Cha mẹ có quyền nói về việc hối tiếc khi có con

Ý nghĩ rằng cha mẹ có thể hối tiếc vì đã sinh con dường như là một điều không thể chấp nhận trong xã hội. Trong thời đại mà trẻ em được tôn sùng, người ta mặc nhiên cho rằng ai cũng nên mong muốn có con – đặc biệt là phụ nữ. Quan niệm phổ biến của "chủ nghĩa khuyến sinh" (pronatalism) đề cao ý tưởng rằng việc trở thành cha mẹ chính là con đường dẫn đến sự viên mãn cao nhất của đời người. Vì thế, việc muốn quay ngược thời gian để thay đổi hay xóa bỏ hành trình làm cha mẹ bị xem như một điều cấm kỵ, một sự chối bỏ vai trò thiêng liêng và tự nhiên nhất của con người.

Nhưng sự thật là, đôi khi cha mẹ vẫn có những phút giây hối tiếc về con cái của mình. Điều này không có gì đáng ngạc nhiên. Hối tiếc là một trải nghiệm phổ biến và mang tính bản chất của con người – một trạng thái tâm lý khi ta suy ngẫm về những điều đã làm hoặc chưa làm, và tưởng tượng rằng nếu đưa ra lựa chọn khác, mọi thứ có thể sẽ tốt đẹp hơn. Đây là một khả năng tư duy phức tạp, nhưng ai cũng có, và tất nhiên, một số bậc cha mẹ cũng sẽ có lúc thấy hối tiếc về việc có con. Bởi vì dù việc làm cha mẹ có thể mang đến những niềm vui sâu sắc, thì nó cũng đi kèm với vô số thay đổi, sự vất vả và những tổn hao về tâm lý, tình cảm, cũng như các mối quan hệ.

Hiking holiday in Slovakia. Photo by Michal Fludra/NurPhoto/Getty

Tuy nhiên, dù đây là một trải nghiệm có thật và đáng được quan tâm, lại có rất ít nghiên cứu về chủ đề này – và hầu hết những nghiên cứu hiếm hoi ấy chỉ tập trung vào phụ nữ. Là những người nghiên cứu về bản sắc cá nhân và vai trò làm cha mẹ, chúng tôi nhận thấy sự im lặng bao trùm quanh cảm giác hối tiếc này và muốn hiểu rõ hơn cách cả những người mẹ lẫn người cha đối diện với nó. Bằng cách khởi xướng cuộc đối thoại này, chúng tôi hy vọng rằng những bậc cha mẹ đang mang nặng cảm xúc hối tiếc sẽ cảm thấy bớt cô đơn và được thấu hiểu hơn.

Để tìm hiểu về chủ đề này, chúng tôi đã phân tích cách cha mẹ bày tỏ sự hối tiếc của mình trên một nền tảng trực tuyến có tính ẩn danh: Reddit. Đây là một cộng đồng toàn cầu, nơi người dùng tạo ra các diễn đàn con (subreddits) để thảo luận về đủ mọi chủ đề. Định dạng này giúp mọi người có thể cởi mở bày tỏ những suy nghĩ và cảm xúc mà họ không dám nói ra trong đời thực – qua đó, chúng tôi có thể tiếp cận những góc khuất phức tạp và tinh tế của cảm xúc hối tiếc trong việc làm cha mẹ.

Chúng tôi đã tìm kiếm các subreddits liên quan đến chủ đề này và phân tích 286 bài viết bày tỏ hoặc ngụ ý về sự hối tiếc khi có con. Cụ thể, những bài viết này thuộc về các bậc cha mẹ cảm thấy hối tiếc vì đã có con, tiếc nuối cuộc sống trước đây của mình, hoặc ước rằng họ đã lựa chọn khác đi. Trong số đó, 107 người xác nhận là mẹ, 95 là cha, và 84 người không tiết lộ giới tính.

Nhìn chung, sự hối tiếc khi có con được chia thành hai nhóm chính. Nhóm đầu tiên là những bậc cha mẹ không hối tiếc về đứa con của mình, mà hối tiếc về hoàn cảnh xung quanh việc có con. Nếu có thể quay lại quá khứ, họ vẫn sẽ sinh con, nhưng muốn thay đổi một số yếu tố liên quan.

Thời điểm là một yếu tố phổ biến. Nhiều bậc cha mẹ cho rằng lẽ ra họ nên chờ lâu hơn để có con – họ mong muốn có nhiều tiền hơn, có thêm thời gian để đi du lịch hoặc xây dựng sự nghiệp trước khi bước vào vai trò làm cha/mẹ. Như một bà mẹ chia sẻ: "Tôi đã muốn ổn định hơn trong công việc trước khi chuyển sang chế độ làm mẹ." Ngược lại, cũng có những người ước rằng họ có con sớm hơn, để khi con còn nhỏ, họ vẫn còn trẻ và đủ sức đối diện với những năm tháng vất vả đầu đời của trẻ.

