Cách tránh xa những người độc hại: 5 bí quyết đơn giản giúp bạn hạnh phúc hơn

Chắc hẳn trong cuộc đời, ai trong chúng ta cũng từng gặp vài người mà dường như việc gây rắc rối là lẽ sống của họ. Cứ như thể cuộc đời bạn là một trò chơi điện tử, và họ chính là thử thách khó nhằn nhất ở mỗi màn chơi.

Đây không chỉ là những kẻ thô lỗ hay người có một ngày tồi tệ. Họ có những vấn đề sâu sắc về tâm lý, những rối loạn trong cách cư xử, thiếu ý thức về xã hội và – điều quan trọng nhất – không thể thay đổi.

Theo DSM-5, khoảng 15% dân số đáp ứng tiêu chí của một rối loạn nhân cách, và phần lớn trong số họ không hề được chẩn đoán. Dĩ nhiên, bạn không phải là bác sĩ tâm lý, tôi cũng vậy, nên ta không thể tự tiện dán nhãn cho ai đó. Nhưng điều ta có thể làm là nhận diện những người có xu hướng gây xung đột cao, đánh giá họ một cách hợp lý với kết luận: “Không phù hợp với tôi,” rồi tránh xa họ.

Vậy những kiểu người nào là đáng lo ngại nhất?

Ba kiểu người có xu hướng gây xung đột cao nhất

1. Người có tính cách ái kỷ (Narcissistic HCPs)
   Họ có thể tỏ ra quyến rũ ngay từ đầu nhưng lại tin rằng mình vượt trội hơn tất cả. Họ sẵn sàng hạ thấp, làm bẽ mặt, lừa dối và không có chút đồng cảm nào với “mục tiêu công kích” của mình. Họ cũng đòi hỏi sự tôn trọng và chú ý một cách vô lý từ mọi người. Theo một nghiên cứu của Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (NIH) năm 2008, hơn 6% dân số mắc chứng rối loạn này, tức là hơn 22 triệu người chỉ riêng ở Bắc Mỹ.
2. Người có rối loạn nhân cách ranh giới (Borderline HCPs)
   Ban đầu, họ có thể rất thân thiện, nhưng rồi đột nhiên chuyển sang giận dữ dữ dội và không thể đoán trước. Khi cơn giận bùng lên, họ có thể tìm cách trả thù chỉ vì những chuyện nhỏ nhặt hoặc thậm chí không hề có lý do. Sự thay đổi từ yêu thương sang căm ghét của họ diễn ra nhanh đến mức khó tin. Cũng theo nghiên cứu của NIH năm 2008, gần 6% dân số mắc chứng này.
3. Người có xu hướng chống đối xã hội (Antisocial HCPs – hay còn gọi là Sociopath/Psychopath)
   Họ có thể rất lôi cuốn, nhưng thực chất đó chỉ là vỏ bọc cho tham vọng thao túng và kiểm soát người khác bằng cách nói dối, trộm cắp, làm bẽ mặt công khai, bạo lực, thậm chí giết người. Nghiên cứu lớn của NIH cho thấy có khoảng 3,6% dân số mắc chứng rối loạn này – tức là khoảng 13 triệu người ở Bắc Mỹ.

Đừng để họ hủy hoại bạn

Tôi muốn nhấn mạnh rằng đây là những rối loạn tâm lý, và những người này thực sự đang phải chịu đựng. Họ không nhất thiết là người xấu, và chúng ta không nên góp phần tạo ra sự kỳ thị về sức khỏe tâm thần. Nhưng điều quan trọng hơn cả là: bạn phải bảo vệ chính mình.

Bất kỳ chuyên gia tâm lý nào cũng sẽ khuyên bạn nên giữ khoảng cách với những người này nếu có thể. Những rối loạn này không thể tự biến mất nếu không có sự giúp đỡ nghiêm túc, và cho đến khi họ thực sự được điều trị, họ hoàn toàn có thể khiến cuộc sống của bạn rối tung lên.

