Cách đối phó với kẻ ái kỷ: 5 bí quyết dựa trên nghiên cứu

Bạn hẳn đã quá mệt mỏi với họ. Họ ở khắp mọi nơi. Những kẻ ái kỷ. Và nếu bạn cảm thấy dường như họ ngày càng nhiều hơn, thì bạn không hề nhầm đâu. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng chúng ta đang phải đối mặt với một đại dịch ái kỷ.

Trong cuốn sách “Đại Dịch Ái Kỷ: Sống Trong Thời Đại Của Quyền Lợi”, các tác giả viết:

“Dữ liệu thu thập từ 37.000 sinh viên đại học cho thấy các đặc điểm của chứng rối loạn nhân cách ái kỷ đã gia tăng với tốc độ nhanh không kém gì tình trạng béo phì từ những năm 1980 đến nay, đặc biệt rõ rệt ở phụ nữ. Sự gia tăng này ngày càng tăng tốc mạnh mẽ hơn trong những năm 2000.”

Ngay cả âm nhạc cũng đang trở nên tự tôn hơn bao giờ hết. Và phần lớn những gì mọi người đăng trên Twitter là về ai? Chính họ.

(Còn về ảnh selfie ư? Có cần dẫn chứng nghiên cứu nào về mối liên hệ giữa ái kỷ và chụp ảnh selfie không? Không? Cảm ơn nhé.)

Sự thật là ai trong chúng ta cũng có một chút ái kỷ. Nhưng vấn đề là ngày nay, chúng ta đang có quá nhiều hơn mức cần thiết.

Hãy cùng tìm hiểu chính xác chứng ái kỷ là gì, cách đối phó với những kẻ ái kỷ—và thậm chí cả cách xử lý nếu bạn nhận ra mình đang trở thành một trong số họ.

Bạn đã bước vào vùng đất không selfie. Giờ thì bắt đầu thôi…

Rốt Cuộc Ái Kỷ Là Gì?

Jean Twenge và Keith Campbell, tác giả của "Đại Dịch Ái Kỷ", đã bác bỏ quan niệm rằng ái kỷ đơn giản chỉ là “lòng tự tôn cao” hay những kẻ ái kỷ thật ra đang che giấu sự tự ti.

Họ thực sự tin rằng họ tuyệt vời đến mức không ai sánh bằng. Và thành thật mà nói, họ cũng chẳng bận tâm đến bạn đâu.

Làm sao để nhận biết một người có ái kỷ? Rất đơn giản: hãy hỏi họ.

Các nghiên cứu chỉ ra rằng những người ái kỷ tự tin đến mức họ không ngại thừa nhận điều đó.

Trên thực tế, trong ngắn hạn, ái kỷ có thể mang lại nhiều lợi ích. Họ tạo ấn tượng ban đầu xuất sắc. Trong các cuộc phỏng vấn xin việc hay những buổi hẹn hò đầu tiên, họ dễ dàng ghi điểm. Ở tuổi trẻ, những kẻ ái kỷ thường cảm thấy hạnh phúc hơn.

Họ cũng dễ trở thành những nhà lãnh đạo và nếu đủ chăm chỉ, họ có thể leo cao trong sự nghiệp. Nhưng vấn đề là cái gì hiệu quả trong ngắn hạn thường lại gây hại trong dài hạn.

Giáo sư Scott Barry Kaufman của Đại học Pennsylvania giải thích rằng:

“Trong vòng ba tuần, những người xung quanh sẽ bắt đầu cảm thấy những kẻ ái kỷ là không đáng tin cậy.”

Họ có thể leo lên vị trí lãnh đạo, nhưng họ không phải những nhà lãnh đạo giỏi. Và khi không có danh tiếng hay sự công nhận nào để theo đuổi, hầu hết những kẻ ái kỷ không thực sự làm việc chăm chỉ.

Trong cuốn "Đại Dịch Ái Kỷ", các tác giả chỉ ra rằng:

“Những sinh viên có cái nhìn quá mức tốt đẹp về bản thân (tưởng rằng mình giỏi hơn thực tế) thường có thành tích học tập ngày càng kém đi theo thời gian. Họ cũng có nguy cơ bỏ học cao hơn. Trong một nghiên cứu khác, nhóm sinh viên trượt môn tâm lý nhập môn có điểm số ái kỷ cao nhất, trong khi nhóm đạt điểm A lại có điểm số thấp nhất.”