Một số cha mẹ lại hối tiếc về số lượng con mình có. Có người mong mình sinh nhiều hơn, nhưng cũng có người cảm thấy bị quá tải với áp lực tài chính và cảm xúc khi phải nuôi dạy nhiều con cùng lúc. Sự hối tiếc này có thể thay đổi theo thời gian. Khi con còn bé và những đêm mất ngủ chồng chất, cha mẹ có thể cảm thấy kiệt sức và tiếc nuối. Nhưng khi con trưởng thành, cảm giác đó có thể phai nhạt. Một người mẹ chia sẻ: "Có những lúc tôi hối tiếc vì có quá nhiều con – bốn đứa, trong đó có một cặp sinh đôi – nhưng cảm giác ấy chỉ mạnh mẽ khi chúng còn nhỏ. Giờ tất cả đều đã lớn, tôi không còn hối tiếc nữa."

Một số cha mẹ lại hối tiếc vì đã sinh con với người không phù hợp. Như một bà mẹ viết: "Tôi không hối tiếc vì có con gái, nhưng tôi hối tiếc về hoàn cảnh khi sinh con. Con bé chẳng có ai ngoài tôi. Nó sẽ không bao giờ có một người cha đúng nghĩa … Tôi căm hận chồng cũ vì đã chối bỏ con bé." Loại hối tiếc này vô cùng phức tạp và đầy mâu thuẫn: bởi nếu có con với một người khác, thì đứa trẻ sinh ra cũng sẽ là một người hoàn toàn khác. Những điều ta tưởng tượng không chỉ đơn thuần là một sự thay thế, mà là một cuộc đời hoàn toàn khác biệt.

Ngoài ra, nhiều bậc cha mẹ còn hối tiếc vì sinh con trong một thế giới đầy bất ổn. Ký ức về một tuổi thơ êm đềm của họ trở nên đối lập với thực tế đầy rẫy hiểm nguy mà con cái họ phải đối mặt. Một bà mẹ tâm sự: "Điều duy nhất khiến tôi hối tiếc về việc có con là sau sự kiện 11/9, khi tôi nhận ra rằng các con mình sẽ lớn lên trong một thế giới đáng sợ hơn rất nhiều so với những gì tôi từng tưởng tượng."

Đối với những bậc cha mẹ này, họ có thể nhớ nhung cuộc sống tự do trước đây – những sáng cuối tuần ngủ nướng, những chuyến du lịch không ràng buộc, hay những sở thích cá nhân đã bị gác lại. Họ có thể cảm thấy mệt mỏi với việc thiếu tiền, hay những rắc rối với người bạn đời cũ. Nhưng điều quan trọng là, họ không hối tiếc về chính những đứa con của mình. Họ cho rằng những tiếc nuối ấy không thể sánh với niềm hạnh phúc mà con cái mang lại – từ sự kinh ngạc, thích thú khi nhìn thế giới qua đôi mắt trẻ thơ, đến cảm giác trọn vẹn mà tình mẫu tử, phụ tử đem đến.

Nhưng có một dạng hối tiếc khác khó nói ra hơn – và cũng đau lòng hơn. Đó là khi cha mẹ thực sự hối tiếc về việc có con. Họ biết rằng, nếu được làm lại từ đầu, họ sẽ không chọn con đường này nữa. Và đây chính là điều khiến một người trên Reddit viết: "Tôi không bao giờ có thể nói những điều này ra … và sẽ không bao giờ nói."

Có những người gắn việc làm cha mẹ với sự mất mát tột cùng, đặc biệt là những người mẹ. Họ hối tiếc vì bị kỳ vọng phải dốc hết mọi thứ cho con cái, đến mức đánh mất chính mình. Họ cảm thấy tù túng trong những vai trò lặp đi lặp lại hằng ngày. Một người dùng trên Reddit đã viết: "Tôi sẽ quay ngược thời gian ngay lập tức nếu có thể. Tôi thấy việc làm cha mẹ, cụ thể là làm mẹ, chẳng có gì thỏa mãn mà ngược lại còn khiến tôi cảm thấy bị hạ thấp về mặt trí tuệ. Tôi không thực sự phù hợp để làm mẹ... Tôi ghét những điều mà tôi 'phải' làm trong vai trò này..."

Một số người khác lại cảm thấy họ là những bậc cha mẹ tồi. Họ cho rằng vấn đề sức khỏe thể chất hoặc tinh thần của bản thân khiến họ không thể làm tròn vai trò làm cha mẹ. Điều này dẫn đến sự hối tiếc, vì họ xem sự thất bại của mình như một lỗi lầm về đạo đức. Một người cha chia sẻ: "Con trai tôi rất tuyệt vời, nhưng tôi hoàn toàn hối hận vì đã có con, chỉ vì tôi thất nghiệp, mới 25 tuổi, và đã vật lộn với chứng trầm cảm nghiêm trọng suốt mười năm qua. Nói cách khác, tôi chỉ là một kẻ vô dụng mà thôi."

