Cha mẹ nghiêm khắc quá mức gây hại cho trẻ như thế nào?

Chắc hẳn bạn đã từng chứng kiến một bậc phụ huynh lớn tiếng quát mắng, chửi bới hoặc gọi con mình bằng những lời lẽ cay nghiệt nơi công cộng. Hoặc có lẽ, chính bạn cũng từng có lúc mất bình tĩnh với con cái của mình.

Nuôi dạy con theo cách khắc nghiệt được định nghĩa là việc thường xuyên sử dụng các biện pháp ép buộc tiêu cực, bao gồm quát tháo, xúc phạm, đánh đập, chỉ trích, làm con xấu hổ hoặc cô lập con. Rất nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng lối dạy dỗ này gây hại cho trẻ.

Mới đây, một nghiên cứu dài hạn đã theo dõi hơn 4.200 trẻ em Brazil từ khi mới sinh cho đến năm 18 tuổi. Các bà mẹ tham gia nghiên cứu đã điền vào các bảng khảo sát ngay sau khi sinh con và tiếp tục cập nhật thông tin cứ hai năm một lần cho đến khi con họ trưởng thành. Đến năm 18 tuổi, chính những đứa trẻ này cũng tham gia trả lời khảo sát.

Kết quả cho thấy 45% trẻ em trong nghiên cứu cho rằng cha mẹ của mình có mức độ nghiêm khắc vừa phải, trong khi 5% cho rằng cha mẹ cực kỳ nghiêm khắc.

Những đứa trẻ có cha mẹ nghiêm khắc vừa phải hoặc quá mức thường gặp nhiều khó khăn trong việc kiểm soát cảm xúc, có lòng tự trọng thấp hơn và ít có xu hướng giúp đỡ người khác hơn so với những trẻ có cha mẹ nuôi dạy nhẹ nhàng hơn. Ngoài ra, những đứa trẻ này cũng gặp nhiều vấn đề trong các mối quan hệ với bạn bè. Mặc dù những đứa trẻ có cha mẹ đặc biệt nghiêm khắc chịu ảnh hưởng nặng nề hơn, nhưng ngay cả những đứa trẻ có cha mẹ nghiêm khắc ở mức độ vừa phải cũng gặp các vấn đề xã hội và cảm xúc khi bước sang tuổi 18.

Nghiên cứu này một lần nữa củng cố kết luận từ những nghiên cứu trước đây rằng nuôi dạy con theo cách nghiêm khắc có hại cho trẻ. Chẳng hạn, một tổng quan hệ thống về tác động của việc nuôi dạy con khắc nghiệt ở Trung Quốc đã phân tích dữ liệu từ 45 nghiên cứu về cha mẹ và trẻ em tại nước này. Kết quả cho thấy trẻ có cha mẹ nghiêm khắc có nhiều khả năng trở nên hung hăng, chống đối, hay la hét hoặc có hành vi bạo lực hơn. Ngoài ra, những đứa trẻ này cũng dễ mắc chứng rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD).

“Nuôi dạy con theo cách khắc nghiệt có thể mang lại hiệu quả tạm thời trong việc kiểm soát hành vi của trẻ, nhưng về lâu dài, nó gây ra những hậu quả tiêu cực,” Kimberly Ann Kopko, chuyên gia phát triển trẻ em tại Trung tâm Nghiên cứu Ứng dụng Bronfenbrenner của Đại học Cornell, nhận định.

(Photo credit: Adobe Stock)

“Khi cha mẹ áp dụng phương pháp dạy dỗ khắc nghiệt, họ vô tình tước đi cơ hội để con hiểu được tại sao hành vi của mình là không phù hợp,” bà giải thích. “Trẻ không được nghe giải thích về lý do hành vi đó là sai, cũng không được hướng dẫn cách ứng xử khác. Điều này khiến trẻ không thể học được tính tự giác hay cách kiểm soát cảm xúc của mình – hai kỹ năng quan trọng cho cuộc sống sau này.”