Vậy làm thế nào để nhận diện và tránh xa họ? Hãy cùng học hỏi từ chuyên gia...

Dấu hiệu nhận biết những người có xu hướng xung đột cao

Bill Eddy, một nhà trị liệu có kinh nghiệm hơn một thập kỷ làm việc tại bệnh viện tâm thần, đã nghiên cứu sâu về chủ đề này. Ông cũng là tác giả của cuốn sách 5 Types of People Who Can Ruin Your Life (5 Kiểu Người Có Thể Hủy Hoại Cuộc Đời Bạn).

Theo ông, có 4 dấu hiệu rõ ràng giúp bạn nhận biết những người có xu hướng gây xung đột cao:

1. Suy nghĩ cực đoan, trắng đen rõ ràng
   Những người này thường nhìn nhận vấn đề theo kiểu một chiều: hoặc theo ý họ, hoặc không có gì cả. Họ không thể hoặc không muốn xem xét nhiều góc độ khác nhau hay tìm kiếm một giải pháp cân bằng. Với họ, thỏa hiệp là điều không thể chấp nhận.
2. Cảm xúc dữ dội, không kiểm soát
   Họ dễ dàng rơi vào trạng thái cảm xúc quá mức. Một lời nói hay hành động nhỏ nhặt có thể khiến họ giận dữ, buồn bã hay la hét không kiểm soát. Phản ứng của họ thường hoàn toàn không tương xứng với tình huống thực tế.
3. Hành vi cực đoan, đe dọa
   Họ có thể sử dụng bạo lực về thể chất hoặc tinh thần: xô đẩy, đánh đập, tung tin đồn, bịa đặt, ám ảnh theo dõi ai đó, hoặc thao túng cảm xúc một cách tinh vi. Họ dường như không nhận thức được những tổn thương tinh thần mà mình gây ra cho người khác.
4. Luôn đổ lỗi cho người khác
   Dấu hiệu rõ ràng nhất của những người này là xu hướng đổ lỗi liên tục. Họ thường nhắm vào những người thân cận hoặc những người có quyền lực hơn họ.

Nếu ai đó chỉ thể hiện một trong bốn dấu hiệu trên, có thể đó chỉ là tính cách nhất thời. Nhưng nếu họ thường xuyên có cả bốn, gần như chắc chắn họ là người có xu hướng xung đột cao.

Hãy dành thời gian để hiểu rõ một người trước khi đặt niềm tin

Trước khi quyết định tin tưởng, tuyển dụng hay kết hôn với ai đó, hãy tìm hiểu kỹ về họ, tốt nhất là từ nhiều nguồn khác nhau chứ không chỉ từ lời kể của chính họ.

Đúng là có những người kém may mắn, gặp nhiều trắc trở trong đời. Nhưng không ai có thể gặp “vận đen” kéo dài hàng thập kỷ. Nếu ai đó luôn luôn rơi vào những mối quan hệ tồi tệ, vấn đề có thể nằm ở chính họ chứ không phải hoàn cảnh.

Và nếu bạn nghi ngờ ai đó có tính cách xung đột cao, đừng dại dột mà chỉ thẳng vào họ và nói: “Anh là kẻ ái kỷ!” hay “Cô bị rối loạn nhân cách ranh giới!” Điều đó chẳng khác gì viết lên trán mình dòng chữ: “Làm ơn, hãy hủy hoại cuộc đời tôi.”

Vậy nếu bạn nghi ngờ ai đó có vấn đề, cụ thể bạn nên làm gì? Hãy quan sát lời nói, cảm xúc và hành vi của họ.

Và đó chính là điều chúng ta sẽ cùng tìm hiểu tiếp theo...