Buổi hẹn hò đầu tiên có thể rất tuyệt, nhưng sau bốn tháng, sự hài lòng trong mối quan hệ sẽ giảm mạnh. Khi trưởng thành, những kẻ ái kỷ không còn hạnh phúc. Và nếu bạn ở gần họ, bạn cũng sẽ chẳng vui vẻ gì.

Các nhà tâm lý học nhận thấy rằng:

“Hậu quả lớn nhất của ái kỷ—đặc biệt là khi loại trừ các triệu chứng tâm lý khác—là những người xung quanh họ phải chịu đựng.”

Vậy làm sao để đối phó với họ? Dưới đây là 5 chiến lược dựa trên khoa học:

1) Câu Trả Lời Đơn Giản Nhất: Đừng Dính Dáng Đến Họ

Tôi biết đây có vẻ là một câu trả lời “nhàm chán” nhưng nó thực sự là giải pháp tốt nhất—và cũng là điều chúng ta nên áp dụng thường xuyên hơn.

Những kẻ ái kỷ thiếu sự thấu cảm, thường không làm việc chăm chỉ, và chỉ sau vài tuần hay vài tháng, họ sẽ khiến mọi người xung quanh cảm thấy khốn khổ.

Hơn nữa, ái kỷ rất khó thay đổi.

Vậy nên nếu có thể, hãy tránh xa họ ngay từ đầu.

Có thể bạn sẽ nghĩ:

“Nhưng tôi thông minh hơn họ. Tôi có thể thay đổi họ!”

Không. Dừng lại ngay. Chính bạn đang bắt đầu suy nghĩ như một kẻ ái kỷ rồi đấy.

Bạn còn nhớ bộ phim "War Games" từ thập niên 80 chứ? Máy tính trong phim nhận ra rằng cách duy nhất để thắng một cuộc chiến hạt nhân là không tham gia ngay từ đầu.

Hay khi xem phim kinh dị về nhà ma, bạn có bao giờ hét lên với nhân vật chính:

“Mau chạy đi, đồ ngốc!”

Họ có thể tự tin rằng mình đủ thông minh để đánh bại hồn ma, nhưng thực tế, những người khôn ngoan sẽ rời đi ngay lập tức.

Giáo sư John Richardson của MIT từng nói:

“Đừng bao giờ bắt đầu với câu hỏi ‘Làm sao để tôi đạt được thỏa thuận này?’ Hãy bắt đầu với ‘Liệu thỏa thuận này có đáng để thực hiện không?’”

Với những kẻ ái kỷ, câu trả lời thường là: Không. Không đáng.

Nhưng, tôi hiểu. Đôi khi, tránh xa không phải là một lựa chọn. Có thể sếp của bạn là một kẻ ái kỷ. Có thể bạn có một đồng nghiệp hoặc thành viên trong gia đình như vậy.

Trong trường hợp đó, vẫn có cách để đối phó với họ. Nhưng đó sẽ là câu chuyện của phần sau…

2) Nịnh Hót Hoặc Im Lặng

Đúng vậy, đây cũng không phải là một câu trả lời dễ nghe. Xin lỗi. Nhưng nếu bạn đang phải đối mặt với một kẻ ái kỷ và bạn ở vị thế yếu hơn (chẳng hạn như họ là sếp của bạn), có thể bạn không có lựa chọn nào khác. Ít nhất là vào lúc này.

Nhà tâm lý học lâm sàng Al Bernstein khuyên rằng hoặc bạn tâng bốc họ, hoặc tốt nhất là giữ im lặng cho đến khi có thể thoát khỏi tình huống này.

Trong cuốn sách “Tôi Có Phải Người Duy Nhất Còn Tỉnh Táo Ở Đây Không?: 101 Giải Pháp Để Sống Sót Nơi Công Sở”, ông viết:

“Không có cách nào khác đâu. Nếu bạn muốn giao tiếp hiệu quả với một kẻ ái kỷ, bạn phải ngưỡng mộ họ, tán dương thành tựu của họ và thậm chí là cả những món đồ chơi của họ—y như cách họ vẫn tự hào về bản thân. Thường thì điều này chẳng cần cố gắng nhiều đâu. Họ sẽ rất vui khi tự tìm ra lý do để ca ngợi chính mình. Việc của bạn chỉ là lắng nghe và tỏ ra quan tâm.”

