Khi trái tim tan vỡ đưa nghệ sĩ chạm tới đỉnh cao sáng tạo

Dù mang theo bao phiền toái và đau đớn, trái tim tan vỡ lại dường như sở hữu một năng lực lạ kỳ và lâu đời: thúc đẩy người nghệ sĩ vươn tới những thành tựu vĩ đại nhất của đời mình, những đỉnh cao mà có lẽ họ sẽ chẳng bao giờ còn chạm tới nữa khi cuộc sống đã trở lại trạng thái ổn định. Đó là những kiệt tác như Face Value của Phil Collins, Bà Dalloway của Virginia Woolf, Nỗi đau của chàng Werther của Goethe, Odi et Amo của Catullus, Chân dung tự họa của Gwen John, hay Blood on the Tracks của Bob Dylan. Mối liên hệ giữa tan vỡ và sáng tạo thật đáng kinh ngạc, như một minh chứng cho thấy mất mát có thể mở ra cánh cửa dẫn tới những sự thật nghệ thuật không ngờ.

Vì sao sự rời bỏ, ruồng rẫy lại có thể sinh ra những hiệu ứng tích cực như thế? Và liệu những người trong chúng ta, dù không có ý định thu âm một album hay vẽ nên một bức tranh, nhưng cũng vừa trải qua một nỗi mất mát, có thể rút ra được điều gì từ hiện tượng này?

Sự Giải Thoát Khi Không Còn Quan Tâm

Trước hết, có lẽ tan vỡ khiến ta ngừng quan tâm, và chính khi ta thôi bận lòng, những điều chân thật và thiết yếu nhất lại có cơ hội được hé lộ. “Quan tâm” ở đây là quan tâm người khác nghĩ gì, là cố gắng làm điều được coi là “tử tế”, là “khôn ngoan”, là trở thành đứa con ngoan, người tốt mà ta luôn cố gắng hướng tới từ thuở bé thơ. Nhưng khi cơn đau ập đến, tất cả bỗng trở nên vô nghĩa. Ta không còn bận tâm ai nghĩ gì, bởi lòng ta đã bị xé toạc. Người ta từng mơ sống trọn đời cùng đã rời đi. Mọi điều từng yên ổn, từng hạnh phúc, nay tan thành mây khói, không còn gì giữ được hình hài vững chắc. Ta có thể ném hết đồ đạc qua cửa sổ, cạo trọc đầu, bò trần truồng giữa quảng trường, ăn đất, vẽ bậy đầy tường, bơi ra đại dương và tự xưng mình là một con ngựa hay con tôm hùm. Ta chẳng quan tâm nếu ai đó bắt gặp ta đang khóc nức nở, hay khi ta lang thang hát giữa công viên lúc ba giờ sáng. Ta cũng chẳng còn sợ sống hay chết.

Những điều tưởng như khủng khiếp ấy, kỳ lạ thay, lại không hề báo hiệu sự hỗn loạn nghệ thuật, mà ngược lại, có thể chính là bối cảnh lý tưởng để ta rũ bỏ mọi khuôn mẫu, mọi rụt rè, sợ hãi và thực sự làm điều ta luôn ao ước nhưng chưa từng dám thực hiện. Nỗi buồn khai thông dòng cảm xúc trong ta. Trong tuyệt vọng, ta nói bằng giọng thật của mình. Giữa bối cảnh đen tối ấy, ta liều lĩnh nói ra đúng như những gì ta thấy. Ta để cho suy nghĩ đi đến những kết luận nguy hiểm, trái lẽ thông thường. Ta cất lên tiếng nói bằng sự chân thành không dè dặt. Những khuôn mẫu từng níu giữ ta chẳng giúp được gì, thôi thì cứ tin vào điều kỳ dị, vào nét ngông cuồng. Ta buông mình theo bản năng thô mộc nhất. Đó là ván bài cuối cùng, một lần đánh cược trước khi nhảy vào vực sâu.

Mối Liên Hệ Giữa Tổn Thương và Sáng Tạo

Nhà tiểu luận vĩ đại Emerson từng viết: “Trong tâm trí của những thiên tài, ta tìm thấy những ý nghĩ bị chính mình bỏ quên.” Và có lẽ chính nỗi đau đã ban cho ta sự dũng cảm để một lần nữa trung thực với những suy nghĩ bị quên lãng ấy, và nhờ thế, thiên tài trong ta được đánh thức. Những ý niệm thông thường đã không dẫn ta đến đâu, chỉ đưa ta đến nỗi cô đơn và tuyệt vọng hiện tại, vậy thì hãy thử đặt niềm tin vào những gì ta thật sự nghĩ từ lâu, nhưng vẫn luôn e dè không dám tin. Từ sự buông bỏ rụt rè trong nước mắt, sáng tạo bắt đầu nảy nở. Những tác phẩm ra đời như thể đoán trước và nói hộ những điều sâu thẳm trong lòng người; như thể cất lên tiếng nói mà nhân loại vẫn luôn mong được thổ lộ, nếu không vì quá sợ hãi.

