Để hạnh phúc hơn, hãy tập trung vào những gì nằm trong tầm kiểm soát của bạn

Đây là lời cầu nguyện về sự thanh thản, được viết bởi nhà thần học người Mỹ Reinhold Niebuhr vào khoảng năm 1934. Nó thường được trích dẫn trong các chương trình cai nghiện như Alcoholics Anonymous, nhưng thực ra, nó không chỉ là một bước quan trọng trong hành trình vượt qua cơn nghiện, mà còn là một công thức cho một cuộc sống hạnh phúc. Một cuộc sống yên bình không phải vì không có khó khăn, mà vì ta học được cách đón nhận mọi điều xảy đến với một tâm thế bình thản.

Ý nghĩa của lời cầu nguyện này không hề mới. Nó đã xuất hiện trong các bản thảo Phật giáo từ thế kỷ thứ 8, cũng như trong triết học Do Thái thế kỷ 11. Nhưng có lẽ phiên bản cổ xưa nhất có thể tìm thấy thuộc về triết gia khắc kỷ Epictetus. Ông sống vào thế kỷ thứ 2 tại Rome và sau đó ở Nicopolis, Hy Lạp. Epictetus từng nói:

“Có những thứ ta có thể kiểm soát, và có những thứ nằm ngoài tầm với của ta. Những thứ trong quyền kiểm soát của ta bao gồm tư duy, phán đoán, mong muốn, và hành động của chính ta. Những thứ ta không kiểm soát được bao gồm cơ thể, tài sản, danh tiếng, địa vị – nói tóm lại, tất cả những gì không thuộc về ý chí của ta. Nếu hiểu rõ ranh giới giữa hai điều này, ta sẽ không còn bị tổn thương bởi ngoại cảnh, không trách móc hay oán giận ai, và mọi hành động của ta sẽ trở nên thanh thản. Khi đó, ta sẽ không còn đối thủ, không ai có thể làm hại ta, bởi ta đã trở nên bất khả xâm phạm.”

Buster Keaton in Speak Easily (1932). Courtesy Wikipedia

Tôi gọi đó là “lời hứa của Epictetus”: Nếu bạn thật sự hiểu đâu là điều có thể kiểm soát và đâu là điều không thể, rồi hành động theo đó, bạn sẽ đạt được sự kiên cường về tinh thần, không còn bị xáo động bởi những biến động của số phận.

Tất nhiên, nói thì dễ, làm mới khó. Điều này đòi hỏi sự rèn luyện kiên trì. Nhưng tôi có thể khẳng định rằng nó thực sự hiệu quả. Năm ngoái, tôi đến Rome để làm việc và nghiên cứu về chủ nghĩa khắc kỷ. Một buổi chiều muộn, tôi đến ga tàu điện ngầm gần Đấu trường La Mã. Khi vừa bước lên toa tàu đông đúc, tôi cảm thấy một lực cản lạ thường. Một chàng trai đứng chắn trước mặt tôi, và tôi không hiểu vì sao. Chỉ một giây sau, tôi chợt nhận ra – nhưng đã quá muộn. Trong lúc tôi bị thu hút bởi người trước mặt, một kẻ khác đã thò tay vào túi trước bên trái, lấy trộm ví của tôi rồi nhanh chóng bước ra khỏi tàu. Cánh cửa đóng lại, đoàn tàu lăn bánh, và tôi nhận ra mình không còn tiền mặt, không có bằng lái, và phải khóa toàn bộ thẻ tín dụng.

Trước đây, chuyện này chắc chắn sẽ làm tôi tức giận và bực bội suốt cả tối. Tôi sẽ bị cuốn vào những cảm xúc tiêu cực, tự trách mình bất cẩn, tức giận với bọn móc túi, và để tâm trạng đó hủy hoại phần còn lại của chuyến đi. Nhưng nhờ đã thực hành chủ nghĩa khắc kỷ một thời gian, tôi ngay lập tức nghĩ đến lời hứa của Epictetus. Tôi không thể kiểm soát được hành vi của kẻ trộm, cũng không thể quay ngược thời gian để ngăn chuyện này xảy ra. Điều duy nhất tôi có thể làm là chấp nhận sự việc, rút kinh nghiệm, và tận hưởng quãng thời gian còn lại của chuyến đi. Sau cùng, chẳng có gì quá nghiêm trọng cả. Tôi nghĩ về điều đó – và nó có tác dụng. Tôi gặp gỡ bạn bè vào buổi tối, kể lại câu chuyện một cách nhẹ nhàng, rồi tiếp tục tận hưởng bộ phim, bữa tối và cuộc trò chuyện thú vị. Em trai tôi kinh ngạc khi thấy tôi bình thản đến vậy, nhưng đó chính là sức mạnh của việc thấu hiểu và áp dụng nguyên tắc kiểm soát trong chủ nghĩa khắc kỷ.