Những Dấu Hiệu Từ Ngôn Từ

Mỗi kiểu người đều để lộ manh mối nếu bạn lắng nghe đủ kỹ:

• Người ái kỷ (Narcissistic HCPs): Họ thường nói những lời thể hiện sự ngạo mạn, cảm giác đặc quyền và thiếu đồng cảm. Với họ, thế giới này chỉ có hai kiểu người: kẻ chiến thắng và kẻ thất bại.
• Người có rối loạn nhân cách ranh giới (Borderline HCPs): Họ luôn xây dựng một câu chuyện mà trong đó, họ là nạn nhân. Bạn sẽ thấy thương cảm cho họ vì cuộc đời họ dường như luôn gặp sóng gió… nhưng họ lại quên nói với bạn rằng chính họ là người châm lửa đốt lên mọi bi kịch ấy.
• Người chống đối xã hội (Antisocial HCPs): Họ có thể phá vỡ kỷ lục về số lần nói dối chỉ trong một cuộc trò chuyện.

Tuy nhiên, cả ba kiểu người này đều có một điểm chung: họ thường xuyên đổ lỗi cho người khác, có suy nghĩ cực đoan trắng-đen, kể lể những câu chuyện bi thương và luôn muốn trừng phạt ai đó.

Trong cuốn 5 Types of People Who Can Ruin Your Life, Bill Eddy khuyên chúng ta hãy chú ý đến những câu nói có xu hướng tuyệt đối hóa như:

• “Lúc nào anh cũng thế!”
• “Cô chẳng bao giờ chịu hiểu tôi!”
• “Hoặc làm theo ý tôi, hoặc biến đi!”
• “Mọi chuyện đều là lỗi của anh!”

Tất nhiên, ai cũng có lúc lỡ lời nói ra những câu này. Nhưng nếu ai đó lặp đi lặp lại với cường độ mạnh, đó là dấu hiệu đáng báo động.

Bạn đã biết nên lắng nghe những gì. Nhưng còn cảm xúc thì sao?

Những Dấu Hiệu Từ Cảm Xúc

Hãy cẩn thận với những cảm xúc thái quá: quá quyến rũ, quá yêu thương, quá giận dữ – tất cả đều có thể là dấu hiệu của một cơn bão sắp ập đến.

Hoặc có những người kiểm soát cảm xúc rất chặt chẽ, nhưng rồi bùng nổ một cách bất ngờ. Khi ấy, họ trở nên đáng sợ đến mức bạn không còn nghĩ đến việc khuyên họ bình tĩnh nữa, mà chỉ muốn gọi một chuyên gia trừ tà.

Nhưng điều quan trọng nhất: hãy để ý đến chính cảm xúc của bạn.

Nhiều người rơi vào mối quan hệ độc hại với người ái kỷ hay người rối loạn nhân cách ranh giới mà không hiểu tại sao. Cảm xúc mãnh liệt mà họ trải qua không phải tình yêu – đó là sự thao túng cảm xúc.

Nếu bạn vừa mới quen ai đó mà đã trải qua những cảm xúc cực đoan, hãy chậm lại và suy xét kỹ hơn. Vậy từng kiểu người có thể khiến bạn cảm thấy thế nào?

• Với người ái kỷ:
  Bạn có thấy mình trở nên kém cỏi hoặc không đủ tốt khi ở bên họ? Bạn có cảm giác may mắn khi họ dành thời gian cho bạn? Bạn có thấy họ đột nhiên mất hứng thú với bạn hoặc thậm chí hạ nhục bạn trước mặt người khác?
  Người ái kỷ luôn tin rằng họ là trung tâm vũ trụ. Nếu một ngày các nhà thiên văn tìm ra đâu là trung tâm thực sự, chắc chắn họ sẽ sốc lắm.
• Với người rối loạn nhân cách ranh giới:
  Bạn có cảm thấy vô cùng bực bội, muốn lay họ thật mạnh và hét lên: “Hãy dừng ngay hành động vô lý này đi”? Bạn có nhận ra cảm xúc của mình với họ thay đổi một cách chóng mặt?
  Nếu bạn thấy một người trưởng thành bỗng nhiên cư xử như một thiếu niên thất thường, thay đổi tính cách nhanh hơn cả tốc độ bấm remote chuyển kênh TV, thì khả năng cao đó là một người rối loạn nhân cách ranh giới.
• Với người chống đối xã hội:
  Bạn có cảm thấy nguy hiểm khi ở bên họ? Có lúc nào bạn rợn người vì họ? Người khác có cảnh báo bạn rằng họ là kẻ gian dối không thể tin tưởng?
  Nếu bạn từng tự hỏi: “Liệu có điều gì mà người này sẽ không nói dối chỉ để đạt được điều họ muốn không?”, thì câu trả lời đã quá rõ ràng.