Có một khái niệm gọi là “tổn thương ái kỷ”. Chỉ cần bạn đánh thức họ khỏi ảo tưởng về bản thân, đó chẳng khác nào rút chốt một quả lựu đạn—và tiếc là, đó lại là quả lựu đạn bạn phải nhìn thấy mỗi ngày.

Hãy hiểu rằng ái kỷ là một phần trong bản sắc cá nhân của họ, giống như tôn giáo hay chính trị. Khi bạn tranh cãi về điều đó, họ sẽ không thay đổi, cũng không nhận sai—họ chỉ bắt đầu căm ghét bạn mà thôi. Và những kẻ ái kỷ là một trong những người thù dai nhất bạn từng gặp.

Có thể bạn sẽ phản đối:

“Nhưng tôi nói đúng về họ mà!”

Đúng, và chính vì thế mà tình huống sẽ càng tệ hơn. Nếu bạn chọc thủng bong bóng ảo tưởng của họ, bạn sẽ phải trả giá—rất đắt.

Và nếu bạn đang ở thế yếu trong mối quan hệ này (như với sếp chẳng hạn), thì có thể bạn đã tìm ra cách để rời đi… cùng với lá thư sa thải sau hai tuần nữa.

Từ chối họ, họ sẽ phát điên.
Tỏ ra yếu đuối, họ sẽ chà đạp bạn.
Vạch trần họ, họ sẽ căm hận bạn cả đời.

(Tin tôi đi, tôi đã thử cả ba—và chỉ trong một cuộc trò chuyện.) Nó không đáng.

Nhưng nếu bạn không thể tránh xa họ, và họ cũng không có quyền lực gì với bạn, vậy làm sao để đối phó?

3) Biết Rõ Mình Muốn Gì Và Đòi Hỏi Trước

Đừng mong chờ sự công bằng. Những kẻ ái kỷ chỉ quan tâm đến bản thân họ, đúng không? Vậy thì, bạn cũng hãy làm điều tương tự.

Hãy xác định rõ điều bạn muốn (tin tôi đi, họ luôn biết rất rõ thứ họ muốn). Và đòi hỏi điều đó ngay từ đầu, trước khi trao cho họ thứ họ cần.

Al Bernstein giải thích:

“Đừng bao giờ cho kẻ ái kỷ vay nợ hoặc tin vào những lời hứa của họ. Ngay khi đạt được điều họ muốn, họ sẽ lập tức chuyển sang mục tiêu tiếp theo, quên mất những gì đã nói với bạn. Đôi khi họ hứa mà chẳng có ý định giữ lời, nhưng cũng không ít lần họ chỉ đơn giản là quên mất. Dù là trường hợp nào, bạn cũng phải ghi nhớ điều này và đảm bảo rằng bạn nhận được thứ họ hứa trước khi trao cho họ thứ họ cần.

Với những người khác, cách tiếp cận này có thể bị coi là thực dụng. Nhưng với kẻ ái kỷ, họ sẽ tôn trọng bạn vì điều đó. Trong thế giới của họ, mọi thứ đều là “có qua có lại”. Họ hiếm khi cảm thấy bị xúc phạm bởi những người biết lo cho bản thân.”

Đối phó với kẻ ái kỷ cũng giống như nuôi một con hổ. Bạn luôn phải cảnh giác vì có một ngày nào đó, nó sẽ nhìn bạn như một bữa tối.

Nhưng nếu bạn không còn lựa chọn nào khác, hãy đàm phán thật cứng rắn. Đây không phải kiểu người mà bạn có thể thỏa hiệp đôi bên cùng có lợi.

Hãy chỉ thưởng cho hành động, không thưởng cho lời nói.
Họ chỉ nhận được thứ họ muốn khi họ đã làm đúng điều bạn yêu cầu.

Tôi biết rằng từ đầu đến giờ, tôi đã nói khá tiêu cực về những kẻ ái kỷ (và hoàn toàn có lý do), nhưng thực ra, vẫn có cách làm việc với họ—thậm chí họ có thể là những nhân viên rất giỏi.

Nghe có vẻ điên rồ, đúng không?

Nhưng hãy nghĩ mà xem: họ rất muốn được công nhận.