Mất mát cũng khiến ta nhận ra đâu là những điều còn lại thực sự quý giá. Gần như toàn bộ thế giới chìm vào bóng tối, mặt đất phủ đầy những điều ghê tởm, nhưng giữa cơn hỗn loạn ấy, một vài thứ bỗng sáng rực lên như chưa từng có. Phải đến khi ta thực sự tự hỏi liệu mình còn muốn tiếp tục sống hay không, ta mới có thể, như lần đầu tiên cảm nhận được một bông hoa rực rỡ thế nào, một cái cây dịu dàng ra sao, hay sự tinh tế của một trái sung ngọt lịm. Những trụ cột từng nâng đỡ niềm vui đã bị đánh sập, nhưng nhờ vậy, những niềm vui nhỏ bé mà thật ra lại thiết yếu hơn nhiều, mới có cơ hội cất tiếng. Ta bắt đầu thấy vẻ đẹp trong một đàn chim sải cánh, một cánh đồng oải hương tím ngắt, một chiếc bánh mì kẹp phô mai Emmental, hay một bồn tắm ấm áp.

Rốt cuộc, nghệ thuật vĩ đại phần nhiều là hành trình của một con người được khai sáng (mà ta giờ cũng biết là mang trái tim rạn vỡ) đang cố níu giữ tha thiết những lý do để sống, đồng thời nhắn nhủ ta: hãy để ý tới mây trời; hãy trân trọng những quả táo; đừng kết thúc mọi chuyện khi ta còn chưa kịp say mê mùa xuân, tiếng cười trẻ thơ, hay bốn chú vịt con lon ton theo cha mẹ bơi ngang hồ lúc hoàng hôn.

Ẩn sau sự vĩ đại của nghệ thuật còn có một động lực khác: khát khao trả thù mãnh liệt. Sự ruồng rẫy khiến người nghệ sĩ chao đảo tận cùng. Kẻ bội bạc giờ đây đang vui vẻ bên bạn thân của họ, du lịch ở Morocco cùng ông quản lý văn phòng Berlin, hay trốn biệt về một căn nhà nhỏ cùng một vị tử tước Áo. Cảm giác bị chối bỏ, bị xem thường, thật không thể chịu nổi. Họ đã làm vậy với tôi sao? Vì sao tôi, với bao tài năng, chiều sâu và nhạy cảm, lại không đủ? Tôi thiếu điều gì? Và từ nỗi nhục nhã, giận dữ ấy, một ý chí mới ra đời: nỗ lực hết mình, để kẻ rời bỏ phải hối hận vì sự hèn nhát tệ bạc đó đến suốt đời. Tôi có thể không đủ đối với bạn, bạn có thể cho rằng tôi tẻ nhạt, bình thường, nhưng những người chưa từng được sinh ra sẽ vẫn xúc động tận đáy lòng trước sự trữ tình trong tác phẩm tôi sắp tạo nên. Bạn có thể không hề thấy giá trị trong những gì tôi làm, nhưng chính điều đó sẽ khiến sự bỏ rơi của bạn trở nên nực cười mãi mãi. Ai lại có thể rời bỏ người đã viết In the Air Tonight (Phil), hay vẽ Bình Hoa Hướng Dương(Vincent)… Hãy mãi mãi cúi đầu trước những gì bạn đã chối từ, tất cả sự dịu dàng, ngọt ngào và phức tạp trong tâm hồn tôi, chỉ vì Derek, Melanie, hay Luciano!

Vincent van Gogh, Bình Hoa Hướng Dương, 1888

Dĩ nhiên, sau này, nghệ sĩ rồi cũng hồi phục. Họ quên dần Derek, hay Livia, Roisin, James, hoặc Akiko. Lời khen ngợi tràn về, họ gặp người mới, những người thủy chung hơn, thích đi dự lễ trao giải cùng họ và vui vẻ trang trí biệt thự nghỉ dưỡng Địa Trung Hải bằng những gam màu dịu nhẹ (được tài trợ bằng tiền bản quyền từ những trải nghiệm cận kề cái chết). Và rồi, họ trở nên tự mãn, sung sướng, và kiêu hãnh. Họ không còn dám nhìn đời bằng ánh mắt của nỗi tuyệt vọng. Không còn để đau đớn dẫn đường tìm ra sự thật. Họ sợ mất đi sự tung hô của đám đông, và thế là tác phẩm họ sinh ra trở nên khô cứng, sáo rỗng, dễ quên.

Món Quà Của Khổ Đau

Tất cả những điều này không nhất thiết chỉ nói về nghệ thuật theo nghĩa hẹp. Mà là nói về cách nỗi đau giữ cho ta sống thật, và nỗi khổ thức tỉnh ta trước cái đẹp và vị ngọt của cuộc đời. Là nói về những món quà ẩn giấu trong sự mất mát, và sợi dây nối giữa trái tim tan vỡ và sự sáng tạo. Là nói rằng đôi khi, ta phải đợi đến khi mọi thứ không còn nghĩa lý gì nữa, thì mới đủ can đảm đi tìm một ý nghĩa thật sự.

Cuối cùng, có lẽ tất cả là để ta có thể cho phép mình một khoảnh khắc tự hào trong chính cơn tuyệt vọng của mình. Tan vỡ không vui vẻ gì. Mỗi sáng thức dậy đều khóc vì người mình yêu đang nằm bên bạn cũ của mình, hoặc một ai đó họ quen qua mạng sau lưng ta, thì chẳng có gì là dễ chịu. Nhưng trong tro tàn có thể vẫn còn phần bù đắp. Có thể ta chưa bao giờ nghĩ được rõ ràng như thế. Chưa bao giờ tỉnh táo đến vậy. Chưa bao giờ thấy nhiều đến thế, hay tử tế đến thế. Rất nhiều điều đã bị lấy khỏi ta; nhưng đổi lại, ta lại tìm được cả một thế giới. 

Nguồn: HOW HEARTBREAK PUSHES ARTISTS TO THEIR GREATEST ACHIEVEMENTS | The School Of Life