Cảm xúc có thể là dấu hiệu tốt. Nhưng không gì đáng tin bằng hành vi thực tế.

Những Dấu Hiệu Từ Hành Vi

Không có một danh sách cụ thể nào về hành vi của những người có xu hướng xung đột cao, nhưng có một nguyên tắc đơn giản mà bạn có thể áp dụng:

“Quy tắc 90%” từ cuốn 5 Types of People Who Can Ruin Your Life khuyên bạn:

• Khi thấy ai đó hành xử tiêu cực một cách cực đoan, hãy tự hỏi: “Liệu có 90% người bình thường sẽ làm điều này không?”
• Nếu câu trả lời là “Không,” gần như chắc chắn bạn đang đối diện với một người có xu hướng xung đột cao.

Tất nhiên, họ sẽ đưa ra đủ loại lý do biện minh:

• “Không phải lỗi của tôi đâu!”
• “Tôi có một ngày tồi tệ thôi mà.”
• “Chó đã ăn mất bài tập của tôi.”
• “Bọn người ngoài hành tinh mới là kẻ xây kim tự tháp.”

Nhưng điều nguy hiểm nhất không phải là những cái cớ họ viện ra – mà là những lý do bạn tự bịa ra để biện minh cho hành vi của họ.

Nếu bạn bắt đầu tự nhủ: “Chắc anh ấy không cố ý đâu” hay “Cô ấy chỉ đang có chút khó khăn thôi mà,” nghĩa là bạn đã rơi vào cái bẫy của họ.

Vậy làm sao để kiểm tra xem mình có đang bị lừa phỉnh không? Hãy kể câu chuyện cho một người ngoài cuộc khách quan và nhờ họ cho ý kiến. Nếu họ nhìn bạn với ánh mắt “Bạn còn không nhận ra vấn đề này sao?”, thì có lẽ đã đến lúc bạn phải nghiêm túc suy nghĩ lại.

Vậy Tiếp Theo Nên Làm Gì?

Bây giờ, bạn đã có đủ bằng chứng để kết luận: người này đích thị là một người có xu hướng xung đột cao.

Vậy xin chúc mừng… à không, thật ra, chia buồn với bạn.

Lựa chọn tốt nhất lúc này là cắt đứt liên lạc hoàn toàn. Không nhắn tin, không gọi điện, không gặp mặt. Dừng lại. Hết.

Nhưng đáng tiếc, đôi khi điều đó không phải lúc nào cũng khả thi.

Vậy nếu buộc phải đối mặt với họ, bạn có thể làm gì?

Có một phương pháp đơn giản gồm 4 bước giúp bạn kiểm soát tình huống... Và đó chính là điều chúng ta sẽ cùng tìm hiểu tiếp theo.

Sử Dụng “CARS” – Công Thức Đối Phó Với Những Người Xung Đột Cao

Không, đây không phải là bộ phim Cars của Pixar đâu. “CARS” ở đây là một nguyên tắc giúp bạn xử lý những tình huống khó khăn với những người có xu hướng xung đột cao.

• Connect – Kết nối bằng sự chú ý, đồng cảm và tôn trọng
• Analyze – Phân tích các lựa chọn thay thế
• Respond – Phản hồi trước thông tin sai lệch hoặc sự thù địch
• Set limits – Đặt ra giới hạn với những hành vi tiêu cực

Trước hết, hãy chắc chắn rằng bạn đang giữ được bình tĩnh. Đừng phản ứng theo bản năng, đừng tỏ thái độ tiêu cực. (Dễ nói hơn làm, đặc biệt là với những kiểu người này.)