Nếu bạn có thể khiến mục tiêu của họ và mục tiêu của bạn song hành với nhau, bạn có thể biến họ thành một cỗ máy đạt thành tích không thể ngăn cản.

Trong cuốn "Đại Dịch Ái Kỷ", có một gợi ý thú vị:

“Hãy tạo ra một tình huống mà trong đó, những hành động tử tế và biết quan tâm sẽ giúp họ nhận được sự ngưỡng mộ và thành công. Nói cách khác, hãy khiến kẻ ái kỷ nhận ra rằng họ có thể **thỏa mãn nhu cầu ái kỷ của mình bằng cách cư xử như một người tử tế.”

Hãy cho họ một con đường để tỏa sáng—nếu họ làm đúng yêu cầu. Họ sẽ dễ đối phó hơn rất nhiều so với những kẻ lười biếng, tin tôi đi. Nhưng hãy nhớ: bạn phải nhận được thứ bạn cần trước.

Nhưng nếu bạn không có gì để thưởng cho họ thì sao? Làm sao để kiềm chế một kẻ ái kỷ đang mất kiểm soát?

4) Hỏi Họ: “Người Ta Sẽ Nghĩ Gì Về Chuyện Này?”

Những kẻ ái kỷ không cảm thấy tội lỗi—họ chỉ cảm thấy xấu hổ.

Họ quan tâm đến bề ngoài, đúng không?

Vậy thì, nếu họ tin rằng một hành động nào đó có thể làm tổn hại danh tiếng của họ, họ sẽ phải suy nghĩ lại.

Al Bernstein giải thích:

“Nếu bạn có cơ hội đưa ra lời khuyên, hãy hỏi họ rằng người khác sẽ nghĩ gì về chuyện này. Kẻ ái kỷ không ngu ngốc—họ chỉ hiếm khi để ý đến cảm xúc của người khác.

Vì thế, thay vì nói thẳng với họ rằng hành động của họ sẽ bị phản ứng ra sao, hãy đặt những câu hỏi gợi mở. Những ý tưởng mà họ tự nghĩ ra bao giờ cũng có sức ảnh hưởng lớn hơn nhiều.”

Hãy nhấn mạnh về cộng đồng.
Dùng sự thất vọng thay vì cơn giận dữ để khiến họ suy nghĩ lại.

Họ muốn trông thật hoàn hảo. Vậy thì hãy giúp họ trông hoàn hảo bằng cách khiến họ cư xử tốt hơn.

Bài viết này là về cách đối phó với những kẻ ái kỷ… nhưng nếu chính bạn đang trở thành một trong số họ thì sao?

Chúng ta đang sống giữa một đại dịch ái kỷ. Và ngay cả khi bạn chưa phải một kẻ ái kỷ, bạn cũng có thể đang bị ảnh hưởng.

Vậy làm sao để tránh trở thành một kẻ ái kỷ—hoặc thoát khỏi điều đó?

Hãy Làm Một Dexter

Ai trong chúng ta cũng có chút tính tự luyến. Điều đó hoàn toàn tự nhiên. Có thể hiện tại, nó đang mang lại cho bạn lợi ích, nhưng như chúng ta đã thấy, về lâu dài, nó hiếm khi dẫn đến thành công, các mối quan hệ tốt đẹp hay hạnh phúc thực sự.

Vậy làm sao để tránh trở thành một kẻ ái kỷ hoặc thoát khỏi nó? Hãy luôn giữ vững sự đồng cảm với người khác.

Đừng cố gắng tỏa sáng, thu hút sự chú ý hay trở nên đặc biệt bằng mọi giá. Al Bernstein nói rằng:

"Những kẻ ái kỷ sẽ càng tổn thương hơn khi bị đối xử như thể họ khác biệt so với người bình thường."

Bình thường cũng không sao cả. Nếu ý nghĩ đó làm bạn hoảng sợ, rất có thể bạn đã ở khá gần ranh giới của chứng tự luyến. Nếu vậy, bạn cần học cách thấu hiểu người khác ngay từ bây giờ.

Vấn đề là, vượt qua tính tự luyến không hề dễ dàng và cần rất nhiều thời gian. Và nếu bạn là một kẻ tự luyến có năng lực, có thể bạn đang nhận được đủ phần thưởng trong ngắn hạn để tin rằng lối sống này có thể kéo dài mãi mãi.