Và hiệu quả của nó không chỉ giới hạn trong những rắc rối nhỏ nhặt thường ngày. James Stockdale, một phi công chiến đấu trong chiến tranh Việt Nam, từng bị bắn rơi và giam cầm hơn bảy năm rưỡi tại nhà tù Hỏa Lò, nơi ông bị tra tấn và biệt giam nhiều lần. Ông tin rằng chính triết lý của Epictetus đã giúp ông sống sót. Ngay khi bị bắt, ông lập tức áp dụng nguyên tắc kiểm soát vào hoàn cảnh khắc nghiệt của mình. Điều đó không chỉ giúp ông giữ vững tinh thần, mà còn cho phép ông tổ chức cuộc kháng cự ngay bên trong nhà tù, với tư cách là sĩ quan cấp cao.

Chúng ta có thể không bao giờ rơi vào hoàn cảnh như Stockdale, nhưng khi bắt đầu để ý, ta sẽ thấy nguyên tắc kiểm soát có thể áp dụng vào vô số tình huống trong cuộc sống hàng ngày. Điều cốt lõi ở đây là: hãy chuyển sự chú ý của mình khỏi những kết quả bên ngoài, và thay vào đó, tập trung vào những gì ta có thể làm chủ từ bên trong.

Giả sử bạn đang chuẩn bị hồ sơ xin việc để có cơ hội thăng tiến. Nếu mục tiêu của bạn là đạt được sự thăng tiến đó, bạn đang tự đặt mình vào khả năng thất vọng. Bởi vì không có gì đảm bảo bạn sẽ đạt được nó – kết quả không hoàn toàn nằm trong tầm kiểm soát của bạn. Đúng là bạn có thể tác động đến nó, nhưng vẫn còn vô số yếu tố khác nằm ngoài nỗ lực của bạn: sự cạnh tranh từ đồng nghiệp, hay đơn giản là sếp của bạn, vì một lý do nào đó khó hiểu, lại không có thiện cảm với bạn.

Đó là lý do mục tiêu của bạn nên là những điều nằm bên trong chính mình. Nếu đi theo tinh thần của chủ nghĩa Khắc kỷ, bạn sẽ tập trung làm hồ sơ của mình chỉn chu nhất có thể, rồi sẵn sàng đón nhận mọi kết quả với sự bình thản, vì bạn hiểu rằng có lúc vũ trụ sẽ ủng hộ bạn, nhưng cũng có lúc thì không. Lo lắng về điều mình không kiểm soát được thì có ích gì? Hay nổi giận vì một kết quả không nằm trong tay mình? Bạn chỉ đang tự làm tổn thương bản thân, đánh đổi sự bình yên và hạnh phúc của chính mình.

Điều này không có nghĩa là bạn nên thụ động chấp nhận mọi thứ xảy ra. Rốt cuộc, tôi vẫn khuyên bạn hãy làm bản hồ sơ tốt nhất có thể! Nhưng một người khôn ngoan sẽ hiểu rằng cuộc sống không phải lúc nào cũng diễn ra theo ý muốn. Nếu mọi chuyện không như ý, điều tốt nhất có thể làm là nhặt lại những mảnh vỡ và tiếp tục bước đi.

Bạn muốn thắng trận quần vợt đó? Kết quả không nằm trong tay bạn. Nhưng chơi hết mình với phong độ tốt nhất – điều đó thì bạn có thể làm được. Bạn muốn người mình yêu cũng yêu lại mình? Điều đó không hoàn toàn do bạn quyết định. Nhưng có rất nhiều cách để bạn thể hiện tình yêu thương – và đó là thứ bạn có thể làm. Bạn muốn một đảng phái chính trị nào đó thắng cử? Điều đó không phụ thuộc vào bạn (trừ khi bạn là Vladimir Putin!). Nhưng bạn có thể tham gia vào các hoạt động chính trị, bạn có thể bỏ phiếu.

Khi bạn dần dịch chuyển mục tiêu từ kết quả bên ngoài sang những giá trị bên trong, bạn sẽ không còn đổ lỗi hay oán trách ai, và cũng không có ai để xem là đối thủ nữa. Bởi vì những gì người khác làm phần lớn không nằm trong tầm kiểm soát của bạn, vậy thì tại sao phải để tâm đến chúng? Khi thấm nhuần tư duy này, bạn sẽ có một thái độ bình thản trước những thăng trầm của cuộc sống – và điều đó sẽ dẫn bạn đến một cuộc đời an nhiên hơn.

Nguồn: To be happier, focus on what’s within your control | Aeon.co