Cách nhận biết một kẻ leo thang xã hội

Kết bạn với một người luôn ám ảnh về địa vị có thể khiến bạn mệt mỏi, thậm chí bất an. Họ thực sự quý mến bạn, hay chỉ xem bạn như một bước đệm để tiến xa hơn trong vòng tròn xã hội? Có thể bạn vừa gặp một người bạn của bạn mình, và linh cảm mách bảo rằng họ đang lợi dụng bạn để nâng cao vị thế của bản thân. Nếu thành thật với chính mình, bạn biết rằng mình khá được yêu mến, trong khi người kia thì không. Liệu họ có đang cố gắng bám theo ánh hào quang của bạn?

Việc con người lợi dụng nhau để leo lên những nấc thang danh vọng không phải là điều xa lạ, thậm chí đã trở thành đề tài muôn thuở trong văn học và điện ảnh, từ những tiểu thuyết của Jane Austen cho đến bộ phim "Clueless." Người giàu có và nổi tiếng luôn là đối tượng của sự ngưỡng mộ, nhưng đồng thời cũng là con mồi của những kẻ cơ hội. Nếu cuộc đời bạn cũng là một câu chuyện, hẳn bạn sẽ muốn biết mình có đang bị ai đó xem như một công cụ để tiến thân hay không. Điều này không chỉ giúp bạn tránh khỏi cảm giác bị lợi dụng mà còn giúp bạn không bị sốc khi một ngày nào đó, họ rời bỏ bạn để chạy theo một người có địa vị cao hơn.

Tầm Quan Trọng Của Địa Vị, Nỗi Lo Lắng Và Khát Khao Vươn Lên

Trong một nghiên cứu mới đây, Francesco Rigoli (Đại học City University of London) và Marco Mirolli (Hội đồng Nghiên cứu Quốc gia Rome) đã chỉ ra rằng: khái niệm tầm quan trọng của địa vị phản ánh mức độ một người quan tâm đến vị thế của mình và, rộng hơn, đến mọi vấn đề liên quan đến địa vị.

Điều này không giống với nỗi lo lắng về địa vị, vốn được hai tác giả định nghĩa là “trạng thái bất an xuất hiện khi một người cảm thấy địa vị của mình đang bị đe dọa.” Ngoài ra, còn có một khái niệm thứ ba: tìm kiếm địa vị, tức là “xu hướng hành động nhằm nâng cao vị thế xã hội của bản thân.” Theo Rigoli và Mirolli, tầm quan trọng của địa vị và nỗi lo lắng về địa vị có thể liên quan đến nhau, nhưng không nhất thiết phải đồng hành. Trong khi đó, việc tìm kiếm địa vị chính là biểu hiện rõ ràng nhất của việc xem trọng địa vị.

Khi ghép những yếu tố này lại, có thể thấy rằng kẻ săn mác quan hệ luôn khao khát có được địa vị cao hơn và không ngại hành động (thậm chí dẫm đạp lên người khác) để đạt được mục tiêu. Họ luôn thấp thỏm lo lắng, không ngừng ngoái lại phía sau để chắc chắn rằng không ai đang lăm le giật mất chiếc thang mà họ đang leo lên.

Khi suy ngẫm về những đặc điểm này, bạn có thể liên tưởng đến những khái niệm khác như khát khao quyền lực, mong muốn áp đảo người khác, tinh thần cạnh tranh, và cuối cùng là cảm giác mình xứng đáng được đối xử đặc biệt. Những yếu tố này dường như hòa vào nhau, tạo nên chân dung một kẻ săn mác quan hệ điển hình. Tuy nhiên, theo Rigoli và Mirolli, chúng vẫn đủ khác biệt để được nghiên cứu riêng rẽ. Họ nhấn mạnh rằng một người có thể nỗ lực vươn lên trong xã hội mà không nhất thiết phải mong đợi sự đối đãi đặc biệt.

Chấm Điểm Kẻ Leo Thang Xã Hội Qua Thang Đo 10 Mục

Sau khi phân tích những khía cạnh lý thuyết, các tác giả cho rằng việc tìm ra một cách đo lường tầm quan trọng của địa vị là điều cần thiết, bởi đây là một đặc điểm có tính chất riêng biệt. Việc nhận diện những người có xu hướng quá coi trọng địa vị có thể là bước đầu tiên để hiểu rõ điều gì khiến họ luôn bận tâm đến vị thế của mình trong xã hội. Đồng thời, thang đo này cũng có thể hữu ích nếu bạn muốn bảo vệ bản thân khỏi việc trở thành một bậc thang để người khác leo lên.

Dựa trên hai nhóm mẫu trực tuyến gồm người trưởng thành tại Anh, các tác giả đã xây dựng và kiểm nghiệm Thang đo Tầm quan trọng của Địa vị (SIS) gồm 10 mục, sau đó so sánh nó với các thước đo khác về tính cách và động lực xã hội. Một trong những thang đo được dùng để đối chiếu đánh giá xu hướng tiêu dùng phô trương—tức là khi một người mua sắm những món đồ đắt đỏ chỉ để thể hiện địa vị của mình. Điều này hoàn toàn hợp lý, bởi nếu ai đó quá coi trọng vị thế xã hội, họ sẽ có nhu cầu khoe khoang những món đồ đắt tiền.