Sẵn sàng chưa? Hãy cùng đi qua từng bước một…

1) KẾT NỐI BẰNG SỰ CHÚ Ý, ĐỒNG CẢM VÀ TÔN TRỌNG

Với người ái kỷ và người chống đối xã hội, hãy nhấn mạnh sự tôn trọng.
Với người rối loạn nhân cách ranh giới, hãy tập trung vào sự đồng cảm.

Trong cuốn 5 Types of People Who Can Ruin Your Life, Bill Eddy gợi ý một cách nói chuyện có thể giúp bạn duy trì sự kiểm soát mà vẫn tránh gây thêm căng thẳng:

• “Tôi hiểu đây là một tình huống rất khó khăn.” (Đồng cảm)
• “Hãy nói thêm cho tôi nghe – tôi muốn hiểu rõ vấn đề từ góc nhìn của bạn.” (Chú ý)
• “Tôi thực sự đánh giá cao những nỗ lực của bạn để giải quyết chuyện này.” (Tôn trọng)

Hãy giao tiếp theo cách mà bạn muốn họ phản hồi lại với mình.

2) PHÂN TÍCH CÁC LỰA CHỌN THAY THẾ

Những người có xu hướng xung đột cao thường thích kiểm soát. Vì thế, cách tốt nhất để giảm bớt căng thẳng là đưa ra cho họ lựa chọn, giúp họ có cảm giác họ vẫn đang kiểm soát tình hình.

Ví dụ, nếu một người ái kỷ đột nhiên gọi điện hoặc ghé qua và yêu cầu bạn chú ý đến họ ngay lập tức, bạn có thể đáp lại bằng:

• “Tôi có thể giúp ngay bây giờ, nhưng chỉ khoảng 5 phút thôi. Hoặc tuần sau, nếu chúng ta lên lịch trước, tôi có thể dành hẳn một giờ cho bạn. Bạn chọn nhé.”

Điều này giúp bạn giữ vững ranh giới của mình mà không làm họ cảm thấy bị từ chối hoàn toàn.

3) PHẢN HỒI TRƯỚC THÔNG TIN SAI LỆCH HOẶC SỰ THÙ ĐỊCH

Sử dụng nguyên tắc BIFF – phản hồi ngắn gọn, mang tính thông tin, thân thiện và dứt khoát:

• Brief – Ngắn gọn, không dài dòng.
• Informative – Cung cấp thông tin chính xác, không mang tính phòng thủ.
• Friendly – Duy trì thái độ hòa nhã, tránh đối đầu.
• Firm – Kiên định, không kéo dài cuộc tranh luận vô nghĩa.

Khi họ công kích hoặc tung tin sai lệch, đừng sa vào tranh cãi. Hãy trả lời đơn giản, giữ vững giọng điệu trung lập và kết thúc cuộc trò chuyện một cách dứt khoát.

4) ĐẶT RA GIỚI HẠN VỚI NHỮNG HÀNH VI TIÊU CỰC

Nếu bạn đặt ra giới hạn một cách tùy tiện, họ sẽ cố gắng lấn át bạn. Người ái kỷ sẽ đòi hỏi, người rối loạn nhân cách ranh giới sẽ khóc lóc, người chống đối xã hội sẽ dùng sự quyến rũ để thao túng bạn.

Vì vậy, hãy đảm bảo rằng giới hạn của bạn dựa trên một yếu tố khách quan, không phải do bạn tự đặt ra:

• “Tôi rất muốn giúp bạn, nhưng sếp/vợ/chồng tôi không cho phép.”
• “Thật tiếc, nhưng theo chính sách công ty, tôi không thể làm vậy.”