Vậy bạn nên làm gì? Hãy chuyển hướng nó.

Tôi đề cử một hình mẫu mới cho bạn: Dexter. Đúng vậy, tên sát nhân giết kẻ sát nhân. (Tôi biết, Dexter thực ra là một kẻ tâm thần chứ không phải tự luyến, nhưng hãy tạm chấp nhận phép so sánh này, được chứ?)

Dexter có một vấn đề nghiêm trọng, không còn gì để bàn cãi, nhưng anh ta cố gắng trở thành một người tốt.

Dexter giả vờ là một người bình thường. Anh ta vật lộn để học cách thấu hiểu người khác. Và quan trọng nhất, anh ta hướng những thôi thúc của mình vào những hành động có lợi cho người khác. (Tất nhiên, sự so sánh này không đồng nghĩa với việc tôi đang khuyến khích bạn sát hại ai cả.)

Quan điểm này (tất nhiên là không bao gồm chuyện chặt xác) thực sự có thể giúp ích cho bạn.

Trong Đại Dịch Ái Kỷ: Sống Trong Thời Đại Của Quyền Lợi, có một đoạn như sau:

"Nếu bạn không thể ngừng nuôi dưỡng cái tôi, hãy gắn nó với những hành vi mang lại lợi ích cho cộng đồng."

Không ít kẻ ái kỷ điều hành các tổ chức từ thiện. Họ nhận được sự ngưỡng mộ, ca ngợi và tôn vinh. Tôi hoàn toàn ổn với kiểu người tự luyến này.

Tổng Kết

Vậy làm sao để đối phó với một kẻ ái kỷ?

1. Đừng. Cứ coi họ như một căn nhà ma ám. Nếu có thể, hãy rời đi ngay khi có cơ hội.
2. Nịnh nọt hoặc im lặng. Nếu họ có quyền lực hơn bạn (chẳng hạn như sếp), chống đối chỉ làm mọi thứ tồi tệ hơn.
3. Biết rõ điều bạn muốn và lấy trước cái giá của họ. Đừng mong chờ sự công bằng từ họ.
4. Hỏi: “Người khác sẽ nghĩ gì?” Họ muốn trông thật hoàn hảo. Nếu họ nghĩ rằng mình sẽ bị mất mặt, họ sẽ tự điều chỉnh hành vi.
5. Hãy làm một Dexter. Nếu bạn không thể dập tắt bản tính ái kỷ, hãy hướng nó vào những điều có ích cho người khác.

Về lâu dài, những kẻ ái kỷ gần như luôn thất bại. Chúng ta thấy rất nhiều người như vậy trên TV, nhưng đó chỉ là số ít kẻ may mắn. Và tin tôi đi, không phải ai trong số họ cũng hạnh phúc.

Hãy tránh xa họ nếu có thể, nếu không bạn sẽ trở thành nạn nhân của họ – hoặc tệ hơn, trở thành một trong số họ. Khi tôi nói chuyện với giáo sư Bob Sutton của Đại học Stanford, ông ấy đã đưa ra lời khuyên quan trọng nhất dành cho sinh viên:

"Trước khi nhận một công việc, hãy quan sát thật kỹ những người bạn sắp làm việc cùng – bởi vì khả năng cao là bạn sẽ trở nên giống họ, chứ họ sẽ không trở nên giống bạn."

Và nếu bạn dành nhiều thời gian cho những người tốt, bạn cũng sẽ trở nên tốt hơn. Giáo sư Nicholas Christakis của Đại học Yale từng nói:

"Chúng tôi đã chứng minh rằng lòng vị tha có thể lan tỏa trong một mạng lưới, và sự độc ác cũng vậy. Mạng lưới có thể khuếch đại bất cứ thứ gì mà nó tiếp nhận – từ dịch bệnh Ebola, chủ nghĩa phát xít, sự bất hạnh, bạo lực… đến tình yêu thương, lòng nhân ái, hạnh phúc và tri thức."

Bất cứ khi nào có thể, hãy bao quanh mình với những người tử tế. Và hãy tử tế với họ.

Đừng chống lại chủ nghĩa ái kỷ. Hãy để nó tự lụi tàn.

Nguồn: How To Deal With A Narcissist: 5 Secrets Backed By Research – Bakadesuyo