nên được giao một việc gì đó mang tính lặp lại để làm xao nhãng và giúp hạ thấp hàng rào phòng vệ. Chẳng hạn, một chuyến đi dài một mình trên tàu hỏa hoặc máy bay có thể khiến ta dễ dàng hơn trong việc đón nhận những ý tưởng sâu kín và đầy thử thách. Bởi lúc đó, ta cảm thấy được trấn an rằng mình đang tạm rời xa hoàn cảnh quen thuộc trong cuộc sống; nếu có đưa ra quyết định nào, ta cũng không cần phải thực hiện nó ngay lập tức.

Một điều tương tự có thể xảy ra khi ta ngồi một mình tại quán cà phê, hoặc đi bộ giữa vùng quê: nhịp bước chân đều đặn, tự động hóa một phần, và những điều xung quanh tuy đáng chú ý nhưng không gấp gáp hay quan trọng. Bề mặt tâm trí đầy lo âu và cứng nhắc sẽ bị đánh lạc hướng nhẹ nhàng, tạo điều kiện cho những suy nghĩ sâu sắc và khó khăn hơn len lỏi vào mà không bị chú ý.

Chúng ta nên chấp nhận rằng bộ não mình là một công cụ kỳ lạ và tinh tế, luôn né tránh những mệnh lệnh trực tiếp và đôi khi có tài năng kỳ lạ trong việc xua đuổi chính những ý tưởng có thể cứu rỗi hoặc giúp chúng ta thăng hoa.

Nguồn: HOW TO CATCH YOUR OWN THOUGHTS - The School Of Life