Nhiều bậc cha mẹ – nhưng không phải tất cả – tách biệt tình yêu dành cho con với cảm giác hối tiếc. Họ nhấn mạnh rằng mình vừa yêu con, vừa hối tiếc vì đã sinh con. Đôi khi, họ cùng lúc vừa yêu, lại vừa không thích con của mình. Một người cha nói: "Tôi yêu hai đứa con của mình vô cùng. Tôi sẵn sàng bước qua lửa hay hứng một viên đạn vì chúng. Nhưng nếu được làm lại từ đầu, tôi sẽ không sinh con." Ông giải thích thêm: "Thực lòng mà nói, tôi không thích con gái mình chút nào. Tôi không hợp với tính cách của con bé... Nó thuộc kiểu người mà tôi cực kỳ ghét – một cô gái trẻ đầy kiêu căng, tự phụ."

Dù hiếm gặp, nhưng vẫn có những bậc cha mẹ hối tiếc và không hề yêu thương con mình. Một người cha thẳng thắn bày tỏ: "Tôi không cảm thấy gì với đứa trẻ cả. Nó giống như một vật thể vô tri với tôi." Một số người trên Reddit còn thừa nhận họ đã từ bỏ quyền nuôi con hoặc quyền thăm nom – sự chối bỏ vai trò làm cha mẹ rõ ràng nhất mà chúng tôi tìm thấy trong nghiên cứu này. Vì có quá ít nghiên cứu về chủ đề này, nên chúng ta chưa thể biết chính xác tác động của sự hối tiếc sâu sắc này lên những đứa trẻ. Nhưng có một điều chắc chắn: những bậc cha mẹ cảm thấy kiệt quệ với vai trò của mình có nhiều khả năng trở nên thờ ơ hoặc thậm chí bạo hành con cái. Để bảo vệ cả cha mẹ lẫn con trẻ, việc đưa chủ đề này ra khỏi bóng tối là điều cấp thiết.

Nhưng ngay cả khi những đứa trẻ vẫn được yêu thương và chăm sóc đầy đủ, chúng ta vẫn cần hiểu điều gì đã dẫn đến sự hối tiếc này. Một lý do có thể đơn giản là việc làm cha mẹ quá khó khăn và đòi hỏi một sự thay đổi sâu sắc về tự do, bản sắc, cũng như hoàn cảnh sống. Với một sự thay đổi lớn như vậy, cảm giác hối tiếc – thậm chí là nghĩ rằng lẽ ra mình không nên có con – là điều hoàn toàn dễ hiểu. Nhưng cũng có những người hối tiếc vì ngay từ đầu họ đã không hề muốn có con. Họ có thể mang thai ngoài ý muốn, hoặc bị ép buộc phải sinh con. Một người cha chia sẻ: "Tôi chưa bao giờ muốn có con, hoàn toàn không, và tôi đã nói rất rõ điều này với vợ cũ ngay từ ngày đầu chúng tôi gặp nhau. Nhưng rồi, một thời gian sau, cô ấy bất ngờ có thai. Cô ấy luôn nói rằng đó là một sự tình cờ... Tôi thì không tin, nhưng tôi cũng không có cách nào để chứng minh điều gì cả."

Vậy làm sao để xóa bỏ sự xấu hổ và cô lập mà những bậc cha mẹ hối tiếc phải chịu đựng? Trước hết, chúng ta cần cho phép xã hội mở ra không gian để mọi người có thể thẳng thắn từ chối việc sinh con ngay từ đầu, đặc biệt là phụ nữ. Điều này sẽ giúp thách thức quan niệm "khuyến sinh" áp đặt lên tất cả mọi người và giúp giảm kỳ thị đối với những người chủ động lựa chọn không có con. Nhưng đồng thời, chúng ta cũng cần bình thường hóa cảm giác hối tiếc khi làm cha mẹ như một phản ứng phổ biến và có thể hiểu được trước một sự kiện trọng đại của cuộc đời. Điều này sẽ giúp những người đang trải qua cảm giác ấy bớt cô đơn hơn.

Tất nhiên, nếu sự hối tiếc trở nên quá cực đoan đến mức đe dọa sự an toàn của đứa trẻ, thì đó sẽ là một vấn đề cần can thiệp để bảo vệ trẻ em. Nhưng đối với những bậc cha mẹ vẫn đang cố gắng nuôi dạy con tốt dù mang trong lòng cảm giác hối tiếc, thì việc bị vây quanh bởi sự tội lỗi và xấu hổ chỉ càng khiến mọi thứ tồi tệ hơn. Để cải thiện hoàn cảnh cho cả cha mẹ lẫn con cái, xã hội cần cởi mở hơn khi bàn về chủ đề này – và không chỉ dừng lại trong những diễn đàn ẩn danh trên mạng. 

Nguồn: It should be OK for parents to express regret about having children