Không có gì ngạc nhiên khi những đứa trẻ lớn lên trong sự khắc nghiệt của cha mẹ lại gặp nhiều vấn đề về cảm xúc và xã hội. Nhưng điều gì khiến cha mẹ có xu hướng dạy con theo cách này ngay từ đầu?

Một nghiên cứu tại Đài Loan, được công bố vào năm ngoái, cho thấy chính những trải nghiệm tuổi thơ của cha mẹ có thể đặt họ vào nguy cơ trở thành những người nuôi dạy con theo cách khắc nghiệt.

Nghiên cứu này đã khảo sát hơn 6.000 phụ huynh có con trong độ tuổi từ 6 đến 12. Kết quả cho thấy những người có xu hướng áp dụng phương pháp dạy con hà khắc thường từng trải qua những biến cố căng thẳng hoặc sang chấn tâm lý trong thời thơ ấu. Ngoài ra, những bậc cha mẹ này cũng có nhiều khả năng mắc các vấn đề tâm lý, chẳng hạn như trầm cảm, ý nghĩ tự hại hoặc lo âu. Nói cách khác, những tổn thương tâm lý mà họ phải chịu đựng khi còn nhỏ đã góp phần định hình cách họ nuôi dạy con mình sau này. Điều này tạo nên một vòng lặp kéo dài qua nhiều thế hệ: những trải nghiệm đau thương trong tuổi thơ dẫn đến cách nuôi dạy con khắc nghiệt, và rồi những đứa trẻ lớn lên trong sự nghiêm khắc ấy có nguy cơ lặp lại điều tương tự với con cái của mình.

Hiện nay, có nhiều chương trình can thiệp được thiết kế để phá vỡ vòng lặp nuôi dạy con khắc nghiệt qua các thế hệ. Các nhà nghiên cứu tại Đại học Washington đã đánh giá 20 chương trình như vậy và xác định được 5 phương pháp can thiệp hiệu quả, dựa trên bằng chứng khoa học, dành cho nhiều nhóm tuổi khác nhau – từ sơ sinh đến tuổi vị thành niên. Những chương trình này giúp các bậc cha mẹ rèn luyện kỹ năng nuôi dạy con một cách tích cực hơn.

Tất cả các chương trình trên đều tuân theo Mô Hình Phát Triển Xã Hội (Social Development Model), dựa trên nguyên tắc rằng trẻ em học cách ứng xử từ các mối quan hệ với gia đình, bạn bè và các tổ chức xã hội. Mô hình này đặt ra những kỳ vọng rõ ràng về hành vi, nhấn mạnh tầm quan trọng của sự gắn kết và khuyến khích trẻ em thông qua việc củng cố những hành vi xã hội tích cực.

Một trong những chương trình nổi bật là Đối Tác Y Tá – Gia Đình (Nurse-Family Partnership), được phát triển tại Trung tâm Nghiên cứu Ứng dụng Bronfenbrenner của Đại học Cornell. Chương trình này hỗ trợ các bà mẹ mang thai và những phụ huynh mới sinh con thông qua các buổi thăm khám từ y tá, giúp họ trang bị kiến thức và kỹ năng chăm sóc con một cách khoa học và nhân văn hơn.

Thông điệp quan trọng

Việc nuôi dạy con khắc nghiệt gây ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển cảm xúc và xã hội của trẻ. Các nghiên cứu cho thấy, nguyên nhân sâu xa của phương pháp dạy con này thường bắt nguồn từ những tổn thương mà chính cha mẹ từng trải qua trong tuổi thơ. Nếu bạn nhận thấy mình đang áp dụng cách nuôi dạy con quá hà khắc, hãy nhớ rằng luôn có những giải pháp và chương trình hỗ trợ giúp bạn tìm ra những cách thức nuôi dạy con hiệu quả hơn, nhẹ nhàng hơn và mang lại sự gắn kết bền chặt hơn với con cái.  

Nguồn: How Harsh Parenting Harms Kids | Psychology Today