Bạn không chỉ nói “Không”, mà phải có một ranh giới rõ ràng và hệ quả nếu họ vi phạm. Điều này giúp bạn giữ vững lập trường mà không tạo thêm xung đột.

ĐỪNG KÍCH HOẠT NỖI SỢ SÂU THẲM CỦA HỌ

Mỗi kiểu người xung đột cao đều có một nỗi sợ hãi cốt lõi. Nếu bạn vô tình chạm vào, họ sẽ phản ứng dữ dội:

• Người ái kỷ sợ bị coi thường. Nhưng nghịch lý là họ lại cư xử theo cách khiến người khác không thể tôn trọng họ.
• Người rối loạn nhân cách ranh giới sợ bị bỏ rơi. Nhưng chính họ lại khiến mọi người muốn chạy trốn khỏi họ càng nhanh càng tốt.
• Người chống đối xã hội sợ bị kiểm soát. Và kết quả là họ phá vỡ mọi quy tắc… để rồi thường xuyên kết thúc cuộc đời trong tù, nơi họ bị kiểm soát hoàn toàn.

Nói cách khác, cách tốt nhất để tránh xung đột không phải là tấn công vào điểm yếu của họ, mà là giữ khoảng cách một cách khéo léo và thông minh.

TÓM LẠI: TRÁNH XA NHỮNG NGƯỜI ĐỘC HẠI

• Dấu hiệu từ hành vi: Đổ lỗi, suy nghĩ trắng-đen, đóng vai nạn nhân, cảm xúc không kiểm soát.
• Dấu hiệu từ lời nói: “Tất cả là lỗi của anh!”, “Cô không bao giờ quan tâm tôi!”, “Anh sẽ phải trả giá!”
• Dấu hiệu từ cảm xúc: Nếu bạn có cảm xúc cực đoan khi ở bên ai đó, hãy thận trọng.
• Nguyên tắc hành vi: Nếu 90% người bình thường sẽ không làm vậy, hãy cẩn thận.
• Công thức đối phó: CARS – Kết nối, Phân tích lựa chọn, Phản hồi BIFF, Đặt ra giới hạn.

VẬY “KHỈ BAY” LÀ GÌ?

Nếu bạn đã xem Phù Thủy Xứ Oz, chắc hẳn bạn nhớ đến bầy khỉ bay phục vụ Mụ Phù Thủy. Trong cuộc sống, “khỉ bay” là những người bị thao túng để làm việc xấu giúp cho kẻ xấu.

Họ tin vào câu chuyện của người xung đột cao, xem bạn là kẻ xấu, và sẵn sàng tấn công bạn thay cho họ. Điều này có thể dẫn đến tin đồn xấu về bạn lan rộng trong công ty hoặc nhóm bạn bè.

Nhưng đừng trách họ. Họ không phải kẻ xấu, chỉ là nạn nhân bị thao túng. Nếu bạn phản ứng gay gắt, bạn sẽ vô tình củng cố hình ảnh tiêu cực mà họ đã được gieo vào đầu.

Vậy phải làm gì?

1. Giữ bình tĩnh, đừng tấn công họ.
2. Cung cấp thông tin chính xác, có thể kiểm chứng. Điều này không đảm bảo thành công, nhưng có thể giúp họ nhìn ra sự thật.

LỜI NHẮC CUỐI CÙNG: ĐỪNG ĐỂ TẤT CẢ NÀY LÀM BẠN HOANG MANG

Hầu hết mọi người đều là những người tốt. Nhưng nếu ai đó khiến bạn có cảm giác bất an, hãy để ý lời nói của họ, lắng nghe cảm xúc của mình, áp dụng quy tắc 90%, sử dụng CARS – và đối xử nhẹ nhàng với những “khỉ bay”.

Cuối cùng, cách duy nhất để chiến thắng những người độc hại là không chơi trò chơi của họ ngay từ đầu.

Nguồn: How To Avoid Toxic People: 5 Simple Secrets That Will Make You Happier – Bakadesuyo