Một thử nghiệm khác kiểm tra mối liên hệ giữa điểm SIS và các hoạt động như tập trung vào công việc để nâng cao địa vị, sử dụng mạng xã hội, cũng như dành thời gian chăm chút ngoại hình. Trong nghiên cứu thứ năm và cũng là nghiên cứu cuối cùng, các tác giả tiếp tục so sánh điểm SIS với mức độ lo âu xã hội—một yếu tố có thể liên quan đến nỗi bất an khi ai đó cảm thấy địa vị của mình bị đe dọa.

Thang Đo 10 Mục Dành Cho Kẻ Leo Thang Xã Hội

Sau khi trải qua hàng loạt kiểm định thống kê nghiêm ngặt trong cả năm nghiên cứu, các tác giả đã hoàn thiện thang đo 10 mục về tầm quan trọng của địa vị (SIS). Bạn có thể tự chấm điểm cho chính mình (hoặc một người bạn có xu hướng săn mác quan hệ) bằng cách đánh giá từ 1 (hoàn toàn không đồng ý) đến 5 (hoàn toàn đồng ý) cho các phát biểu sau:

1. Tôi rất quan tâm đến địa vị xã hội.
2. Tôi khá thờ ơ với địa vị xã hội của mình.
3. Tôi cảm thấy rất căng thẳng khi địa vị của mình bị đe dọa.
4. Tôi cảm thấy vô cùng hạnh phúc khi địa vị của mình được nâng cao.
5. Tôi không quan tâm lắm đến địa vị xã hội.
6. Tôi dành nhiều nỗ lực để cải thiện hoặc duy trì địa vị xã hội của mình.
7. Địa vị xã hội là một trong những mối bận tâm lớn nhất của tôi.
8. Tôi không cố gắng nhiều để cải thiện hay duy trì địa vị xã hội của mình.
9. Tôi thấy các vấn đề về địa vị xã hội không liên quan đến mình.
10. Tôi không nghĩ nhiều về địa vị xã hội.

Như bạn có thể thấy, các câu số 2, 5, 8, 9 và 10 sẽ được chấm theo hướng ngược lại.

Bên cạnh đó, lo âu xã hội, một đặc điểm tách biệt nhưng có liên quan, được đo lường qua những câu như: “Tôi lo lắng rằng mình sẽ mãi mắc kẹt ở vị trí hiện tại trong suốt cuộc đời.”

Phần lớn các mối quan hệ giữa điểm SIS và các thang đo về tính cách, động lực đều đúng như dự đoán của các tác giả. Tuy nhiên, có một ngoại lệ: nhu cầu cạnh tranh không liên hệ chặt chẽ với điểm SIS. Các tác giả cho rằng, có lẽ những người quá coi trọng địa vị thường lo lắng về việc phải cạnh tranh, nên chỉ những ai có lòng tự tôn cao mới dám đối đầu với người khác để xem ai giành được vị trí cao hơn.

Nhận Diện Kẻ Leo Thang Xã Hội: Những Dấu Hiệu Đáng Chú Ý

Khi đọc qua các câu hỏi trong thang đo SIS và tự mình thử trả lời, có lẽ bạn cũng tự hỏi: Làm thế nào để nhận ra những xu hướng này ở một người mà mình chưa thật sự hiểu rõ? Các phân tích về tính cách liên quan đến SIS có thể giúp bạn phần nào tìm ra câu trả lời.

Những người hòa nhã và có tinh thần trách nhiệm cao thường có điểm SIS thấp, trong khi những ai dễ lo âu, bất an lại có xu hướng đạt điểm SIS cao hơn. Những người này cũng có nhiều khả năng chi tiêu phô trương và dành thời gian cho mạng xã hội hơn so với những người khác.

Bên cạnh đó, những ai đạt điểm SIS cao thường không thể tránh khỏi nỗi lo lắng về địa vị, dù về mặt thống kê, hai yếu tố này có thể phân biệt rõ ràng. Như các tác giả kết luận, "những vấn đề liên quan đến địa vị" có thể để lại tác động tiêu cực đến cả sức khỏe tinh thần lẫn thể chất.

Ứng Dụng Thang Đo Tầm Quan Trọng Của Địa Vị

Việc nhận thức được rằng địa vị là mối bận tâm lớn đối với một số người có thể giúp bạn tinh ý hơn khi tiếp xúc với những kẻ leo thang xã hội trong cuộc sống. Dù đáng tiếc rằng họ không cảm thấy đủ vững vàng trong vị thế của mình, nhưng xét từ góc độ của chính bạn, biết trước là biết cách tự bảo vệ mình.

Những người quá coi trọng địa vị không chỉ có lối suy nghĩ xoay quanh SIS mà còn hành xử theo cách tương tự. Và mặc dù chúng ta thường liên tưởng địa vị với tiền bạc hay tầng lớp xã hội, một số người còn tìm cách nâng cao giá trị bản thân bằng cách "sưu tầm" các mối quan hệ, giống như cách họ tích lũy tài sản vậy.

Tóm lại, hạnh phúc thực sự đến từ sự vững vàng trong vị trí mà bạn đang có. Hiểu được điều này không chỉ giúp bạn tự bảo vệ mình mà còn giữ được những mối quan hệ dựa trên sự chân thành và giá trị cảm xúc, thay vì những tính toán vụ lợi.

References

Rigoli, F., & Mirolli, M. (2024). The Status Importance Scale: Development and validation of a self-report questionnaire for measuring how much people care about status. British Journal of Psychology, 115, 683–705. https://doi.org/10.1111/bjop.12716

Nguồn: Psychology Today